Σαμαρκάνδη: το χαμόγελο της Ανατολής

Πρώτο βράδυ στη Σαμαρκάνδη και στους δρόμους επικρατεί σκοτάδι πίσσα! Το κράτος κάνει οικονομία ενέργειας, αλλά εμείς αποφασίζουμε μια βόλτα.

Το Πάρκο Ναβόι φωτίζεται ελάχιστα από όσο φως φτάνει από τους εντυπωσιακούς προβολείς του μαυσωλείου Γκούρι Αμίρ, που βρίσκεται σε φαντασμαγορία! Όμως κάτοικοι κουβεντιάζουν στα παγκάκια ενώ τα παιδιά παίζουν χαρούμενα.

Τα αυτοκίνητα λιγοστά στη σκοτεινή κεντρικότερη λεωφόρο της πόλης. Κατά μήκος της μαγαζάκια φωτισμένα από λάμπες ασετιλίνης και εστιατόρια με δικές τους γεννήτριες που φωτίζουν τη θράκα με τα σασλίκ κεμπάπ.

Στο πεζοδρόμιο πλήθος κόσμου εξοικειωμένου με το σκοτάδι περπατά με άνεση ως την πλατεία Ρεγκιστάν. Το ίδιο σκοτάδι και εκεί. Ενας δυο φανοστάτες είναι μονάχα αναμμένοι και απογοητευόμαστε που δεν μπορούμε να απολαύσουμε τα μεγαλοπρεπή μνημεία.

Όμως λίγο πιο πέρα δυνατά φώτα και μουσικές μάς τραβούν σαν μαγνήτης. Στο εστιατόριο με το μεγάλο προαύλιο γίνεται δεξίωση γάμου. Πολυάριθμα μακρόστενα τραπέζια γεμάτα όλα τα καλά με προεξάρχουσες τις μεγάλες φρουτιέρες σαν σιντριβάνια με αφθονία ποικίλων φρούτων, και τα βουνά από πλοβ — το εθνικό πιλάφι.

Μέσα στο εστιατόριο γίνεται τρικούβερτο γλέντι. Στη σκηνή η ορχήστρα με τους τραγουδιστές ανάβει το κέφι ενώ στην πίστα οι γυναίκες χορεύουν. Φιλόξενες μας προσκαλούν να μας κεράσουν, να χορέψουμε και να διασκεδάσουμε μαζί τους και όταν φεύγουμε, μαζί με τις φωτογραφίες παίρνουμε και μια ζεστή αγκαλιά της φτωχής αλλά μυθικής Σαμαρκάνδης, του Πέρση ποιητή Ομάρ Χαγιάμ, του ταξιδευτή Μάρκο Πόλο, της Μαρακάντα, του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η πλατεία Ρεγκιστάν

Στο µεγάλο πάρκο µε την πλατεία και τους πολύχρωµους λουλουδιασµένους κήπους ο «τόπος της άµµου», η πλατεία Ρεγκιστάν για τους τατζίκους κατοίκους της, είναι η αρχαιότερη πλατεία της Ανατολής, αφού όλες οι άλλες ισοπεδώθηκαν από τον Τζένγκις Χαν. Γύρω από την πλατεία δεσπόζουν τα επιβλητικά κτίρια των τριών µεντρεσέδων.

Ο µεντρεσές (θεολογική σχολή) του Ούλογκ Μπεγκ, στη δυτική πλευρά, κτίστηκε από τον ίδιο στα 1420 µέσα σε τρία χρόνια. Λέγεται ότι ο ίδιος δίδασκε µαθηµατικά, αστρολογία και φιλοσοφία, και στην εσωτερική αυλή, ένας µεγάλος ανδριάντας τον παρασταίνει µαζί µε τους σηµαντικούς δασκάλους της σχολής.

Τριγύρω στην αυλή τα µικρά δωµάτια ήταν οι κατοικίες των σπουδαστών περίπου 100, τα οποία σήµερα στεγάζουν τα µαγαζάκια µε τα αναµνηστικά για τους τουρίστες.

Αντικριστά βρίσκεται ο µεντρεσές Σερ Ντορ. Ο µεντρεσές του λιονταριού πήρε το όνοµά του από τα κεφάλια των µυθολογικών πλασµάτων που άλλοι τα παροµοιάζουν µε τίγρεις, άλλοι µε λιοντάρια, που κοσµούν µαζί µε τα γαλάζια πορσελάνινα πλακίδια την εξωτερική του πύλη, αψηφώντας την απαγόρευση του Ισλάµ που δεν επιτρέπει την απεικόνιση ζωντανών ζώων.

