«Μην το ψάχνεις. Τον Κένεντι τον έφαγε ο “Μικρούλης”» μου είπε ο Μεξικανός με τον οποίο συζητούσα στο μπαρ ενός ξενοδοχείου της Νέας Ορλεάνης. Ηταν τέλος Φεβρουαρίου του 1984 και είχα κατεβεί στην πόλη από τη Νέα Υόρκη για να παρακολουθήσω το διάσημο καρναβάλι της, το Mardi Gras. «Ποιος ήταν ο “Μικρούλης”;» τον ρώτησα. Γέλασε. «Δεν ήταν. Είναι. Ζει και βρίσκεται στη φυλακή, από όπου διευθύνει την αυτοκρατορία του. Λέγεται Κάρλος Μαρτσέλο, το αφεντικό της μαφίας εδώ. Τον αποκαλούν “Μικρούλη” γιατί έχει ύψος 1,57 μ. Οι μαφιόζοι βρίσκουν τα πιο έξυπνα παρατσούκλια» είπε.

Δεν τον είχα ξανακούσει ως τότε. Οπως οι πιο πολλοί, πίστευα πως οι μεγάλοι νονοί βρίσκονταν στο Σικάγο και στη Νέα Υόρκη. Οσο για τον Κένεντι, λίγοι είχαν πειστεί από το πολυσέλιδο πόρισμα της Επιτροπής Γουόρεν το 1964 πως τον είχε δολοφονήσει ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ και ακόμη λιγότεροι ότι ο τελευταίος είχε ενεργήσει μόνος του. Πώς ήταν δυνατόν ένας άνθρωπος που δεν ήταν καλός σκοπευτής να ρίξει τρεις σφαίρες μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα και να πετύχουν και οι τρεις τον στόχο; Κάποιοι αυτόπτες μάλιστα είπαν ότι άκουσαν και τέταρτο πυροβολισμό.

Στο μεταξύ, είχαν αναπτυχθεί τόσα σενάρια, που κανείς δεν ήξερε τι να πιστέψει: ότι πίσω από τη δολοφονία του κρύβονταν οι μυστικές υπηρεσίες, ότι τον έφαγαν οι Σοβιετικοί, ότι ήταν αναμεμειγμένος στην υπόθεση και ο αντιπρόεδρος Τζόνσον, ότι τον δολοφόνησαν κουβανοί αντιφρονούντες και άλλα παρόμοια. Βιβλία, άρθρα και ρεπορτάζ ακόμη και σήμερα προστίθενται συνεχώς διευρύνοντας το χάος των υποθέσεων.

Ενας πρόεδρος, 40.000 βιβλία

Δεν υπάρχει άλλος αμερικανός πρόεδρος για τον οποίο να έχουν γραφτεί 40.000 βιβλία. Και παρά ταύτα, 50 χρόνια μετά τη δολοφονία του, το τι ακριβώς συνέβη εκείνη την 22α Νοεμβρίου 1963 στο Ντάλας του Τέξας δεν το γνωρίζουμε. Θυμόμαστε μόνο τη στιγμή, όπως αποτυπώθηκε στο σελιλόιντ και στο βίντεο, που μέσα στην ανοιχτή προεδρική λιμουζίνα στην οποία επιβαίνει με τη σύζυγό του Τζάκι δίπλα του, ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι δέχεται τρεις σφαίρες (τη μοιραία στο κεφάλι) ενός ελεύθερου σκοπευτή – ή μήπως περισσότερων; – και πεθαίνει ακαριαία.

