Από την επομένη των τελευταίων εκλογών και με βάση τις δημοσκοπήσεις πολλοί προβλέπουν το τέλος του «Δικομματισμού». Κάποιοι τον «ξορκίζουν» και καθημερινά διατυπώνονται σενάρια για τη «διαδοχή» του… με αποκλεισμό των συνεργασιών! Ο «Δικομματισμός», στον οποίο οφείλουμε την πολιτική σταθερότητα για 34 χρόνια- τη μακροβιότερη του κοινοβουλευτισμού από το 1844-, έχει τη «δική του ιστορία». Η αφήγηση και η υπενθύμιση αυτής της ιστορίας με το ανάγνωσμα που δημοσιεύει «Το Βήμα» και το οποίο θα συνεχισθεί και τις επόμενες ημέρες προσφέρουν μιαν άλλη οπτική των πολιτικών εξελίξεων.
Η ενοποίηση των κεντρώων δυνάμεων επιτεύχθηκε μέσα σε ένα βράδυ, έπειτα από 11 χρόνια διασπάσεων, ανακατατάξεων, αντιδικιών και προσωπικών συγκρούσεων Βενιζέλου και Παπανδρέου
Ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας επιστρέφει στην Αθήνα με τιμές ήρωα. Πήραν τα μυαλά του αέρα και νόμισε ότι μπορούσε να ακολουθήσει τον δρόμο του Παπάγου
Οπου φτώχεια και γκρίνια… Η βαριά ήττα του Κέντρου στις εκλογές του 1958 προκαλεί αναταράξεις. Ο Βενιζέλος φεύγει και πάλι στο εξωτερικό και «αφήνει» την ηγεσία στον Παπανδρέου, με την «εξουσιοδότηση» να αρχίσει νέες επαφές για την ενοποίηση της αντιπολίτευσης. Στο μεταξύ, ο Παπανδρέου έχει γίνει στόχος επικρίσεων, από μέσα, για τη συμφωνία του με την ΕΡΕ για τον εκλογικό νόμο. Οι Στεφανόπουλος και Μαρκεζίνης συμφωνούν στη σύμπραξη με τον όρο ότι ο Βενιζέλος θα αποχωρήσει από την πολιτική. Τον φοβούνται. Πηγαίνουν στη Λωζάννη για να συζητήσουν μαζί του. Ο Βενιζέλος απορρίπτει την πρόταση και όταν επιστρέφει στην Αθήνα αθετεί και την υπόσχεση προς τον Παπανδρέου ότι θα παραιτηθεί της συναρχηγίας!
Ο Παπανδρέου έχει πολύ θυμώσει όχι μόνο με την υπαναχώρηση του Βενιζέλου, αλλά και με τα επικριτικά δημοσιεύματα των φίλων του συναρχηγού. Με επιστολή προς τον Βενιζέλο παραιτείται αυτός από τη συναρχηγία. Ο «συναρχηγός» απαντά ότι είναι «ξένος προς όλα τα δημοσιεύματα» και προτείνει σύγκληση συνεδρίου για την εκλογή ηγεσίας. Το συνέδριο συγκαλείται στις 23 Νοεμβρίου του 1958. Βενιζέλος και Παπανδρέου δεν θα παραστούν. Ο πρώτος στέλνει ολιγόλογο μήνυμα με ευχές για διατήρηση της συνοχής. Η επιστολή Παπανδρέου είναι πολυσέλιδη. Περιγράφει τις παλινδρομίες του «συναρχηγού» και καταλήγει: «Δυστυχώς, η ενότης δεν κατέστη δυνατόν να συντελεσθή. Η ανυπόμονη φιλοδοξία ορισμένων στελεχών, φίλων του κ. Βενιζέλου, έπληττε εκ των ένδον το κύρος της ηγεσίας. Και ο κ. Βενιζέλος δεν ηδύνατο να λειτουργήσει ομαλώς. Κατά κανόνα ενήργει αυτοτελώς».
Το συνέδριο δεν θα εκλέξει αρχηγό. Στην πρώτη ψηφοφορία έλαβαν: Βενιζέλος 147 ψήφους, Γ. Μαύρος 42, Κ. Μητσοτάκης 17, Π. Γαρουφαλιάς- ανεξάρτητος- 17 και Μαρκεζίνης 2. Στη δεύτερη: Βενιζέλος 156, Μητσοτάκης 81, Τούμπας 18, Μαύρος 12 και 28 λευκά. Ουδείς είχε συγκεντρώσει τα 2/3 των ψήφων που προέβλεπε το καταστατικό. Τελικά εκλέγεται τριμελής προσωρινή επιτροπή: Δ. Γόντικας, Ν. Μπακόπουλος και Δ. Παπαμιχαλόπουλος.
