Βιβλία

Αλεν Φράνσις
Η διάσωση του φυσιολογικού
Εκδόσεις Τραυλός, 2014,
σελ. 480, τιμή 20 ευρώ

Με τον κόσμο της ψυχιατρικής, το ομολογώ, δεν είχα ποτέ πολλά πάρε-δώσε. Σκάρτα με διαφώτιζε καμιά ταινία γύρω από τον Φρόιντ ή κάποιος φίλος που είχε συγγενή με πρόβλημα. Οσοι όμως είχαν στενότερη σχέση έλεγαν ότι είναι ένας χώρος που, αν μπεις, το πιο πιθανό είναι ότι θα χάσεις τον έλεγχο του αν θα ξαναβγείς. Δεν είχα τις εμπειρίες για να κρίνω αν ευσταθεί, αλλά σίγουρα μου μπήκαν «ψύλλοι» όταν διάβασα πως οι ομοφυλόφιλοι, για τους οποίους πρόσφατα συζητούσαμε αν είναι σωστό όχι μόνο να παντρεύονται αλλά και να υιοθετούν παιδιά, θεωρούνταν ψυχιατρικώς ως το 1973 «διανοητικά διαταραγμένα άτομα». Ποιος είναι αυτός που αποφασίζει τόσο καταλυτικά ότι κάποιος ήταν «για δέσιμο» πριν από 40 χρόνια αλλά τώρα είναι κατάλληλος για γονιός;

Το βιβλίο του αμερικανού καθηγητή Ψυχιατρικής Αλεν Φράνσις (Allen Frances) έφτασε στα χέρια μου την ημέρα ακριβώς που έφτασε και ένα δελτίο Τύπου για συνέδριο, τον ερχόμενο Οκτώβριο, με κύριο θέμα «Ζώντας με τη σχιζοφρένεια». Κατά τα προλεγόμενα του συνεδρίου, η σχιζοφρένεια μαστίζει τις δυτικές κοινωνίες στα χρόνια που ζούμε. Το πρώτο πράγμα όμως που διάβασα αμέσως μετά στο εσώφυλλο του βιβλίου ήταν τα λόγια του συγγραφέα: «Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι η αντίδρασή μου στις υπερβολές –ένα mea culpa, ένα κατηγορώ, μια κραυγή αγωνίας. (…) Το φυσιολογικό αξίζει πραγματικά να διασωθεί. Το ίδιο και η ψυχιατρική». Αν αυτό δεν ήταν μια προειδοποίηση για το ότι «κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της ψυχιατρικής», τότε τι άλλο ήταν; Επεσα με τα μούτρα στο διάβασμα.

Οπως προέκυψε, ο συγγραφέας ήταν από τους βασικούς συντάκτες της «Βίβλου της Ψυχιατρικής», δηλαδή του εγχειριδίου «Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders» (DSM), που εκδίδεται κατά καιρούς από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ενωση των ΗΠΑ. Οπως τονίζει ο συγγραφέας, το εγχειρίδιο αυτό είναι που ορίζει τις τρέχουσες αντιλήψεις της ψυχιατρικής επιστήμης και καθορίζει το ποιος είναι καλά και ποιος όχι, το τι θεραπεία χρειάζεται, το τι κοινωνικό επίδομα δικαιούται, το αν μπορεί να προσληφθεί και σε ποια εργασία, το αν μπορεί να μεγαλώνει παιδί και το αν θα πάει φυλακή έπειτα από κάποιον φόνο ή στο τρελοκομείο. Ως εδώ… κατανοητό: κάποιοι αξιόπιστοι επαΐοντες πρέπει να θέτουν τα όρια βάσει των οποίων αποφασίζουν οι αρχές και τα δικαστήρια. Και ο δρ Φράνσις ήταν ο επικεφαλής των ειδικών που είχαν συμβάλει στη συγγραφή της έκδοσης «DSM 4» αλλά αρνήθηκε να έχει οποιαδήποτε ανάμειξη με την πρόσφατη έκδοση «DSM 5» του 2013. Γιατί;

Μας το λέει στο βιβλίο του βήμα-βήμα, αρχίζοντας με την αποκάλυψη ότι… είναι κι αυτός Ελληνας και συνεχίζοντας με την εξιστόρηση του πώς διαμορφώθηκε η ψυχιατρική ως σήμερα. Μας λέει για το πόσο ασαφή είναι τα σύνορα που χωρίζουν τη φυσιολογική από τη διαταραγμένη συμπεριφορά στις 84 πρώτες σελίδες. Επειτα, στις επόμενες 55 μας εξιστορεί το πώς εξελίχθηκε ο κριτής αυτός των συνόρων από τον πρωτόγονο μάγο στον ψυχίατρο της τωρινής εποχής. Και ύστερα, στα επόμενα τρία κεφάλαια και επί 74 σελίδες συντάσσει τον καταπέλτη του εναντίον του μηχανισμού τον οποίον υπηρέτησε: μας αποκαλύπτει ότι η νυν «Βίβλος της Ψυχιατρικής» δεν εμπεριέχει πλέον διδαχές από εμπεριστατωμένα νέα ευρήματα αλλά προσωπικές δοξασίες επενδυμένες με επιστημονικό μανδύα, θεραπείες υπαγορευόμενες από φαρμακοβιομηχανικά συμφέροντα και επικίνδυνους πειραματισμούς με «ψυχιατρικές μόδες»! Ολα αυτά τα «τρελά» φυτρώνουν στον κόσμο των «ειδικών της τρέλας» βεβαίως ως απόρροια της τρομακτικής ισχύος που έχουν πλέον οι πολυεθνικές των φαρμάκων αλλά και ως απόρροια της τραγικά μικρής γνώσης που έχουμε για το τι συμβαίνει στον εγκέφαλο του ανθρώπου.

Παρά τις πολυπροβαλλόμενες επιτυχίες των νευροεπιστημόνων, η αποκρυπτογράφηση της προγραμματιστικής γλώσσας του εγκεφάλου δεν έχει επιτευχθεί, οπότε είναι σαν ο ψυχίατρος να προσπαθεί να μαντέψει αν υπάρχει «προγραμματιστικό λάθος» κρίνοντας μόνο από το τι βλέπει στην οθόνη του υπολογιστή –συγγνώμη, του ανθρώπου. Αρα, αποφαίνεται με τόσο σαρωτικό για τη ζωή του ασθενούς τρόπο μόνο κρίνοντας από τη διεπαφή επικοινωνίας του με τον έξω κόσμο –το user interface κατά τους χρήστες υπολογιστών. Ο συγγραφέας ολοκληρώνει το πόνημά του με 100 σελίδες εποικοδομητικής συζήτησης για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η συμβολή της ψυχιατρικής στην κοινωνία, μπόλικη βιβλιογραφία και ένα χρήσιμο ευρετήριο.

Οπως ήδη θα υποψιάζεστε, η ανάγνωση αυτού του βιβλίου δεν προτείνεται σε όποιον ήδη αισθάνεται καταθλιπτικός διότι απλούστατα… θα χειροτερέψει: είναι ο μεγαλύτερος κόλαφος που θα μπορούσα να φανταστώ στη σύγχρονη ψυχιατρική και τις πρακτικές της. Βέβαια, ο συμπατριώτης μας καταβάλλει προσπάθεια να διασώσει το κύρος της λέγοντας ότι τον κατατρύχει ο εφιάλτης πως κάποιοι θα διαβάσουν επιλεκτικά το βιβλίο του και θα αποφανθούν ότι ο ίδιος είναι πλέον ολότελα εναντίον της ψυχιατρικής διάγνωσης και θεραπείας. Και αληθεύει αυτός ο κίνδυνος. Αλλά υπερτερεί η ωφέλεια του να διαβάσουμε όλοι εμείς –οι υποτιθέμενοι φυσιολογικοί –το όλον του βιβλίου του ώστε να εκτιμήσουμε όχι μόνο τα όρια της ψυχιατρικής αλλά και την αναγκαιότητα της ύπαρξης κάποιων εκκεντρικών ανάμεσά μας. Τότε θα εκτιμήσουμε επίσης, για πολλοστή φορά, το πόσο σοφότεροι ήταν οι προ 2.000 ετών Ελληνες που δεν μάντρωναν τους εκκεντρικούς με ταμπέλες «τρέλας». Γνώριζαν ότι στο κοινωνικό σύνολο έπρεπε να υπάρχουν και «βαλβίδες εκτόνωσης». Απλώς φρόντιζαν από νωρίς να ενστερνίζονται όλοι οι πολίτες τους ως υπέρτατη αρχή το «παν μέτρον άριστον».