«Η συνωμοσία είναι τώρα η αληθινή πίστη» έγραφε ο Ντον ΝτεΛίλο στο δοκίμιό του με τίτλο «Αμερικανικό αίμα: Ενα ταξίδι στον λαβύρινθο του Ντάλας και του JFK», που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 1983 στο περιοδικό «Rolling Stone» και εξετάζει τις ψυχολογικές και κοινωνικές παρενέργειες της δολοφονίας. Και αυτό παρά το γεγονός ότι, όπως λέει, οι Αμερικανοί έχουν την τάση να πιστεύουν πως ένας πιστολάς ενεργεί μόνος του, πως είναι μια σκιά που απειλεί την κοινωνία – αναγνωρίσιμη ωστόσο. Αλλά φυσικά η δολοφονία δεν αφορούσε μόνο τον ψυχισμό. Γι’ αυτό και ο ίδιος, πέντε χρόνια αργότερα, στον «Ζυγό», ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του, μας έδωσε το πορτρέτο ενός δικού του Οσβαλντ με τρόπο ανεπανάληπτο: ήταν το μαύρο πρόβατο που οι πεποιθήσεις του δεν του επέτρεψαν να ενταχθεί στην αμερικανική κοινωνία και έτσι εύκολα έγινε πιόνι στα χέρια μυστικών πρακτόρων. Ο μύθος λειτουργεί στο συλλογικό υποσυνείδητο αποτελεσματικότερα από την αλήθεια και ακόμη περισσότερο όταν οι εκδοχές της δεν παρουσιάζονται πειστικές.

Η ταινία που δεν έγινε

Εναν χρόνο μετά την επίσκεψή μου στη Νέα Ορλεάνη, ο «Μικρούλης» φέρεται να είπε στη φυλακή, στον πληροφοριοδότη που είχε φυτέψει εκεί το FBI: «Ναι, κατάφερα να σκοτωθεί ένας γιος σκύλας. Πολύ χαίρομαι. Λυπάμαι που δεν μπορούσα να το κάνω ο ίδιος». Το 2009 κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ ένα βιβλίο το οποίο παρουσίαζε νεότερα στοιχεία από τις εκθέσεις του FBI, που περιέχονται στα Εθνικά Αρχεία, όπου αμφισβητείται η εκδοχή της Επιτροπής Γουόρεν για τη δολοφονία του Κένεντι και ενισχύεται το σενάριο πως τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι τον δολοφόνησε η μαφία και πως αρχιτέκτονας του σχεδίου ήταν ο νονός της Νέας Ορλεάνης Κάρλος Μαρτσέλο. Το βιβλίο έχει τίτλο «Legacy of Secrecy: The Long Shadow of the JFΚ Assassination» (Η κληρονομιά της μυστικότητας: Η μακρά σκιά στη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι) και συγγραφείς του είναι οι Λαμάρ Γουόλντρον και Τομ Χάρτμαν.

Την επόμενη χρονιά ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο αποφάσισε να γυρίσει μια ταινία βασισμένη στο εν λόγω βιβλίο, στην οποία θα πρωταγωνιστεί μαζί με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο (ο τελευταίος στον ρόλο του Κάρλος Μαρτσέλο). Για άγνωστους λόγους, σήμερα, τρία χρόνια μετά, η ταινία δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Ποιο είναι το σκεπτικό των συγγραφέων; Ο Τζον Κένεντι και ο αδελφός του Ρόμπερτ είχαν κηρύξει αδυσώπητο πόλεμο εναντίον του οργανωμένου εγκλήματος. Τα αφεντικά της μαφίας είχαν θορυβηθεί. Ο πρόεδρος έπρεπε να φύγει από τη μέση, καθ’ ότι, σύμφωνα με τον Μαρτσέλο, ο σκύλος (δηλαδή ο πρόεδρος) ακόμη και αν του κόψεις την ουρά (ουρά είναι ο αδελφός του, Ρόμπερτ, γενικός εισαγγελέας τότε), εξακολουθεί να δαγκώνει. Αν το οργανωμένο έγκλημα δεν αντιδρούσε αποτελεσματικά, τότε οι νονοί του ή θα έμπαιναν στη φυλακή ή θα είχαν απελαθεί, όπως συνέβη μια φορά με τον Μαρτσέλο, που οι Αρχές τον συνέλαβαν στις 4 Απριλίου 1961, και διά της βίας τον πέρασαν στη Γουατεμάλα. Ομως, δύο εβδομάδες αργότερα, ο «Μικρούλης» είχε επιστρέψει στις ΗΠΑ.

Εγκλημα χωρίς δίκη

Στο σχέδιο της συνωμοσίας των μαφιόζων εμπλέκονται και οι μυστικές υπηρεσίες, όπως και κουβανοί αυτοεξόριστοι. Τον προηγούμενο χρόνο είχαμε την κρίση των πυραύλων στην Κούβα εξαιτίας της οποίας η ανθρωπότητα βρέθηκε στα πρόθυρα ενός ακόμη Παγκοσμίου Πολέμου. Και πιο μπροστά, την αποτυχημένη επέμβαση στον Κόλπο των Χοίρων, βάσει σχεδίου της CIA που είχε καταρτιστεί επί Αϊζενχάουερ και τέθηκε σε εφαρμογή τους πρώτους μήνες της προεδρίας Κένεντι.