Πολλές προσπάθειες προκειμένου να τα «ξαναβρούν» αποτυγχάνουν. Ο Παπανδρέου αποχωρεί από το Κόμμα των Φιλελευθέρων και ο Βενιζέλος δηλώνει ότι είναι έτοιμος να αναλάβει και πάλι την ηγεσία του κόμματος!
Επειτα από όλα αυτά, το Κόμμα των Φιλελευθέρων χάνει ουσιαστικά τον ρόλο του ως αξιωματική αντιπολίτευση, τον οποίο διεκδικεί και ασκεί δυναμικά η Αριστερά. Ούτε μπορεί να πείσει ότι μπορεί να είναι η εναλλακτική λύση και ο διάδοχος της ΕΡΕ, η οποία έχει υποστεί σημαντική φθορά. Ο Βενιζέλος αναζητεί νέες συνεργασίες και διεξόδους. Αρχίζει επαφές με Μαρκεζίνη και Τσιριμώκο. Επιτυγχάνεται συμφωνία με τον πρώτο για συγχώνευση των δύο κομμάτων. Τελευταία στιγμή ματαιώνει την ανακοίνωσή της και αποφασίζει να στηρίξει την «Κίνηση Γρίβα»!
Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου και την εκλογή του Μακάριου στην Προεδρία, ο αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας επιστρέφει στην Αθήνα στην οποία του επιφυλάσσονται τιμές ήρωα. Πήραν τα μυαλά του αέρα και νόμισε ότι μπορούσε να ακολουθήσει τον δρόμο του Παπάγου. Οι Δημοκράτες όμως δεν είχαν ξεχάσει τον ρόλο του ως αρχηγού της ακροδεξιάς οργάνωσης «Χ». Θα έχει όμως την υποστήριξη του Βενιζέλου! Μέσα σε όλο αυτό το παρασκήνιο με πρωταγωνιστές τον Γρίβα και τον Βενιζέλο δημοσιεύεται στο «Βήμα» (6 Σεπτεμβρίου 1959) ένα μονόστηλο: «Αφίκετο χθες εξ Αμερικής ο κ. Ανδρέας Παπανδρέου, υιός του πρώην πρωθυπουργού κ. Γ. Παπανδρέου. Ο κ. Ανδρέας Παπανδρέου είναι πρύτανις της Οικονομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας, από το οποίον έλαβε ετησίαν άδειαν απουσίας, αποδεχθείς πρόσκλησιν του Πανεπιστημίου Αθηνών και Θεσσαλονίκης, όπως διδάξη εις αυτά οικονομικά μαθήματα κατά το αρχόμενον ακαδημαϊκόν έτος 1959-60». Δεν νομίζω να υπήρχαν πολλοί οι οποίοι να είχαν προβλέψει τον ρόλο που θα έπαιζε ο καθηγητής Ανδρέας Παπανδρέου στην πολιτική σκηνή της χώρας πριν και μετά τη δικτατορία. Ούτε ο πατέρας του ούτε ο Καραμανλής.
Η στροφή του Βενιζέλου προς τον Γρίβα θα προκαλέσει διάσπαση των Φιλελευθέρων. Οι Γ. Νόβας, Γ. Μαύρος, Κ. Μητσοτάκης, Ι. Ζίγδης και άλλοι αποχωρούν και συγκροτούν τη Νέα Πολιτική Ομάδα, στην οποία θα προσχωρήσουν και οι Γ. Ράλλης και Π. Παπαληγούρας, οι οποίοι είχαν αποχωρήσει από την ΕΡΕ το 1958. Η συμμετοχή των δύο στελεχών της ΕΡΕ περιορίζει την απήχηση της κίνησης και το μέλλον της είναι αβέβαιο.
Βενιζέλος και Παπανδρέου συνεχίζουν την παράλληλη πορεία και τις δημόσιες διαφωνίες. Οταν ο Βενιζέλος, με άρθρο του στο «Βήμα» (3 Ιουλίου 1960), υποστηρίζει τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, ο Παπανδρέου δημοσιοποιεί τη διαφωνία του και συμφωνεί με τον υπουργό της ΕΡΕ Μακρή ότι η νομιμοποίηση του ΚΚΕ θα ήταν «πρόκλησις του εθνικού αισθήματος».
