Η ζωή στον (φορολογικό) παράδεισο

Φανταστείτε ότι περνάτε έξω από έναν μυστηριώδη ουρανοξύστη, όπου όλα τα παράθυρα είναι κλειστά, αλλά ξαφνικά, σε ένα από αυτά, στο ισόγειο, η κουρτίνα έχει ξεχαστεί ανοιχτή. Αυτό που βλέπετε μπορεί να σας σοκάρει. Σκεφτείτε όμως τι άλλο μπορεί να κρύβει αυτός ο ουρανοξύστης αν ένα και μόνο παράθυρο μπορεί να εξασφαλίσει τόση συγκίνηση. Αυτή ακριβώς είναι η αναλογία ανάμεσα στις αποκαλύψεις του 43χρονου Γαλλο-ιταλού Ερβέ Φαλσιανί για τους επιφανείς πελάτες της HSBC και στην πραγματικότητα ενός κόσμου γεμάτου φορολογικούς παραδείσους και αθέατα χρηματοπιστωτικά δίκτυα.

Η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (ICIJ) στην οποία από την Ελλάδα συμμετέχουν «Τα Νέα» αποκάλυψε προ ημερών ορισμένα ακόμη ηχηρά ονόματα απ’ όλο τον κόσμο που ωφελήθηκαν από συγκεκριμένες υπηρεσίες της HSBC. Οι υπηρεσίες αυτές είναι ασφαλώς νόμιμες και αφορούν την παροχή συμβουλών προκειμένου να ελαχιστοποιούνται οι φόροι που καταβάλλουν προσωπικότητες με υψηλές απολαβές. Παλαιότερα οι υπηρεσίες αυτές στην Ελλάδα ήταν λιγότερο νόμιμες και ήταν γνωστές με την ονομασία «λογαριασμός στην Ελβετία». Ποιος δεν θυμάται ότι τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, σχεδόν κάθε σοβαρός καλλιτέχνης, βιοτέχνης, δικηγόρος ή πολιτικός της Ελλάδας όφειλε να διαθέτει «λογαριασμό στην Ελβετία»; Μάλιστα εκείνες τις εποχές ο «άθλος» του ανοίγματος λογαριασμών στη Ζυρίχη και στη Γενεύη ήταν πολύ δυσκολότερος και αρκετά επικίνδυνος με δεδομένους τους αυστηρότατους περιορισμούς στη διακίνηση των κεφαλαίων. Μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’80 δεν μπορούσες να ταξιδεύσεις έχοντας στο πορτοφόλι σου χρήματα περισσότερα από το ανώτατο όριο επιτρεπόμενου συναλλάγματος. Αν σε συλλάμβαναν στο αεροδρόμιο με περισσότερα δολάρια κινδύνευες ακόμη και με φυλάκιση. Κάποιοι έκρυβαν το συνάλλαγμα ακόμη και στις σόλες των παπουτσιών. Πόσο εύκολο ήταν λοιπόν να ανοίξεις λογαριασμό στην Ελβετία;

Σύμφωνα με αξιόπιστες διηγήσεις, την επικίνδυνη (και καλοπληρωμένη) αυτή αποστολή αναλάμβαναν πρόσωπα συνεργαζόμενα με χρηματιστηριακές εταιρείες ή και τραπεζικά ιδρύματα των Αθηνών. Και αυτό (λένε ορισμένοι βετεράνοι του χρήματος…) εξηγεί εν μέρει και το μυστήριο του γιατί η μεταπολεμική Αθήνα διέθετε αρκετές εύρωστες χρηματιστηριακές εταιρείες χωρίς να διαθέτει ένα αντίστοιχα δυναμικό Χρηματιστήριο. Κάπως έτσι ολόκληρη η ελληνική «καλή κοινωνία» του ’50 και του ’60 απέκτησε ως διά μαγείας λογαριασμούς στην Ελβετία. Η ανατροφοδότηση των λογαριασμών αυτών με την πάροδο των δεκαετιών ανέδειξε τους Ελληνες σε… πρωταθλητές της ελβετικής αποταμίευσης. Πολλά αναπτυξιακά δάνεια (γνωστά και ως θαλασσοδάνεια), αλλά και κάθε λογής μίζες και «φακελάκια», όταν δεν γίνονταν κιτς εξοχικά σε φαλακρά νησιά και καταπατημένα δάση, αποστέλλονταν στη φιλήσυχη πατρίδα της Χάιντι για να αβγατίσουν τους αποταμιευτικούς λογαριασμούς των ελλήνων επιφανών. Ας θυμίσουμε ότι το γερμανικό περιοδικό «Spiegel» ανέφερε το 2011 ότι οι πλούσιοι Ελληνες διαθέτουν περίπου 60 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ελβετία.