Αυτά ήταν αρκετά ώστε ακόμη και ο Λίντον Τζόνσον, που διαδέχθηκε τον JFK, φέρεται να είπε πως κάποιον ρόλο πρέπει να έπαιξε η CIA στη δολοφονία του. Και όμως το παζλ δεν έχει ακόμη συντεθεί. Τι νόημα είχε το ταξίδι του Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ στο Mεξικό τη χρονιά της δολοφονίας; Συναντήθηκε άραγε με τον Κάρλος Mαρτσέλο στη Νέα Ορλεάνη εκείνο το ίδιο έτος, όπως φέρεται να είπε ο νονός; Και ο τελευταίος συναντήθηκε με τον δολοφόνο του Οσβαλντ, Τζακ Ρούμπι, στο Τέξας; Αν ναι, με τι ανταλλάγματα συμφώνησε ο Ρούμπι να δολοφονήσει – και μάλιστα μπροστά στους φωτογράφους και στους δημοσιογράφους – τον Οσβαλντ ξέροντας ότι θα τον συνελάμβαναν; Και άραγε ήταν τυχαίο που ο Ρούμπι έπασχε από καρκίνο του πνεύμονα και ότι θα πέθαινε στη φυλακή λίγους μήνες μετά τη σύλληψή του;

Ο παραλογισμός ευνοεί τις θεωρίες συνωμοσίας. Επισήμως συνελήφθη ο δολοφόνος του προέδρου, που δεν δικάστηκε γιατί τον δολοφόνησαν, και ούτε ο δολοφόνος του δολοφόνου δικάστηκε, αφού τον πρόλαβε ο θάνατος.

Πενήντα χρόνια μετά τη δολοφονία ενός προέδρου που έχει αναχθεί σε εθνικό μύθο, τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Και πληθαίνουν από το γεγονός ότι κάποια στοιχεία δεν δόθηκαν τότε στη δημοσιότητα. Είναι λ.χ. βεβαιωμένο πως το FBI ανέκρινε αμέσως μετά τη δολοφονία 12 μέλη της «οικογένειας» του Κάρλος Μαρτσέλο χωρίς αποτέλεσμα. Και από αυτή την απόκρυψη στοιχείων προκύπτει ένα ακόμη πιο δυσάρεστο ερώτημα: Μήπως η οικογένεια Κένεντι ήθελε προκειμένου να αποφευχθούν πολύ πιο δυσάρεστα επακόλουθα να μην προχωρήσει η έρευνα της δολοφονίας σε βάθος; Μήπως τα όποια ίχνη και στοιχεία θα έπρεπε να χαθούν στο βάθος του χρόνου;

Σφαίρες πάνω από το Ντάλας

Αν αφήσει κανείς κατά μέρος τη δολοφονία, ποια ήταν η πολιτική συνεισφορά της προεδρίας Κένεντι στη νεότερη Ιστορία των ΗΠΑ; Μια εποχή ανάτασης, λένε οι θαυμαστές. Αλλά και μια περίοδος σοβαρών σφαλμάτων, λένε κάποιοι σημαντικοί και διόλου συντηρητικοί ιστορικοί, όπως, για παράδειγμα, η Μπάρμπαρα Τάκμαν στο βιβλίο της «The Μarch of Folly» (Η παρέλαση της ανοησίας), όπου κριτικάρει αμείλικτα την ανάμειξη των ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Εχουμε πλήθος αφηγήσεων για τον στενό κύκλο των προσώπων-κλειδιών της προεδρίας Κένεντι, αυτών που συνιστούσαν το λεγόμενο «Κάμελοτ του προέδρου», μια ομάδα σύγχρονων ιπποτών με ιδεαλιστικά κίνητρα που ονειρεύονταν και σχεδίαζαν το μέλλον της χώρας και, ως έναν βαθμό, του κόσμου. Οταν ο νεότερος «βασιλιάς Αρθούρος», Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, δέχθηκε τις σφαίρες στο Ντάλας, το Κάμελοτ που είχε δημιουργήσει στον Λευκό Οίκο μαζί με τον αδελφό του, Ρόμπερτ, θα περνούσε στη σφαίρα των υποθέσεων και των φαντασιώσεων, όπου θα κυριαρχούσε η υπερμεγεθυσμένη σκιά του βασιλιά του. Ως και τον Σέρλοκ Χολμς (που αν ζούσε τότε θα ήταν 109 ετών) επιστράτευσε ο συγγραφέας Εντμουντ Ομπρεϊ να πάει το 1963 στο Ντάλας προκειμένου να ερευνήσει τη δολοφονία του προέδρου, στο βιβλίο του με τίτλο «Sherlock Holmes in Dallas».

