«Η νιότη σπαταλιέται στους νέους» έχει γράψει ο ιρλανδός θεατρικός συγγραφέας Τζορτζ Μπέρναρντ Σο και έχει κάποιο δίκιο. Οι νέοι είναι συχνά απερίσκεπτοι και η νιότη δεν είναι αρετή ή κατάρα από μόνη της, παρά μόνο ένας κρίσιμος σταθμός στην ανθρώπινη ζωή. Ωστόσο, αυτοί οι «διαχρονικά σπάταλοι» νέοι είναι οι μοναδικοί που έχουμε.
Οι νέοι Ελληνες, ηλικίας 18-24 ετών, χαμένοι κάπου ανάμεσα σε παγκόσμια ποπ φαινόμενα όπως ο τραγουδιστής Τζάστιν Μπίμπερ και ο ποδοσφαιριστής Νεϊμάρ, στη συνεχή ανταλλαγή μηνυμάτων μέσω smartphones και σε μια οικονομική επισφάλεια που αποτελεί τη μοναδική κανονικότητα που έχουν γνωρίσει, επιβιώνουν και σχεδιάζουν το μέλλον τους. Ποιοι είναι, όμως, στ’ αλήθεια; Ποιο είναι το προφίλ των νέων Ελλήνων σήμερα;
Κάποιες από τις απαντήσεις, διαθέσιμες για μια σειρά από ερμηνείες, βρίσκονται στην έρευνα 69 ερωτήσεων με τίτλο «Τι πιστεύουν οι Ελληνες» που διεξήγαγε ο οργανισμός διαΝΕΟσις. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, πριν και μετά το «καυτό» καλοκαίρι του 2015, τον περυσινό Απρίλιο και Νοέμβριο, σε 2.500 και 1.000 ερωτώμενους αντιστοίχως. Το ΒΗΜΑgazino παρουσιάζει σήμερα τα αποτελέσματα μόνο για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει για πρώτη φορά συνολικά το προφίλ της. Και να την καταστήσει λίγο περισσότερο κατανοητή, προς το συμφέρον όλων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2015, οι νέοι ηλικίας 20-24 ετών (δεν δημοσιεύονται στοιχεία για τους 18-24) αποτελούν το 11,6% του ελληνικού πληθυσμού. Στην έρευνα της διαΝΕΟσις δηλώνουν ότι ανήκουν στη μεσαία προς κατώτερη κοινωνική τάξη, σε ποσοστό 29,1%, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα.

Τον τελευταίο χρόνο δηλώνουν ότι έχουν διαβάσει κατά μέσο όρο λιγότερα βιβλία από ό,τι όλοι οι ερωτώμενοι: 9,1 έναντι 10,7. Ωστόσο, έχουν παρόμοιες «επιδόσεις» με τους υπολοίπους στις επισκέψεις σε μουσεία (2,3 έναντι 2) και στην παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων (2,4 έναντι 2,3), ενώ έχουν παρακολουθήσει πολύ περισσότερες συναυλίες (2,8 έναντι 1,9).
Δηλώνουν καθολικά εμπιστοσύνη στην οικογένεια, περισσότερο από ό,τι σε οποιονδήποτε άλλον θεσμό, σε ποσοστό 98,9%, ενώ εμπιστεύονται τα πολιτικά κόμματα εντυπωσιακά λιγότερο από ό,τι ο υπόλοιπος πληθυσμός, σε ποσοστό 6,8% έναντι 18,1%. Σε σχέση με την πολιτική τους τοποθέτηση, το ποσοστό που θεωρεί «καλή» την Αριστερά είναι αντίστοιχης τάξης μεγέθους με εκείνο που θεωρεί «καλή» τη Δεξιά: 36,8% και 31% αντιστοίχως. Απολύτως ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 7,6% εξ αυτών δηλώνουν ακροδεξιοί (υπερδιπλάσιοι του γενικού μέσου όρου) και 18,2% δηλώνουν εθνικιστές (σχεδόν τριπλάσιοι του γενικού μέσου όρου).