Τα βήματα του Βενιζέλου προς τον Γρίβα δεν θα μείνουν μετέωρα. Οταν, στις 5 Νοεμβρίου 1960, ανακοινώνεται επίσημα η ίδρυση της Κίνησις Εθνικής Αναδημιουργίας ο Βενιζέλος θα παραμείνει αρχηγός του Κόμματος των Φιλελευθέρων, αλλά θα «εκχωρήσει» τους βουλευτές του στην Κίνηση Γρίβα! Θα διαφωνήσουν οι Δ. Γόντικας και Ε. Ζαννής.
Θα διατηρήσουν την αυτοτέλειά τους:
▅ Η Νέα Πολιτική Κίνησις, ▅ Ο Γ. Παπανδρέου, ο οποίος συνεχίζει τις επαφές για συνεργασία με την ΕΡΕ, ▅ Η Δημοκρατική Ενωση του Ηλία Τσιριμώκου, ▅ Το Κόμμα των Προοδευτικών του Μαρκεζίνη.
Προς το τέλος του 1961 εντείνεται το προεκλογικό κλίμα και σημειώνονται νέες διεργασίες και αναταράξεις στον χώρο του Κέντρου. Οι εξελίξεις επιταχύνονται μετά την ομιλία Καραμανλή στην Εκθεση Θεσσαλονίκης και το άδοξο τέλος της Κίνησης Γρίβα.
Το βράδυ της 19ης Σεπτεμβρίου του 1961 ο Παπανδρέου καλεί τους δημοσιογράφους στο Καστρί και τους ανακοινώνει την ίδρυση νέου κόμματος, την Ενωση Κέντρου, με πρόεδρο τον ίδιο και οκταμελή επιτροπή στην οποία μετέχουν οι Νόβας, Κατσώτας, Κωστόπουλος, Μπαλτατζής, Παπαπολίτης, Στεφανόπουλος και Τσιριμώκος. Ο Βενιζέλος έχει συμφωνήσει, αλλά δεν επιθυμεί να αναλάβει ευθύνες. Ισως έχει άλλα σχέδια.
Δεν ήταν «θαύμα» η ενοποίηση των κεντρώων δυνάμεων μέσα σε ένα βράδυ, έπειτα από 11 χρόνια διασπάσεων, ανακατατάξεων, αντιδικιών και προσωπικών συγκρούσεων Βενιζέλου και Παπανδρέου. Συνέβαλε η πολιτική συγκυρία και προηγήθηκε πολύ παρασκήνιο με τη συμμετοχή των Ανακτόρων και των Αμερικανών.
Θα φθάσουμε στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου του 1961 μέσα σε ένα όργιο βίας και τρομοκρατίας. Ανάκτορα και Αμερικανοί «συνέβαλαν» στη συγκρότηση «Εθνικής Αντιπολίτευσης», αλλά εξακολουθούσαν να στηρίζουν τον Καραμανλή. Με το στρατιωτικό σχέδιο «Περικλής», με τα Σώματα Ασφαλείας και τις παρακρατικές οργανώσεις, τρομοκρατούν τους δημοκρατικούς πολίτες. Με τη «βοήθεια» και της νοθείας η ΕΡΕ θα φθάσει στο 50,81% και στις 176 έδρες, η Ενωση Κέντρου στο 33,66% και 100 έδρες και το ΠΑΜΕ (ΕΔΑ και Αγροτικό) 14,63% και 24 έδρες. Θα μείνουν στην ιστορία ως «Οι εκλογές βίας και νοθείας».
Ο Παπανδρέου θα κηρύξει τον Ανένδοτο Αγώνα εναντίον της Δεξιάς και του παρακράτους. Θα ξαναβρεί τον παλαιό καλό εαυτό του. Με την ακαταμάχητη ρητορεία του συγκινεί, συγκλονίζει, αφυπνίζει και συσπειρώνει τους δημοκρατικούς πολίτες. Ο Γέρος της Δημοκρατίας σηκώνει στις πλάτες του όλο το βάρος του Ανένδοτου Αγώνα, που θα οδηγήσει στη νίκη στις εκλογές του 1963 και στην πρώτη κυβέρνηση του Κέντρου έπειτα από 11 χρόνια.