Γιατί, όμως, οι μυθιστοριογράφοι να μην επιστρατεύουν τη φαντασία όταν η πραγματικότητα παρουσιάζεται με τόσα πρόσωπα; Το σοκ που προκάλεσε η σκηνή της δολοφονίας στην τηλεόραση, έχοντας παιχθεί τόσες φορές, είναι σήμερα πολύ μικρότερο. Τώρα η τεχνολογία μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο σοκ κατασκευάζοντας ακόμη και μη πραγματικά γεγονότα. Τότε, όμως, ήταν η πρώτη φορά που ο κόσμος έβλεπε στη μικρή οθόνη τη σκηνή μιας δολοφονίας τη στιγμή που είχε συμβεί και όπως ακριβώς είχε συμβεί.

Αμερικανική μυθολογία

Τον μύθο του Κένεντι σε μεγάλο βαθμό τον σημάδεψε η δύναμη του Μέσου που λειτούργησε πολλαπλασιαστικά. Οπου, όμως, η μυθολογία αποκτά τέτοια ισχύ, οι ιστορικοί αποχωρούν, λέει η Τζιλ Εϊμπραμσον των «New York Times». Τα σενάρια συνωμοσίας επομένως είναι μέρος της λεγόμενης «κατάρας των Κένεντι». Και πολλά από αυτά δεν θα τα θεωρούσε κανείς παρά ένα είδος εξορκισμών της μεταβιομηχανικής εποχής που εξάπτοντας τη φαντασία προσθέτουν μερικές χιλιάδες σελίδες στη μακρά «βιβλιογραφία» του Κακού. Επιπλέον, δεν θα απασχολούσαν τον υπόλοιπο κόσμο αν δεν αναπτύσσονταν σε μια χώρα όπου τα όσα συμβαίνουν μπορεί να αποβούν καθοριστικά για το μέλλον όλων μας.

Ακόμη και στο επίπεδο των πραγματικών επιτευγμάτων, η προεδρία Κένεντι εξυμνείται στη βάση υποθέσεων, δηλαδή τι «θα» έκανε ο Κένεντι αν ζούσε. Τον νόμο λ.χ. που είχε ετοιμάσει για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων τον πέρασε ο Λίντον Τζόνσον, ένας πρόεδρος ο οποίος υπήρξε σχεδόν όσο αντιπαθής και ο Ρίτσαρντ Νίξον που τον διαδέχθηκε.