Το 72,1% θεωρεί ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε παρακμή. Αν και επίσης πλειοψηφία, είναι κατά πολύ λιγότεροι εκείνοι που δηλώνουν ότι η Ελλάδα είναι μια μοντέρνα χώρα (58,8% έναντι 71,5%). Πρόκειται για μια γενιά «digital natives» (ψηφιακών αυτοχθόνων), μεγαλωμένη σε συνθήκες διασύνδεσης και κοσμοπολιτισμού, με καλύτερη εικόνα για τον κόσμο και για τη θέση της Ελλάδας σε αυτόν από οποιαδήποτε άλλη γενιά ενηλίκων σήμερα. Και μοιάζουν πιο καθαρά απογοητευμένοι όταν σε ποσοστό 36,6%, κατά 11,1 μονάδες μεγαλύτερο από τον γενικό πληθυσμό, δηλώνουν ότι «οι Ελληνες είναι ένας λαός που δεν έχει κρατήσει σχεδόν τίποτε από τον πολιτισμό του παρελθόντος».
Οι αντιλήψεις σε σχέση με τη θρησκεία φαίνεται ότι δεν σχετίζονται με την ηλικία. Το 79,4% των νέων πιστεύει στον Θεό και το 64,5% θεωρεί τη θρησκεία σημαντική για τη ζωή του. Τα παραπάνω ποσοστά, αν και μικρότερα του γενικού μέσου όρου, δεν διαφέρουν κατά πολύ. Ωστόσο, όταν η ερώτηση αφορά τη χρηματοδότηση των κληρικών, ένα εντυπωσιακό 80,9% (σημαντικά υψηλότερο από το 72,9% του μέσου όρου και από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα) θεωρεί ότι αυτή θα πρέπει να γίνεται από πόρους της Εκκλησίας και όχι από το κράτος.
Το 19,8% θεωρεί «καλό» το Ισλάμ, ενώ το 57,8% δεν θα είχε πρόβλημα αν λειτουργούσε τζαμί στην Ελλάδα. Οταν η ερώτηση τροποποιείται ελαφρώς και δεν αφορά γενικώς την Ελλάδα, αλλά τη λειτουργία τζαμιού στην περιοχή όπου ζουν οι ίδιοι, το ίδιο ποσοστό μειώνεται κατά 5,2 μονάδες.

Το 42,3% των νέων ηλικίας 18-24 ετών συμφωνεί με την επαναφορά της θανατικής ποινής για ορισμένα εγκλήματα. Αντίστοιχο, και κατά πολύ αυξημένο από τον γενικό μέσο όρο, είναι και το ποσοστό εκείνων που συμφωνούν με τη νομιμοποίηση των λεγόμενων «μαλακών ναρκωτικών»: 39,7% έναντι 29,6%.
Σίγουρα οι νέοι Ελληνες, αν υποθέσει κάποιος ότι αποτελούν ενιαίο σώμα, θα ήθελαν η Ελλάδα του μέλλοντος να περιλαμβάνει περισσότερη ατομική ελευθερία. Ηδη από τον περυσινό Απρίλιο, εννέα μήνες πριν από την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια, συμφωνούσαν κατά πλειοψηφία (68,7%) όχι μόνο με αυτό αλλά και με τη θέσπιση γάμου μεταξύ ομοφυλοφίλων, σε ποσοστό 53,4%. Αν και τα ποσοστά υπέρ της υιοθεσίας παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια δεν είναι πλειοψηφικά, είναι σημαντικά υψηλότερα, σχεδόν διπλάσια, από εκείνα ολόκληρου του πληθυσμού: 39,9% έναντι 21,3%.