Χρειάστηκαν 17 χρόνια να τελειώσει αυτή η θεολογική σχολή στα 1636. Όπως και στον άλλο µεντρεσέ, και εδώ τα δωµάτια των σπουδαστών µετατράπηκαν σε τουριστικά µαγαζάκια ενώ σε ένα από αυτά στεγάζεται και το Ωδείο ενός καλλιτέχνη που γνωρίζει όλα τα παραδοσιακά όργανα εκ των οποίων κάποιων είναι και ο κατασκευαστής.

Ανάµεσα στους δύο µεντρεσέδες βρίσκεται ο Τίλα Κάρι, που ολοκληρώθηκε το 1660. Όπως λέει και το όνοµά του, εσωτερικά είναι καλυµµένος από χρυσό, δείχνοντας και την ευηµερία της πόλης κατά την περίοδο κατασκευής του.

Ολόχρυσες ψηφίδες καλύπτουν τους τοίχους και όλη την οροφή που αν και επίπεδη, η σύνθεση κάπου δηµιουργεί την ψευδαίσθηση τρούλου. Μέσα στον µεντρεσέ υπάρχουν προθήκες µε διάφορα εκθέµατα, καθώς και ένας χώρος που λειτουργεί ως τέµενος προσευχής. Στην εσωτερική αυλή, πέρα από τα µαγαζάκια, στο κέντρο, υπάρχει και ένας µικρός κήπος.

Ένας Έλληνας στο σταυροδρόµι της Ανατολής

Η ονειρική ατµόσφαιρα της Σαµαρκάνδης – το αρχέτυπο του ανατολίτικου εξωτισµού – έφθασε ατόφια σε µένα µέσα από την τέχνη του µαΐστορα χαράκτη Γιάννη Κυριακίδη (γενν. 1940), καθηγητή στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Τασκένδης και καλλιτεχνικού διευθυντή του κρατικού εκδοτικού οίκου του Ουζµπεκιστάν, προτού επιστρέψει και εγκατασταθεί µόνιµα στην Αθήνα.

Η βιβλική µορφή του Γιάννη Κυριακίδη συνεχίζει µε εξαιρετικό πάθος να υποφέρει επάνω στο σκληρό σαν σίδερο όρθιο ξύλο και να ονειροπολεί µε λεπτές χειρονοµίες υψηλής τεχνικής.

Αν και τα θέµατα του δηµιουργού κινούνται σε µεγάλη γκάµα, από τον Όμηρο, την ελληνική µυθολογία και τους αρχαίους φιλοσόφους ως τον ∆άντη, τον Σαίξπηρ, τον Ρήγα Φεραίο, τον Σταντάλ και τον Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, το «κλειδί» της ευαισθησίας του βρίσκεται στους φιλοσόφους της Ανατολής, τους Φιρδοουσί, Παχλαβάν Μαχµούντ, Αλισέρ Ναβοΐ, Αµίρ Χοσρόβ ∆εχλεβί, Αβιτσένα κ.ά.

Εξάλλου αυτό είναι η Σαµαρκάνδη: ένα σταυροδρόµι πολιτισµών ανάµεσα στην Ανατολή και στη ∆ύση, που δηµιουργεί έκρηξη πνευµατικότητας µέσα σε ανθισµένους κήπους υπό τους ήχους του φλάουτου.

Ο Γιάννης Κυριακίδης θυµάται ότι την πρώτη φορά που αντίκρισε τη Σαµαρκάνδη, αν δεν υπήρχαν τα τρόλεϊ και οι φανοστάτες, θα νόµιζε ότι είναι µια πόλη που ζει 500 ή 600 χρόνια πριν. Αυτός ο ροµαντικός χαρακτήρας της πόλης και τα κεραµικά στολίδια των τζαµιών, από Ινδούς τεχνίτες, αποτυπώθηκαν στον νου του και από τότε συνοδεύουν πάντα τον ίδιο και το έργο του.