Ουδείς μας βεβαιώνει ότι αν ζούσε ο Κένεντι θα είχε αποφευχθεί η κλιμάκωση του πολέμου στο Βιετνάμ, αφού αυτός έστειλε εκεί το πρώτο αμερικανικό εκστρατευτικό σώμα. Ο Χρουστσόφ γράφει στα «Απομνημονεύματά» του πως λυπήθηκε πολύ όταν έμαθε τον θάνατό του, αλλά είναι σαν να γράφει για έναν άνθρωπο που υπήρξε θύμα «κακών συμβούλων», πολύ νέος και άπειρος για να ηγηθεί μιας υπερδύναμης και να πάρει μόνος του τις σωστές αποφάσεις. Οσο για τις ερωτικές περιπέτειες του προέδρου, για τις οποίες κυκλοφορούν τόσες πικάντικες ιστορίες, με πρώτη και καλύτερη τη σχέση του με το είδωλο του σεξ Μέριλιν Μονρόε, λειτουργούν ως πέπλο απόκρυψης του ότι ο πρόεδρος είχε σοβαρά προβλήματα υγείας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η οικογένεια Κένεντι στις ΗΠΑ συνδέεται με μια σχολή πολιτικής σκέψης που και σήμερα είναι κυρίαρχη στην Ανατολική Ακτή, αλλά η πρακτική αποτίμηση μιας προεδρίας είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Ας προστεθεί πως, μολονότι ο Τζον και ο Ρόμπερτ Κένεντι ήταν άτομα υψηλής καλλιέργειας, οι σχέσεις τους με τους συγγραφείς και τους δημοσιογράφους δεν ήταν ανέφελες. Τόσο ο Ρόμπερτ Κένεντι όσο και η Τζάκι, αν ένα βιβλίο που αφορούσε την οικογένεια έγραφε πράγματα που δεν τους άρεσαν, ήταν ιδιαίτερα σκληροί με τους συγγραφείς τους. Και κρίνοντας κανείς από το πώς λειτουργούσαν τότε τα ΜΜΕ (όταν δεν υπήρχε Διαδίκτυο), ο έλεγχος των πληροφοριών μέσω προσωπικών πιέσεων ήταν πολύ πιο εύκολος.

Πορτρέτο ενός προέδρου

Η οικογένεια Κένεντι ενδιαφερόταν εξαιρετικά για το δημόσιο προφίλ της. Πολλοί σήμερα υποστηρίζουν – και βάσιμα – πως τις εκλογές ο Κένεντι το 1960 τις κέρδισε επειδή επικράτησε του αντιπάλου του, Ρίτσαρντ Νίξον, στην τηλεοπτική τους αναμέτρηση. Ηξερε να χειρίζεται άριστα το μέσον – πιθανόν ήταν ο πρώτος που είχε καταλάβει τη σημασία του. Και το συναίσθημα φυσικά. Στο εξαιρετικό πολιτικό του ρεπορτάζ με τίτλο «Superman Comes to the Supermarket» (Ο Σούπερμαν έρχεται στο σουπερμάρκετ), ο Νόρμαν Μέιλερ ορίζει την προσωπικότητα του Κένεντι ως«αινιγματική», που διαθέτει την «ψυχρή χάρη» ενός μποξέρ όταν κινείται πάνω στο ρινγκ. Το γεγονός ότι η προσωπικότητα αυτή και σήμερα ακόμη φαίνεται ότι δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί, τον δικαιώνει.

Για τους Κένεντι ο ιστορικός προορισμός ήταν το μείζον. Η ιστορία λοιπόν θα έπρεπε να γράφεται κατά τις επιθυμίες τους. Ακόμη και ο Γουίλιαμ Μάντσεστερ, που τον επέλεξαν να γράψει λίγες εβδομάδες μετά τη δολοφονία την επίσημη εκδοχή της, είχε προβλήματα. Το βιβλίο του έχει τίτλο «The Death of a President» (Ο θάνατος ενός προέδρου). Το 1962 είχε προηγηθεί ένα άλλο, μια αγιογραφία περίπου, με τίτλο «Portrait of a President» (Πορτρέτο ενός προέδρου). Κατά σύμπτωση – ή κατά σύσταση του Κάρλος Μαρτσέλο; –, αυτό το τελευταίο είχε δανειστεί από τη δημόσια βιβλιοθήκη της Νέας Ορλεάνης, όπως αποδείχθηκε από τα στοιχεία της βιβλιοθήκης, ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ λίγους μήνες πριν από τη δολοφονία.

Ο Μάντσεστερ είχε πάρει δύο συνεντεύξεις διάρκειας πέντε ωρών από την Τζάκι Κένεντι. Το περιεχόμενό τους δεν έχει αποκαλυφθεί, σύμφωνα, όμως, με τα όσα έχουν διαρρεύσει, ο Μάντσεστερ κατάφερε να αποσπάσει από την Τζάκι ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες που φωτίζουν την προσωπικότητα του Κένεντι και τη ζωή στον Λευκό Οίκο. Η οικογένεια, ωστόσο, κρατά τις κασέτες στη Βιβλιοθήκη Κένεντι, όπου θα παραμείνουν σφραγισμένες ως το 2067. Το αν ως τότε θα λυθεί το μυστήριο της δολοφονίας του προέδρου παραμένει στο επίπεδο των υποθέσεων.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 2013

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