Ηνεαρή κοπέλα βρέθηκε μέσα στον τάφο της με ένα χάλκινο επίχρυσο στεφάνι να τη συνοδεύει αλλά και με μια πήλινη κεφαλή σε φυσικό μέγεθος που μας δίνει, αιώνες μετά, το πρόσωπό της. Ταφές ανδρών με τον πλούσιο πολεμικό εξοπλισμό τους και γυναικών με τα κοσμήματά τους που αφήνουν άφωνο τον σημερινό άνθρωπο. Γιατί οι χρυσοφόροι Μακεδόνες δεν παύουν να εκπλήσσουν την αρχαιολογική κοινότητα διεθνώς, όπως απέδειξε και εφέτος η ανασκαφή στο νεκροταφείο του οικισμού του Αρχοντικού, μόλις πέντε χιλιόμετρα από την Πέλλα. Σαράντα τρεις τάφους έφεραν στο φως το 2008 οι αρχαιολόγοι της ΙΖ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων, ο κ. Παύλος Χρυσοστόμου και η κυρία Αναστασία Χρυσοστόμου , με χρονολόγηση για κάποιους στην Εποχή του Σιδήρου, για άλλους στην Αρχαϊκή εποχή και για άλλους στους Κλασικούς και Πρώιμους Ελληνιστικούς χρόνους. Από τον 7ο αιώνα π.Χ., δηλαδή, ως τον 3ο π.Χ. Κάτι που πιστοποιεί χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβητήσεων ότι η εγκατάσταση των Μακεδόνων στην περιοχή είχε γίνει ήδη στο β΄ μισό του 7ου αιώνα π.Χ.

Στο αστικό κέντρο του Αρχοντικού άλλωστε- το αρχαίο όνομά του δεν έχει ακόμη πιστοποιηθεί επιγραφικά- η κατοίκηση επισημαίνεται ήδη από την 6η χιλιετία π.Χ. ενώ σταματά στα Υστεροβυζαντινά χρόνια (14ος αιώνας). Κατά τη διάρκεια των προϊστορικών και των ιστορικών χρόνων μάλιστα ως και το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., όταν η Πέλλα επιλέχθηκε από τον βασιλιά Αρχέλαο ως νέα πρωτεύουσα της Μακεδονίας, αποτελούσε τη σημαντικότερη πόλη της Βόρειας Βοττιαίας (της χώρας των βουκόλων), περιοχής μεταξύ των ποταμών Αξιού και Λουδία. Ο λόγος; Ηταν ιδρυμένο στο μέσον μιας εύφορης περιοχής πάνω στο σταυροδρόμι των βασικών οδικών αξόνων της Κάτω Μακεδονίας και κοντά στην τότε ακτογραμμή του Θερμαϊκού Κόλπου, αποτελώντας νευραλγικό σημείο ελέγχου και ορμητήριο των Αργεάδων Μακεδόνων με επικεφαλής τους Τημενίδες.

Στους τάφους λοιπόν των ανδρών Μακεδόνων οι ανασκαφείς βρήκαν εφέτος τα χάλκινα κράνη τους, τα σιδερένια όπλα (ξίφος, αιχμές δοράτων και μαχαίρια), χρυσά, αργυρά, χάλκινα και σιδερένια κοσμήματα (τα αποκαλούμενα «εποφθάλμια», επιστόμια, επιστήθια, περόνες, δαχτυλίδια, ταινίες και ελάσματα), επίσης σιδερένια ομοιώματα αγροτικής άμαξας, επίπλων, οβελών και κρατευτών, πήλινα ειδώλια θεοτήτων, συμποσιαστών, ζώων και πουλιών, καθώς και πήλινα και χάλκινα αγγεία.

Βασιλική εξουσία
Ξεχωριστές για τον πλούτο τους ήταν δύο γυναικείες ταφές κτερισμένες με χρυσά, αργυρά, χάλκινα και σιδερένια κοσμήματα και συγκεκριμένα διαδήματα, ρόδακες, σφηκωτήρες, ενώτια, επιστόμια, περιδέραια, περίαπτα, περόνες, δαχτυλίδια, ταινίες και ελάσματα, γυάλινες, πήλινες και φαγεντιανές χάντρες, αλλά και σιδερένια μαχαίρια, σιδερένια ομοιώματα αγροτικής άμαξας, πήλινα ειδώλια, καθώς και πήλινα, φαγεντιανά και χάλκινα αγγεία. Κάποια από τα χρυσά επιστόμια και τα ελάσματα των αρχαϊκών ταφών μάλιστα φέρουν παραστάσεις όρθιων εραλδικών λιονταριών, ζώων που συμβολίζουν τη βασιλική δύναμη και εξουσία!