Πέρα από τα εγχώρια ρεκόρ στην ανεργία των νέων, η κατάσταση στην Ευρώπη δεν είναι κατά πολύ καλύτερη. Η ανεργία των νέων 16 έως 24 ετών στην ΕΕ, σύμφωνα με τη Eurostat, ήταν στο 22,2% το 2014, ενώ την ίδια χρονιά η ανεργία σε νέους άνω των 25 ετών ήταν στο 9,1%. Ποια είναι, όμως, η εργασιακή κουλτούρα αυτής της γενιάς που, αν δεν έχει γίνει μέρος του «brain drain», ζει στην επισφάλεια; Ποια είναι η σχέση της με το ρίσκο και με το πρόσφατο «ελληνικό όνειρο» μιας θέσης στο Δημόσιο; Η απάντηση δεν διαφέρει κατά πολύ από την τάση του γενικού πληθυσμού, αλλά σίγουρα δεν ταυτίζεται και με αυτή.
Αφενός υπάρχει θετική, σημαντικά πιο θετική από εκείνη του γενικού πληθυσμού, ανταπόκριση στις λέξεις «αγορές» και «οικονομία της αγοράς»: 78,4% και 74,2% αντιστοίχως τις θεωρούν καλές. Οι νέοι Ελληνες ηλικίας 18 έως 24 ετών θα προτιμούσαν να εργάζονται σε μεγάλη ιδιωτική εταιρεία, περισσότερο (30,3%) από οποιαδήποτε άλλη δουλειά. H πλειοψηφία –μειωμένη μεν, αλλά και πάλι πλειοψηφία –ζητεί δουλειά με μέτριο μισθό και μικρές προοπτικές εξέλιξης αλλά με σταθερότητα (54,9% έναντι 64,2% του γενικού πληθυσμού), ενώ πολύ περισσότεροι από το σύνολο είναι πρόθυμοι να ρισκάρουν σε μια δουλειά με υψηλές προοπτικές εξέλιξης (45,1% έναντι 34,5%).
Τα ποσοστά των νέων που θα ήθελαν να εργαστούν στο Δημόσιο είναι αντίστοιχα με τα ποσοστά του γενικού πληθυσμού: 19% έναντι 20%. Πλειοψηφικά μεν, αλλά λιγότερο από όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες θεωρούν ότι η κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων θα βελτιώσει το Δημόσιο (59,6%).
Τι πιστεύουν, όμως, για την εργασιακή κουλτούρα στην Ελλάδα; Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον θεωρούν ότι για να πετύχει κάποιος στην Ελλάδα χρειάζεται μέσο (54,2% έναντι 43,5%) παρά σκληρή δουλειά και προσπάθεια (18,7% έναντι 28,2%) ή μόρφωση και ικανότητες (27,1% έναντι 27,5%). Επιπλέον, σε ποσοστό 75,3% θεωρούν ότι στην Ελλάδα δεν επιβραβεύονται οι άξιοι. Είναι φανερά απογοητευμένοι από την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά εργασίας.
Στο δημοψήφισμα του περασμένου καλοκαιριού, σύμφωνα με τα στοιχεία των εταιρειών δημοσκοπήσεων, οι νέοι ηλικίας 18 έως 24 ετών ήταν εκείνοι που «οδήγησαν» στη νίκη τού «Οχι». Δεν χρειάζονταν οι δημοσκοπήσεις για να το επιβεβαιώσουν, μπορούσε κάποιος εύκολα να το διαπιστώσει παρατηρώντας τα πρόσωπα όσων πανηγύριζαν εκείνη την Κυριακή στην πλατεία Συντάγματος. Ηταν όλοι τους νεαροί. Οσο και αν το «Οχι» τους συντόμως θα ερμηνευόταν ως «Ναι» από την τότε κυβέρνηση, πολλά γράφτηκαν για τον ευρωσκεπτικισμό των νέων.
