Γιατί συνήθως αποτυγχάνουν οι οικονομικές κυρώσεις

Τώρα που οι κυρώσεις της Δύσης ενάντια στη Ρωσία, στο Ιράν και στην Κούβα βρίσκονται ξανά στο προσκήνιο της επικαιρότητας, είναι η κατάλληλη στιγμή για να εξετάσουμε αν τέτοια μέτρα λειτουργούν, αν έχουν αποτέλεσμα. Μια σύντομη απάντηση είναι ότι οι οικονομικές κυρώσεις συνήθως επιφέρουν μόνο περιορισμένα αποτελέσματα, ακόμη και αν είναι ο τρόπος για να αποδειχθεί μια «ηθική αποφασιστικότητα».

Για να μπορέσουν οι οικονομικές κυρώσεις να διαδραματίσουν αποφασιστικό ρόλο στην άσκηση πολιτικής πρέπει πρώτα να δούμε την αποτελεσματικότητά τους στο παρελθόν. Οπως σημειώνουν ο Γκάρι Χαφμπάουερ και ο Τζέφρι Σκοτ σε βιβλίο τους για αυτό το θέμα, η ιστορία των οικονομικών κυρώσεων ανάγεται πίσω στο 432 π.Χ., όταν ο Περικλής εξέδωσε το Μεγαρικό Ψήφισμα ως απάντηση στην ασυλία που παρείχαν τα Μέγαρα σε φυγάδες από την Αθήνα και στην καλλιέργεια από τους Μεγαρείς αθηναϊκών χωραφιών στην Ελευσίνα.

Στη σύγχρονη εποχή οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επιβάλει κυρώσεις για να επιτύχουν διαφορετικούς στόχους: από τις προσπάθειες της κυβέρνησης του προέδρου Τζίμι Κάρτερ τη δεκαετία του 1970 να προωθήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα ως τις προσπάθειες να εμποδιστεί η διάδοση των πυρηνικών όπλων τη δεκαετία του 1980. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τις οικονομικές κυρώσεις για να αποσταθεροποιήσουν μη φιλικές τους κυβερνήσεις, κυρίως στη Λατινική Αμερική. Οι οικονομικές κυρώσεις στη Σερβία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 δεν απέτρεψαν την εισβολή στη Βοσνία.

Η πρώην Σοβιετική Ενωση έπαιξε επίσης το παιχνίδι των οικονομικών κυρώσεων –για παράδειγμα, ενάντια στην Κίνα, στην Αλβανία και στη Γιουγκοσλαβία. Και σε αυτή την περίπτωση η επιτυχία δεν ήταν μεγάλη, εκτός ίσως από την περίπτωση της Φινλανδίας, που τελικά διαμόρφωσε την πολιτική της για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις των κυρώσεων το 1958.

Οι περισσότερες περιπτώσεις σύγχρονων κυρώσεων αφορούν μια μεγάλη χώρα κατά μιας μικρής χώρας, αν και υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που αφορούν χώρες ίσου μεγέθους, όπως αυτές της Βρετανίας και της Ισπανίας για το Γιβραλτάρ από τη δεκαετία του 1950 ως τη δεκαετία του 1980. Οπως ο Χαφμπάουερ και ο Σκοτ μεταξύ άλλων σημειώνουν, τα αποτελέσματα αυτών των κυρώσεων συχνά είναι απογοητευτικά. Και μάλιστα τόσο πολύ που ορισμένοι ακαδημαϊκοί έχουν συμπεράνει ότι επιβάλλονται προκειμένου οι ηγέτες να δείξουν στο εσωτερικό της χώρας τους ότι «κάνουν κάτι».

Σίγουρα οι κυρώσεις των ΗΠΑ κατά της Κούβας δεν έριξαν το καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο. Η πρόσφατη απόφαση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις της Ουάσιγκτον με την Αβάνα μπορεί να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα.

Απαρτχάιντ, Ρωσία, Ιράν και Πελοποννησιακός Πόλεμος

Ωστόσο ορισμένες φορές οι κυρώσεις έχουν αποτέλεσμα. Η απόφαση της διεθνούς κοινότητας να επιβληθούν κυρώσεις στη Νότια Αφρική τη δεκαετία του 1980 βοήθησε να τερματιστεί το ρατσιστικό καθεστώς του απαρτχάιντ. Επίσης οι κυρώσεις βοήθησαν να βρεθεί το Ιράν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αν και δεν είναι βέβαιο για πόσο διάστημα η κυβέρνησή του θα βάζει φρένο στις πυρηνικές φιλοδοξίες της. Και η ρωσική οικονομία σήμερα βρίσκεται σε δεινή κατάσταση, αν και ίσως πρόκειται για απλή τύχη, αφού η πραγματική ζημιά συντελείται από την τιμή του πετρελαίου που κατρακυλά παγκοσμίως. Κάποιοι στη Ρωσία υποστηρίζουν ότι οι ΗΠΑ συνωμοτούν με τη Σαουδική Αραβία για να τη γονατίσουν. Αλλά αυτό μάλλον υπερεκτιμά τους αμερικανούς στρατηγιστές.

Ο πιο πιθανός ένοχος είναι η επανάσταση της σχιστολιθικής ενέργειας στις ΗΠΑ και η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της Κίνας. Η Sony Pictures σατίρισε σε ταινία της τον ηγέτη της Βόρειας Κορέας Κιμ Γιονγκ Ουν, κάτι που για το καθεστώς ήταν απαράδεκτο. Η ελίτ απάντησε με οικονομικό σαμποτάζ και όχι με στρατιωτική δράση.

Ας μην ξεχνάμε και τη Ρωσία, η οποία έχει επίσης εξαπολύσει κυβερνοεπιθέσεις για να επιτύχει τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής της. Η Ρωσία διαθέτει πιο ικανούς χάκερ από τη Βόρεια Κορέα (αν και τα μεγαλύτερα ταλέντα της εργάζονται για τη Μαφία και δεν εμπλέκονται σε στρατηγικές επιχειρήσεις). Σε έναν κόσμο όπου η διάδοση των πυρηνικών όπλων έχει καταστήσει αδιανόητο έναν συμβατικό παγκόσμιο πόλεμο, οι οικονομικές κυρώσεις και το σαμποτάζ είναι πιθανόν να διαδραματίσουν μεγάλο ρόλο στη γεωπολιτική του 21ου αιώνα.

Αντί να αποτρέψουν τη σύγκρουση οι κυρώσεις του Περικλή στην αρχαία Ελλάδα συνέβαλαν στο να πυροδοτηθεί ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Ελπίζουμε ότι σε αυτόν τον αιώνα θα επικρατήσουν οι πιο συνετοί και ότι οι οικονομικές κυρώσεις θα οδηγήσουν σε διαπραγματεύσεις και όχι στη βία.

Ο κ. Kenneth Rogoff είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ.