Η πεταλούδα-μονάρχης της Βορείου Αμερικής (Danaus plexippus) είναι ένας εντυπωσιακός ταξιδιώτης. Κάθε χρόνο εκατομμύρια πεταλούδες αυτού του είδους διανύουν εκατοντάδες χιλιόμετρα για να ξεχειμωνιάσουν στο Κεντρικό Μεξικό χωρίς να χάνουν τον δρόμο τους, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν ξανακάνει ποτέ αυτό το ταξίδι. Μέχρι πρόσφατα οι επιστήμονες απέδιδαν αυτή την εντυπωσιακή έμφυτη αίσθηση προσανατολισμού στην ικανότητα των εντόμων να βρίσκουν την πορεία τους με βάση τη θέση του ήλιου. Τώρα μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε ότι εκτός από την ηλιακή οι μονάρχες διαθέτουν επίσης μια δεύτερη «εσωτερική πυξίδα» η οποία είναι μαγνητική.
Βασιλιάδες στα ταξίδια
Τόσο στη διαδρομή όσο και κατά την άφιξή τους οι μονάρχες προσφέρουν ένα υπέροχο θέαμα, όλο και λιγότερες όμως πεταλούδες φθάνουν τα τελευταία χρόνια στο Μεξικό (Φωτογραφία: MonarchWatch)
Σαν… πραγματικοί «γαλαζοαίματοι» που μοιράζουν τον χρόνο τους ανάμεσα στα θερινά και τα χειμερινά τους ανάκτορα οι μονάρχες της Βορείου Αμερικής κάθε φθινόπωρο αφήνουν τα ψυχρά κλίματα των βορειοανατολικών Ηνωμένων Πολιτειών και των νοτιοανατολικών περιοχών του Καναδά και μεταναστεύουν στα πευκοδάση του Μιτσοακάν στο Κεντρικό Μεξικό, για να περάσουν εκεί έναν πιο ζεστό χειμώνα. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι στο ταξίδι τους αυτό οι πεταλούδες –οι οποίες απέχουν τουλάχιστον δυο γενιές από εκείνες που είχαν φθάσει στον Βορρά από τον Νότο την προηγούμενη άνοιξη, και άρα δεν έχουν ξανακάνει ποτέ αυτή τη διαδρομή –δεν παρεκκλίνουν στιγμή από την πορεία τους χάρη στην ηλιακή «χρονοπυξίδα» που διαθέτουν (ομάδα ερευνητών μάλιστα έχει εντοπίσει και τα γονίδια που συνδέονται με αυτήν https://www.tovima.gr/science/medicine-biology/article/?aid=432473).
Το ηλιακό αυτό «όργανο» ωστόσο δεν μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι οι μονάρχες δεν χάνουν τον προσανατολισμό τους ακόμη και όταν πετούν κάτω από βαριά σύννεφα. Για να λύσουν αυτό το μυστήριο ερευνητές από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης χρησιμοποίησαν έναν προσομοιωτή πτήσης τον οποίο «περικύκλωσαν» με ένα σύστημα πηνίων που δημιουργούσαν μαγνητικό πεδίο. Βάζοντας μονάρχες να πετάξουν μέσα σε αυτόν τον προσομοιωτή οι επιστήμονες είδαν ότι κάθε φορά που άλλαζαν το μαγνητικό πεδίο οι πεταλούδες άλλαζαν κατεύθυνση –κάτι το οποίο σημαίνει ότι εκτός από την ηλιακή διαθέτουν επίσης και μια μαγνητική πυξίδα η οποία τις βοηθάει να βρίσκουν τον δρόμο τους προς τον Ισημερινό.
Ευαίσθητες κεραίες
Οι φωτοευαίσθητοι μαγνητικοί αισθητήρες που ρυθμίζουν την εσωτερική πυξίδα των πεταλούδων βρίσκονται σύμφωνα με τους επιστήμονες στις κεραίες τους (Φωτογραφία: MonarchWatch)
Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι η μαγνητική πυξίδα των πεταλούδων, η οποία φαίνεται να αποτελεί έναν από τους βασικούς μηχανισμούς που έχουν αναπτυχθεί για να τις βοηθούν στη συγκεκριμένη μετανάστευση –είναι εξαρτώμενη από το φως. Θεωρούν μάλιστα ότι οι φωτοευαίσθητοι μαγνητικοί αισθητήρες που την κατευθύνουν βρίσκονται στις κεραίες των εντόμων (προηγούμενες μελέτες άλλωστε έχουν εντοπίσει στις κεραίες τους φωτοευαίσθητους αισθητήρες οι οποίοι «ρυθμίζουν» την ηλιακή πυξίδα τους σε συνδυασμό με το βιολογικό τους ρολόι). «Πρόκειται για ένα θαυμαστό δείγμα της βιολογίας» δήλωσε σε δελτίο Τύπου ο καθηγητής Στίβεν Ρέπερτ, επικεφαλής της μελέτης που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications». «Είναι σαν έργο τέχνης. Είναι εμπνευσμένο και μπορεί να μας διδάξει σημαντικά πράγματα σχετικά με τα μεταναστευτικά ζώα».
Αν και οι μονάρχες είναι το πρώτο έντομο στο οποίο οι επιστήμονες εντοπίζουν μια «μαγνητική» αίσθηση προσανατολισμού, δεν είναι τα μοναδικά πλάσματα στο ζωικό βασίλειο που διαθέτουν αυτή την ικανότητα. Μαγνητική εσωτερική «πυξίδα» έχουν επίσης πολλά είδη χελωνών και μεταναστευτικών πτηνών. Καθώς μάλιστα μελέτες έχουν δείξει ότι ο θόρυβος που προκαλείται από τα ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά συστήματα των ανθρώπων συχνά αποπροσανατολίζει τους κοκκινολαίμηδες στην Ευρώπη, οι επιστήμονες εκφράζουν τον φόβο ότι ο ανθρωπογενής ηλεκτρομαγνητικός θόρυβος ενδέχεται να θέτει σε κίνδυνο και τους «βασιλιάδες» των πεταλούδων –οι παρατηρήσεις λένε ότι όλο και λιγότεροι μονάρχες φθάνουν τα τελευταία χρόνια στο Μεξικό.
HeliosPlus