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν καλύτερα αυτό που αναφέραμε στην αρχή: ότι οι αποκαλύψεις του Ερβέ Φαλσιανί είναι μόνο ένα «παράθυρο» στον δαιδαλώδη ουρανοξύστη των χρηματοοικονομικών τεχνασμάτων. Και ας πρόκειται για τον άνθρωπο που «απέδρασε» από την HSBC το 2009 με ηλεκτρονικά αρχεία που έδειχναν ότι 106.000 πελάτες της τράπεζας από παραπάνω από 50 χώρες διέθεταν περίπου 102 δισεκατομμύρια δολάρια στην Ελβετία. Ο Φαλσιανί καταζητείται από τις ελβετικές αρχές καθώς κατηγορείται ότι έσπασε το τραπεζικό απόρρητο της χώρας, αλλά ζει ανενόχλητος στη Μαδρίτη και μεταξύ άλλων συνεργάζεται με τους Podemos του Πάμπλο Ιγκλέσιας για την «καταπολέμηση της φοροδιαφυγής». Τμήμα της «Λίστας Φαλσιανί», η οποία διοχετεύτηκε αρχικά στις γαλλικές φορολογικές Αρχές όταν υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας ήταν η Κριστίν Λαγκάρντ, αποτελεί η πολυσυζητημένη «Λίστα Λαγκάρντ» με τους 2.148 έλληνες καταθέτες. Η λίστα μάς έχει απασχολήσει πολλές φορές και έχει γίνει αντικείμενο πολιτικής διένεξης. Σύμφωνα με μια εκδοχή πολλοί Ελληνες έγιναν πελάτες της HSBC Ελβετίας την περίοδο 1997-1999 προκειμένου να συμμετέχουν στις χρυσοφόρες αυξήσεις κεφαλαίων στο Χρηματιστήριο Αθηνών χωρίς τους περιορισμούς που είχαν ως φυσικά πρόσωπα (συμμετείχε νομίμως η ξένη τράπεζα και επιμέριζε μεγάλους αριθμούς μετοχών στους λογαριασμούς των πελατών της). Ανάμεσα στα ονόματα από όλο τον κόσμο εμφανίστηκαν εσχάτως και ονόματα πασίγνωστα, όπως αυτό της ηθοποιού Τζόαν Κόλινς και του μουσικού Φιλ Κόλινς (απλή συνωνυμία). Δεν πρόκειται όμως απαραιτήτως για φοροφυγάδες.

Οπως τονίζει σε ανακοίνωσή της η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητικής Δημοσιογραφίας, η HSBC χρησιμοποίησε νόμιμους τρόπους για να ελαχιστοποιήσει τους φόρους που καταβάλλουν οι οικονομικά εύρωστοι πελάτες της μέσα από καταθέσεις σε ελβετικούς λογαριασμούς και trust. Πρόκειται για τις στρατηγικές «smart tax», δηλαδή για τεχνάσματα που αξιοποιούν «τρύπες» στα εθνικά φορολογικά συστήματα. Είναι νόμιμο, αλλά εσχάτως, λόγω της κρίσης, δεν θεωρείται και τόσο ηθικό. Γι’ αυτό και η HSBC, η οποία ιδρύθηκε το 1865 στο Χονγκ Κονγκ για να φτάσει στις μέρες μας να είναι η μεγαλύτερη τράπεζα του κόσμου, δηλώνει ότι έχει απομακρύνει όλα τα στελέχη της που εμπλέκονταν σε αυτές τις αμφιλεγόμενες πρακτικές.

Ωστόσο για τους υποψιασμένους η διαβεβαίωση αυτή έχει μόνο σχετική αξία αφού οι αμφιλεγόμενες πρακτικές είναι η συμπαγής και διαχρονική στρατηγική ενός γιγαντιαίου διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος που περιλαμβάνει αρκετούς φορολογικούς παραδείσους. Η Ελβετία είναι ουσιαστικά ο μεγαλύτερος φορολογικός παράδεισος και το παράδειγμά της προσπάθησαν να αντιγράψουν χωρίς επιτυχία η Κύπρος, η Βηρυτός, η Ταγγέρη κ.λπ. Χωρίς επιτυχία, διότι ένας παράδεισος χρειάζεται και έναν θεό για να τον προστατεύει. Για παράδειγμα, τα νησιά Κέιμαν στην Καραϊβική, τον κυβερνήτη των οποίων ορίζει η βασίλισσα Ελισάβετ, είναι ίσως ο μεγαλύτερος αγγλικός φορολογικός παράδεισος, με κεφάλαια που (σύμφωνα με δημοσίευμα των «Financial Times») ξεπερνούν τα 8 τρισ. δολάρια κρυμμένα στις χιλιάδες offshores. Και υπάρχουν πολλοί άλλοι «παράδεισοι», από το Μακάο ως τις Παρθένες Νήσους, που προστατεύονται από τις μεγάλες δυνάμεις.

Ουδεμία αμφιβολία υπάρχει λοιπόν πως αν οι μεγάλες δυνάμεις ήθελαν, θα έκλειναν αμέσως όλους τους φορολογικούς παραδείσους. Αλλά αυτό δεν γίνεται διότι οι ισχυρότερες κυβερνήσεις του κόσμου επηρεάζονται καθοριστικά (για να το πούμε κομψά) από πλέγματα συμφερόντων απολύτως συνδεδεμένα με τους φορολογικούς παραδείσους. Η κοινή τραπεζική δεν μπορεί παρά να είναι ένα ταπεινό αγαθό σχεδιασμένο μόνο για τους κοινούς θνητούς. Η πραγματική ισχύς σε αυτόν τον κόσμο βρίσκεται και θα εξακολουθεί να βρίσκεται σε κάποιον (φορολογικό) παράδεισο.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 15 Φεβρουαρίου 2015