Το Μαυσωλείο Γκούρι Αμίρ

Φωτισμένο εντυπωσιακά το βράδυ (ίσως το μοναδικό κτίσμα), αποτελεί υπερπαραγωγή! Την ημέρα εξωτερικά είναι πολύ σεμνό, με έναν μεγάλο γαλάζιο τρούλο και έναν αυλόγυρο που ο τοίχος του είναι διακοσμημένος με όμορφα κεραμικά πλακίδια.

Στο εσωτερικό το μαυσωλείο, το οποίο έκτισε ο Γκούρι Αμίρ, δικαιώνει το μεγαλείο εκείνων για τους οποίους αποτελεί την τελευταία κατοικία. Ένας μεγάλος θόλος από εξαιρετικής τέχνης χρυσά ψηφιδωτά που λαμπυρίζουν σκορπώντας κίτρινες αντανακλάσεις στον χώρο επάνω από τα ταφικά μνημεία του Ταμερλάνου (ή Τιμούρ), των γιων του, του εγγονού του Ούλογκ Μπεγκ, καθώς και σημαντικών δασκάλων του.

Ο τάφος του Ταμερλάνου είναι φτιαγμένος από σκούρο πράσινο ζαντ, με μια πλάκα η οποία έσπασε στη μέση κατά τη μεταφορά της το 1740 από τον Πέρση Νάντιρ Σαχ στην Περσία – από όπου όμως επεστράφη σύντομα αφού του έφερε κακοτυχία, όπως η βαριά ασθένεια του γιου του. Το 1941 ο σοβιετικός ανθρωπολόγος Μιχαήλ Γκερασίμοφ άνοιξε τους τάφους και πήρε τα λείψανα στη Ρωσία για να τα μελετήσει.

Έτσι διαπίστωσε ότι ο Ταμερλάνος είχε ύψος περίπου 1,70 μ. και ήταν ανάπηρος στο δεξί πόδι και στο χέρι έπειτα από τραυματισμούς σε μάχες.

Οι ξεναγοί αρέσκονται να λένε ότι μέσα στον τάφο βρέθηκε και μια επιγραφή που ανέφερε ότι όποιος τον ανοίξει θα ηττηθεί από κάποιον πιο ισχυρό από τον ίδιο… Και την επόμενη ημέρα, 22 Ιουνίου, ο Χίτλερ επιτέθηκε στη Σοβιετική Ενωση!

Το τέμενος της Μπιμπί Χανούμ

Η ωραία Κινέζα σύζυγος του Τιμούρ αποφάσισε να του κάνει έκπληξη εν τη απουσία του και ανέθεσε σε αρχιτέκτονα να κτίσει το σπουδαίο τέμενος.

Ο αρχιτέκτονας όμως την ερωτεύθηκε και αρνήθηκε να τελειώσει το τέμενος χωρίς ένα φιλί της. Το φιλί άφησε σημάδι και έξαλλος ο Τιμούρ, όταν επέστρεψε, εκτέλεσε τον αρχιτέκτονα και διέταξε όλες τις γυναίκες να φορέσουν φερετζέ ώστε να μην ξεμυαλίζουν τους άνδρες!

Το τέμενος της Μπιμπί Χανούμ ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τον θάνατο του Τιμούρ και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μουσουλμανικά τεμένη, με κεντρική πύλη ύψους 35 μέτρων.

Το τέμενος κατέρρευσε στον σεισμό του 1897 και το μεγαλύτερο μέρος έχει αναστηλωθεί, κυρίως εξωτερικά οι τρούλοι, ενώ εξακολουθούν να γίνονται εργασίες και στα περιβάλλοντα κτίσματα.

Στην είσοδο του τεμένους, γύρω από το πέτρινο αναλόγιο για το Κοράνι, εκθέτουν ντόπιοι καλοί ζωγράφοι αλλά και μικροπωλητές με τουριστικά αναμνηστικά.

Το αστεροσκοπείο του Ούλογκ Μπεγκ

Ολα τα νιόπαντρα ζευγάρια απαντώνται στο αστεροσκοπείο του Ούλογκ Μπεγκ που, αν και εγγονός του Ταμερλάνου, θεωρείται μάλλον καλύτερος αστρονόμος απ’ ό,τι κυβερνήτης.

Λέγεται ότι φέρνει καλοτυχία στο ζευγάρι να κάνει τον γύρο του αστεροσκοπείου, με τη νύφη χαμηλοβλεπούσα, προσπαθώντας να δείξει θλίψη που αφήνει το σπίτι της μάνας της.