Πλέον αυτών υπήρξαν και άλλα ευρήματα, όπως οι μελανόμορφοι κορινθιακοί κρατήρες, αλλά και οι αττικίζοντες κρατήρες με ζώα και πουλιά (προϊόντα μαζικής παραγωγής των μέσων του 6ου αι. π.Χ. ενός εργαστηρίου της Χαλκιδικής, που μιμείται έργα του εργαστηρίου του Λυδού), καθώς και οι μελανόμορφες αττικές κύλικες με ιππείς και πουλιά, ιππείς και νέους, καθώς και διονυσιακές σκηνές.

Και να φανταστεί κανείς ότι ως τώρα με εκκίνηση το 2000 έχει ερευνηθεί μόνον το 5% της συνολικής έκτασης του νεκροταφείου, ήτοι έκταση 10 στρεμμάτων όπου έχουν αποκαλυφθεί 915 ταφές! Από αυτές οι 231 χρονολογούνται από την Υστερη εποχή του Σιδήρου, οι 441 από τους Αρχαϊκούς χρόνους και οι 236 από τους Κλασικούς και Πρώιμους Ελληνιστικούς ενώ άλλες επτά θεωρούνται αδιάγνωστες.

Παρούσα η Αθήνα
Προϊόντα τέχνης από τη Χαλκιδική, την Αθήνα και την Κόρινθο, τα νησιά του Αιγαίου και την Ιωνία (μιλάμε για τον 6ο αιώνα π.Χ.) έρχονται στο φως από τους τάφους της Αρχαϊκής εποχής και όχι μόνον του Αρχοντικού αλλά και των Αιγών, της Βέροιας, της Μίεζας και της Εδεσσας. Ηδη δηλαδή από την αρχή της βασιλείας του Αλκέτα, πατέρα του Αμύντα Α΄, υπάρχει άνοιγμα της μακεδονικής αγοράς και της οικονομίας. Και στη συνέχεια; Ο αριθμός των ειδών πολυτελείας και πρώτων υλών εκτινάσσεται προς τα επάνω πιστοποιώντας την ανάπτυξη στη μακεδονική κοινωνία. Γιατί η απόκτηση τέτοιων αγαθών προϋποθέτει πρόσβαση σε νέες πηγές πλούτου (εδάφη, μεταλλεία, εμπόριο κ.ά.), παραγωγή πλεοναζόντων προϊόντων και πολιτική οργάνωση με την ενίσχυση και εδραίωση της δυναστείας των Τημενιδών. Αναμενόμενη επόμενη φάση ήταν έτσι η επέκταση των Μακεδόνων (από το 650 π.Χ. και μετά), οφειλόμενη στη στρατιωτική οργάνωση της μακεδονικής κοινωνίας και κατά συνέπεια στη δημιουργία του πυρήνα του εθνικού στρατού («της εταιρικής ίππου, της οπλιτικής φάλαγγας και του ψιλού πεζικού»).

Η ακμή
Κάνοντας έναν απολογισμό του ως σήμερα ανασκαφικού έργου τους οι δύο αρχαιολόγοι έχουν να καταθέσουν πολύτιμες πληροφορίες και συμπεράσματα για τον τρόπο οργάνωσης της μακεδονικής κοινωνίας σε αυτή τη μακρινή εποχή, για τους ανθρώπους και τα έθιμά τους. Οπως λένε, η αναλογία των ταφών και το είδος των ευρημάτων υποδηλώνουν τη δημογραφική και οικονομική ακμή του οικισμού κυρίως στα Αρχαϊκά χρόνια.

Το είδος, η ποσότητα και η ποιότητα των κτερισμάτων πιστοποιούν τα ταφικά έθιμα, το φύλο, τις οικονομικές δυνατότητες και την κοινωνική θέση των νεκρών. Αποτελούν δηλαδή τεκμήρια υψηλού βιοτικού επιπέδου και προσωπικού-κοινωνικού κύρους. Ο νεκρός ενταφιάζεται βάσει ενός τελετουργικού που πιστοποιεί πυραμιδωτή κοινωνική οργάνωση. Ορισμένοι πολεμιστές εντυπωσιάζουν με τα σύμβολα της υπεροχής τους και την τεχνολογία του οπλισμού τους, το ίδιο και οι πλούσιες γυναικείες ταφές. Υποδεικνύουν έτσι τον ηρωικό χαρακτήρα και τον ηγετικό ρόλο ορισμένων οικογενειών της στρατιωτικής αριστοκρατίας του Αρχοντικού, που ήλεγχαν και ρύθμιζαν την ανταλλαγή των αγαθών ασκώντας ένας είδος οικονομικής εξουσίας, ικανής να αποδώσει εξαιρετικά πλούσια αγαθά πολιτισμού.