Οι αριθµοί που προκύπτουν από την έρευνα πράγματι επιβεβαιώνουν ότι οι νέοι ηλικίας 18 έως 24 ετών «οδηγούν» κατά κάποιον τρόπο τον ευρωσκεπτικισμό, ιδίως στη μέτρηση μετά το καλοκαίρι του 2015. Θεωρούν ότι η Ελλάδα βγήκε ζημιωμένη από τη συμμετοχή της στην ΕΕ, στην ευημερία της, σε ποσοστό 52,6%. Τάσσονται ευθέως υπέρ της δραχμής σε ποσοστό 33,7%, σχεδόν πέντε μονάδες άνω του γενικού πληθυσμού και περίπου 13 μονάδες πάνω σε σχέση με την ίδια ηλικιακή κατηγορία τον Απρίλιο. Το καλοκαίρι αυτό όχι μόνο «γέννησε» νεαρούς φαν της δραχμής, αλλά και υποστηρικτές της εξόδου από την ΕΕ συνολικά. Το ποσοστό των νέων που τάσσονται ανοιχτά υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από την ΕΕ διπλασιάστηκε και τον Νοέμβριο έφτασε το 30%, επτά μονάδες πάνω από εκείνο του γενικού πληθυσμού.
Κι αν φεύγαμε, πού θα πηγαίναμε; Οι νέοι είχαν ήδη από τον Απρίλιο, εν μέσω θρυλούμενων επαφών και συζητήσεων περί νέων θαλασσών, επιδείξει την προτίμησή τους στην εξασφάλιση συμμαχίας με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν. Το ποσοστό που επιθυμούσε κάτι τέτοιο ήταν οριακά πλειοψηφικό: 52,3%. Αν και μετά την κατάρρευση πολλών ψευδαισθήσεων το καλοκαίρι, στη μέτρηση του Νοεμβρίου, το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 42,9%, παρέμεινε και πάλι σχεδόν 20 μονάδες πάνω από το αντίστοιχο ποσοστό του γενικού πληθυσμού (24,5%).
Κάθε δράση, βεβαίως, γεννά αντίδραση και οι νέοι 18 έως 24 ετών θεωρούν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα τον εαυτό τους «πρώτα Ευρωπαίο και μετά Ελληνα», σε ποσοστό 9,4% έναντι μόλις 4,6% στον γενικό πληθυσμό.
Αντιευρωπαίοι, ρωσόφιλοι, αλλά και κοινωνικά φιλελεύθεροι, υπέρ του ιδιωτικού τομέα. Περήφανοι που είναι Ελληνες, αλλά και σίγουροι ότι η Ελλάδα έχει παρακμάσει. Ακολουθώντας κάποιος τις απαντήσεις των νέων ηλικίας 18 έως 24 ετών στην έρευνα και προσπαθώντας να βγάλει το ένα, υπέρτατο συμπέρασμα, είναι πιθανό «να χάσει την μπάλα». Οι ειδικοί συνιστούν ψυχραιμία. Η νιότη είναι κάτι ρευστό, κάτι που σε κάνει να πιστεύεις, για όσο διαρκεί, ότι γίνεται ταυτόχρονα να προσδεθείς στο άρμα του Πούτιν και να προωθήσεις τους γάμους των ομοφυλοφίλων. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό θαύμα αντιμετωπίζεται ως αυτονόητο από τη γενιά αυτή, ακόμη κι αν επιφανειακά αμφισβητείται από αμφίβολης πιστότητας αφηγήσεις.
Εχει γίνει σαφές ότι οι ελίτ δεν έχουν κάτι να «πουλήσουν» σε αυτή τη γενιά. Πριν από λίγες ημέρες, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, παραδέχτηκε ότι τα υψηλά επίπεδα ανεργίας των νέων μπορεί να απειλήσουν την κοινωνική αρμονία στην Ευρώπη. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο Αλέξης Τσίπρας είχε υποστηρίξει στη Βουλή ότι «αυτή τη γενιά τη χάσαμε». Φαίνεται ότι η σχέση είναι αμφίδρομη. Η «χαμένη γενιά» εξωθείται στο να σκέφτεται ως χαμένη γενιά. Μόνο που αν αυτό δεν ανατραπεί, τότε οι αληθινοί χαμένοι ίσως αποδειχτούν πολύ περισσότεροι.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 3 Απριλίου 2016

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