Σε μια ωραία έκταση με ανθισμένους κήπους το αστεροσκοπείο θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του εικοστού αιώνα.

Σίγουρα εντυπωσιακός ο 30 μέτρων αστρολάβος για την παρατήρηση των άστρων, τμήμα των τριών επιπέδων κτίσματος του 1420. Στο συγκρότημα περιλαμβάνεται και ένα μικρό μουσείο με παλιά κεραμικά, μινιατούρες, φωτογραφίες και γκραβούρες καθώς και κάποια ευρήματα από την παλιά πόλη Αφροσιάμπ.

Η νεκρόπολη Σαχ ι Τζίντα

Ο «Τάφος του Ζωντανού Βασιλιά», όπως σημαίνει το όνομά της, αναφέρεται στον ιερό τάφο τού Κουσάμ ιμπν Αμπάς, εξαδέλφου του Προφήτη Μωάμεθ, που λέγεται ότι εξισλάμισε τη Σαμαρκάνδη κατά τον 7ο αιώνα.

Με αφορμή αυτόν τον τάφο, τον 14ο αιώνα ο Ταμερλάνος και αργότερα ο Ούλουγκ Μπεγκ άρχισαν να κτίζουν εξαιρετικής αρχιτεκτονικής μαυσωλεία, αριστερά και δεξιά του μακρόστενου δρόμου που στο βάθος καταλήγει στο ιερό μαυσωλείο, διαμορφώνοντας τη Νεκρόπολη στη σημερινή της μορφή.

Όλα τα μαυσωλεία, με τις ψηλές κεντρικές πύλες, είναι εντυπωσιακά διακοσμημένα: καλυμμένα εξωτερικά με γεωμετρικές συνθέσεις γαλάζιων κεραμικών πλακιδίων καθώς και με στίχους του Κορανίου, όπως και στο εσωτερικό τους τα πιο πολυτελή.

Καθένα έχει να διηγηθεί και μια ιστορία, την οποία διδάσκονται οι μαθητές των σχολείων που τα επισκέπτονται στην ημερήσια εκδρομή τους, αλλά και όσοι επισκέπτες δεν βαριούνται να διαβάσουν τις επεξηγηματικές πινακίδες στις εισόδους κάθε κτίσματος. Έξω από τη Νεκρόπολη συνεχίζεται η ανασκαφή της αρχαίας πόλης.

Το παζάρι Σιόμπ

Πρόκειται για το όνειρο του φωτογράφου! Το πλήθος πολύχρωμο, γυναίκες και άνδρες, με ποικίλες φορεσιές από όλα τα περίχωρα. Τα παραδοσιακά επαγγέλματα στο σύνολό τους: από παπλωματάδες και μαχαιράδες ως καλλιτέχνες, ζωγράφους και ξυλογλύπτες.

Όσο για τα είδη αμέτρητα! Κάθε δρομάκι και μια διαφορετική αγορά: των μπαχαρικών, των λαχανικών, των φρούτων, των υφασμάτων, των οικιακών συσκευών, των γλυκών, του ψωμιού και πολλών άλλων.

Εκτός από τους πλανόδιους, θα δείτε άλλους με διακοσμητικά για τους τουρίστες και άλλους με πρόχειρα μαγέρικα για τους πεινασμένους εργαζομένους και τους πελάτες της αγοράς.

Αξίζει να αγοράσετε ξυλόγλυπτα, μεταξωτά υφάσματα, καθώς και τα παραδοσιακά εργόχειρα «σουζάνι» που συνδυάζουν πάτσγουορκ και κέντημα.

Στο πάρκο Ναβόι

Στο κεντρικό Πάρκο Ναβόι, εκτός από το βαρύ άγαλμα του Τιμούρ, δεν θα δείτε κάποιο αξιοθέατο. Ωστόσο θα περιπλανηθείτε στους κήπους με τα πολύχρωμα λουλούδια και τα σιντριβάνια και θα συγχρωτιστείτε με τους κατοίκους της πόλης που για αρκετούς είναι ίσως από τις ελάχιστες δωρεάν διασκεδάσεις εκτός σπιτιού, όπου εκεί μαζεύονται με τα παιδιά τους που παίζουν ξέγνοιαστα. Κοντά στο πάρκο βρίσκεται και το χαρακτηριστικό κτίριο της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου, το κτίριο του θεάτρου, καθώς και το Μουσείο Ειρήνης και Αλληλεγγύης.

