Πρίμο Λέβι
Το περιοδικό σύστημα
Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999,
σελ. 264, τιμή 10 ευρώ
Σαν το «παλιό, καλό χαστούκι» που σε ξυπνάει από τις ψευδαισθήσεις, η κρίση σε κάνει να σκεφτείς υπό νέο πρίσμα αυτά που θεωρούσες δεδομένα. Για παράδειγμα, εμένα με έχει πειράξει πολύ η «εκδοτική πενία» που διαπιστώνω πρόσφατα στη χώρα μας όσον αφορά νέες εκδόσεις βιβλίων περί την επιστήμη. Πράγμα που με έκανε να στραφώ στο πώς είδε κάποιος άλλος μια άλλη – πολύ πιο μεγάλη – κρίση, και πού τον οδήγησε.
Το πού τον οδήγησε αποτελεί τον κολοφώνα της συγγραφικής δόξας: το 2006 το Royal Institution του Λονδίνου τού απένειμε το βραβείο του καλύτερου βιβλίου επιστημών όλων των εποχών! Ομως για να φθάσει να γράψει το Il Sistema Periodico ο ιταλοεβραίος χημικός Primo Levi (Πρίμο Λέβι) πέρασε πρώτα από το ρατσιστικό κόσκινο των φασιστών του Μουσολίνι, έπειτα εντάχθηκε στους παρτιζάνους και ύστερα συνελήφθη και στάλθηκε στο Αουσβιτς, απ’ όπου γλίτωσε μόνο χάρη στη σύμπτωση να χρειάζονται οι Ναζί χημικούς για το διπλανό εργοστάσιο ελαστικών αυτοκινήτων.
Το βιβλίο που έγραψε έχοντας ζήσει όλη αυτή την αγριότητα εμπεριέχει 21 αυτοβιογραφικές ιστορίες χημείας, βαφτισμένες η καθεμιά τους με το όνομα ενός χημικού στοιχείου. Για τον τρόπο γραφής που τον οδήγησε στο αξεπέραστο βραβείο, παραθέτω το ακόλουθο απόσπασμα αντί σχολίων:
«Εβαλα στον δοκιμαστικό σωλήνα με το βενζένιο μια στάλα κάλιο “πάχους μισού μπιζελιού” (σύμφωνα με τις οδηγίες) και το διύλισα προσεκτικά (…) Το κάλιο, όπως είπα, είναι δίδυμο αδελφάκι του νατρίου, αλλά αντιδράει με τον αέρα και το νερό με ακόμη μεγαλύτερη ευκολία: είναι γνωστό σε όλους μας (και ήταν γνωστό και σ’ εμένα) πως όταν έρθει σε επαφή με το νερό όχι μόνον εκλύει υδρογόνο αλλά αρπάζει και φωτιά. Γι’ αυτό φερόμουν στο μισό μπιζέλι μου σαν να ήταν άγιο λείψανο. Το ακούμπησα σ’ ένα στεγνό χάρτινο φίλτρο, το έκανα πακέτο, κατέβηκα στον κήπο του Ινστιτούτου, έσκαψα έναν μικροσκοπικό τάφο κι εκεί έθαψα το μικρό δαιμονισμένο πτώμα. Το σκέπασα καλά με χώμα και ξαναγύρισα στη δουλειά μου».
Ο γεννημένος το1919, στο Τορίνο Πρίμο Λέβι δεν πρόλαβε να παραλάβει το βραβείο του: αυτοκτόνησε το 1987. Μια παρουσίαση της ζωής του μπορείτε να παρακολουθήσετε, στα Αγγλικά, στο www.youtube.com/watch?v=uHcYfP6Ce0E/. Αλλά, αν θέλετε να δώσετε το πραγματικό νόημα της «ζωής του χημικού» στα παιδιά της κρίσης, μπείτε στο www.kastaniotis.com/book/960-03-0674-5 και αγοράστε τους με 10 ευρώ αυτό το μοναδικό βιβλίο!
Το βιβλίο του ψαρά!
Κωνσταντίνος Ι. Στεργίου, Παρασκευή Κ. Καραχλέ,
Αθανάσιος Τσικλήρας, Ηλίας Μαμαλάκης
Κραυγή ιχθύος – Ψάρια των ελληνικών θαλασσών
Εκδόσεις Πατάκη, 2011, σελ.360, τιμή 38 ευρώ
Ξέρετε τι είναι τα ψάρια; Οχι, δεν είναι μόνο τα προσαρμοσμένα στην υδάτινη διαβίωση σπονδυλόζωα που φέρουν λέπια και αναπνέουν με βράγχια. Για την πλήρη απάντηση θα πρέπει να ανατρέξετε στο πρώτο κεφάλαιο του πονήματος «Κραυγή ιχθύος» του καθηγητή Ιχθυολογίας – Αλιευτικής Βιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κ. Κώστα Στεργίου και των συνεργατών του Παρασκευής Καραχλέ και Αθανασίου Τσίκληρα. Αλλά δεν θα παρουσιάζαμε αυτό το βιβλίο μόνο και μόνο για να σας συστήσουμε να διευρύνετε τις γνώσεις σας στην ιχθυολογία. Πιθανότατα, εφόσον αποφασίσετε να το αποκτήσετε, θα γίνει και αυτό, αλλά θα είναι μάλλον το «παραπροϊόν» μιας πολύ πιο διασκεδαστικής εμπειρίας.
Αν και γραμμένο με την επιστημονική τεκμηρίωση που οφείλει να υπάρχει σε ένα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο (όπως αποδεικνύεται από την παράγραφο που εξηγεί ότι η πλευρική γραμμή των ψαριών είναι «ένα ιδιαίτερο αισθητήριο όργανο αντίληψης δονήσεων και μεταβολών πίεσης του περιβάλλοντος, ενώ χρησιμοποιείται και για τον εντοπισμό της λείας»), το έργο των ελλήνων βιολόγων δεν είναι ένα κλασικό εγχειρίδιο ιχθυολογίας που απευθύνεται αυστηρά σε φοιτητές. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν οδηγό των ελληνικών ψαριών που είναι αφιερωμένος στους ψαράδες, έμπειρους, άπειρους και… επίδοξους. Μετά τη σύντομη εισαγωγή, υπάρχει ο πλήρης κατάλογος των ψαριών με τα οποία μπορεί να συναντηθείτε όταν αποφασίσετε να πάρετε εκείνη τη βάρκα που λέγατε και να βγείτε στα ανοιχτά.
Για κάθε ψάρι, δίνονται η επιστημονική και η κοινή ονομασία του, καθώς επίσης το όνομά του σε ακόμη πέντε γλώσσες. Προσφέρονται ακόμη κωδικοποιημένες μια σειρά από πληροφορίες (όπως το μήκος και το βάρος του, τα ενδιαιτήματά του και η γεωγραφική εξάπλωσή του), μια σύντομη περιγραφή και πληροφορίες της βιολογίας του, καθώς και πίνακες με τα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά και την εποχή και τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου. Τέλος αναφέρονται στοιχεία όσον αφορά την οικολογία του, την αλίευσή του και τη σχέση του με τον άνθρωπο.
Το βιβλίο είναι δομημένο στα πρότυπα της FishBase, της μεγαλύτερης ηλεκτρονικής επιστημονικής εγκυκλοπαίδειας για τα ψάρια, η ιστοσελίδα της οποίας είναι μεταφρασμένη και στην ελληνική. Το Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ είναι ένα από τα εννέα μέλη-φορείς της FishBase και μάλιστα καλεί όλους μας να συμβάλουμε με πληροφορίες σε αυτή την παγκόσμια τράπεζα «ψαρικών» δεδομένων.
Τέλος, να σημειώσουμε ότι επιπρόσθετο μπόνους του βιβλίου είναι το κεφάλαιο «Φάτε μάτια ψάρια» (σελ. 88-91) που υπογράφει ο, μεταξύ άλλων, λάτρης και γνώστης των ψαριών Ηλίας Μαμαλάκης. Σε αυτό θα βρείτε ιδέες για να απολαύσετε την ψαριά σας.