Ο επιμελητής του Ανατόλι Ιονέσοφ διαθέτει συλλογή από διάφορα εκθέματα και ενθυμήματα, καθώς και μια συλλογή με χιλιάδες υπογραφές – μεταξύ αυτών αρκετές διάσημες – στο όνομα της Ειρήνης.

INFO

ΠΡΟΣΒΑΣΗ:
Με την Turkish Airlines θα πετάξετε από Αθήνα για Τασκένδη μέσω Κωνσταντινούπολης και με την Uzbekistan Airways για Σαμαρκάνδη, στην οποία μπορείτε να φθάσετε και οδικώς σε 4 ώρες.

Μέσα στην πόλη θα μετακινηθείτε με φθηνό ταξί (αφού συμφωνήσετε το κόστος εκ των προτέρων). Άλλωστε οι αποστάσεις είναι κοντινές.

ΔΙΑΜΟΝΗ:
Το «Hotel Malika» (37, A Khamraev str, τηλ.:+998 66 2330197, 2370154, www.malikahotels.com), βρίσκεται σχεδόν απέναντι από το μαυσωλείο Γκούρι Αμίρ. Πρόκειται για μικρό παραδοσιακό κατάλυμα με έμφαση στην ξυλόγλυπτη διακόσμηση από ντόπιους καλλιτέχνες και στα υφαντά. Ακόμη και αν δεν μείνετε, επισκεφθείτε το καφέ στην ταράτσα του με τους μεγάλους χαμηλούς παραδοσιακούς καναπέδες-οντάδες για ένα τσάι με καταπληκτική πανοραμική θέα.

Το μεγάλο «Afrosiyob Palace» (2 Registanskaya str, τηλ.:+998 66 2311195, www.afrosiyobpalace.com), σε μικρή απόσταση από την κεντρική πλατεία Ρεγκιστάν, απρόσωπο σαν οικοδόμημα, δεν διαθέτει κάποιο ιδιαίτερο τοπικό χρώμα παρά μόνο στο εστιατόριο με τις παραδοσιακές γεύσεις και τους χορούς.

Το «Grand Samarkand» (38, Yalantush τηλ.:+998 66 2332880) στεγάζεται σε ένα άσχημο κτίριο, όμως εσωτερικά είναι αποδεκτό.

ΦΑΓΗΤΟ:
Στη Σαμαρκάνδη, όπως και σε όλη τη χώρα, δύο είναι τα κύρια και κορυφαία φαγητά: το σασλίκ κεμπάπ και το πλοβ. Το σασλίκ είναι το δημοφιλέστερο είδος κεμπάπ που ψήνεται στα κάρβουνα και συνοδεύεται από, ψητά επίσης, ντομάτα και κρεμμύδι.

Το «πλοβ» είναι ρύζι πιλάφι με λαχανικά και κρέας κοτόπουλο, μοσχάρι και αρνί με πλούσιο λίπος, και σερβίρεται σε μεγάλες πιατέλες.

Μάλιστα το καλό πλοβ αξιολογείται από το πλούσιο λίπος για το οποίο πιστεύουν οι ντόπιοι ότι έχει αφροδισιακές ιδιότητες.

Αναπόσπαστο συμπλήρωμα είναι το ψωμί σε πίτες ή καρβελάκια διακοσμημένα με σχέδια από σφραγίδες και γλυκάνισο που ονομάζεται «νον» ή «λεπιόσκα» στα ρωσικά.

Δοκιμάστε επίσης «ντουλμά» – ντολμαδάκια με αμπελόφυλλα ή λάχανο – και γεμιστές ντομάτες και πιπεριές, καθώς και «ντιμλαμά» – κρέας με λαχανικά, πατάτες και κρεμμύδια, ψημένο αργά στην κατσαρόλα.

Γλυκαθείτε με πεπόνια και καρπούζια και πιείτε «κατίκ» – ποτό από γιαούρτι. Μην παραλείψετε ένα φλιτζάνι τσάι στα αγαπημένα των ντόπιων τεϊοποτεία -τα τσαϊχανέ όπως αποκαλούνται -, μαζί με το πολύχρωμο πλήθος.

Από τα πιο γνωστά εστιατόρια τα Platan, Karambek και Kishmish.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