H προσμονή του και μόνο δίνει… δύναμη στους απανταχού εργαζομένους – ή τουλάχιστον στην πλειονότητά τους – ώστε να συνεχίσουν τον καθημερινό «αγώνα» τους. Ως την έλευσή του μπορούν να ονειρεύονται, να σχεδιάζουν, να οργανώνουν πώς θα ξοδέψουν «αυτό» που απλόχερα θα τους προσφέρει. Ο λόγος για το Σαββατοκύριακο (γνωστό και ως γουικέντ από τον ευρέως διαδεδομένο αγγλικό όρο), ημέρες ξεγνοιασιάς, χαλάρωσης, απόδρασης, αλλά πάνω από όλα «επίσημες» ημέρες αργίας για τους περισσότερους εργαζομένους. Δεν ήταν όμως ανέκαθεν δεδομένος ο ελεύθερος χρόνος του Σαββατοκύριακου ούτε κεκτημένο δικαίωμα – τουλάχιστον για τους πολλούς. Χρειάστηκαν χρόνος και αγώνες ώσπου να καθιερωθεί η Κυριακή ως ημέρα ανάπαυσης (η πενθήμερη εβδομαδιαία εργασία αποτελεί κεκτημένο μόλις μερικών δεκαετιών), ενώ η φημολογία και μόνο για την ενδεχόμενη προσωρινή κατάργησή της προκαλεί πάντοτε έντονες αντιδράσεις. Σήμερα το Σαββατοκύριακο αποτελεί ορόσημο στην καθημερινότητα όλων – ακόμη και αν εργάζονται στη διάρκειά του… Οι ειδικοί επιχειρούν πλέον την «προσέγγισή» του ιστορικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά, κοινωνιολογικά· ακόμη και από ιατρικής απόψεως απασχολεί τους επιστήμονες καθώς το «σύνδρομο του Σαββατοκύριακου» προσβάλλει ολοένα περισσότερους ανθρώπους. Οι εκατομμύρια «πιστοί» του γουικέντ ανά τον κόσμο, πάντως, μάλλον προτιμούν να αφήνουν για άλλους τις αναλύσεις και να απολαμβάνουν το διήμερο. Σε όσους συγκαταλέγονται στους «τυχερούς», δεν μένει παρά να ευχηθούμε ένα ακόμη… καλό Σαββατοκύριακο!
Στους κόλπους της Χριστιανικής Εκκλησίας το ζήτημα της εβδομαδιαίας ανάπαυσης διευθετήθηκε νωρίς· η εντολή άλλωστε ήταν ρητή: «Εξ ημέρας εργά και ποιήσης πάντα τα έργα σου, τη δε ημέρα εβδόμη σάββατα Κυρίω τω Θεώ σου» (Εξοδος, Κεφ. K, 9-10). Περί τον 2ο αιώνα μ.X. ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε ότι η Κυριακή θα είναι για τους απανταχού χριστιανούς ημέρα υποχρεωτικής αργίας, λατρείας και ξεκούρασης. Ανάλογα έπραξαν «ομόλογοί» του από τη Ρωμαιοκαθολική και την Προτεσταντική Εκκλησία. Επρεπε, ωστόσο, να περάσουν αρκετοί αιώνες προτού αναγνωριστεί επισήμως και από… εξω-εκκλησιαστικούς παράγοντες, συγκεκριμένα από τους εργοδότες, η Κυριακή ως ημέρα αργίας.
Ως και τον 18ο αιώνα οι έξι εργάσιμες ημέρες αποτελούν… όνειρο θερινής νυκτός για τους σκληρά εργαζομένους που «βάζουν» τα θεμέλια του βιομηχανικού κόσμου. Θα χρειαστούν μακρόχρονοι αγώνες για την κατάκτηση του δικαιώματος της αργίας της Κυριακής, ενώ το αυτονόητο για τους περισσότερους σήμερα εργαζομένους πενθήμερο αποτελεί κεκτημένο μόλις μερικών δεκαετιών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που επικαλείται στο βιβλίο του «Περιμένοντας το Σαββατοκύριακο» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια Βίτολντ Ρουμπζίνσκι, το «προνόμιο» των πέντε εργάσιμων ημερών απολαμβάνουν πρώτοι το 1929 οι εργαζόμενοι στις υφαντουργικές επιχειρήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά σύντομα στα χνάρια τους βρίσκονται και άλλοι εργαζόμενοι, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Οι αγώνες και οι διεκδικήσεις των ίδιων των εργαζομένων μέσω των περισσότερο ή λιγότερο οργανωμένων εργατικών κινημάτων αλλά και η ανάπτυξη της τεχνολογίας, που έδωσε τη δυνατότητα για αύξηση παραγωγής σε λιγότερο χρόνο, αποτελούν δύο παράγοντες που καθόρισαν τις εξελίξεις στον εργασιακό χώρο. «Για την ακρίβεια τις επιτάχυναν» λέει η κυρία Αλεξάνδρα Κορωναίου, επίκουρη καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου, και εξηγεί ότι «πρόκειται για δύο ιστορικές διεργασίες στην πορεία της ανθρωπότητας που συντελέστηκαν μέσα σε διάστημα περίπου 150 ετών». Προσθέτει, μάλιστα, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία ερευνών, μέσα σε δύο αιώνες οι εργαζόμενοι του δυτικού κυρίως κόσμου κέρδισαν περίπου 2.000 ώρες εργασίας ετησίως· από 4.000 που ήταν κατά μέσο όρο οι ώρες εργασίας στις αρχές του 19ου αιώνα μειώθηκαν τον 20ό αιώνα στις 1.800 τον χρόνο.
H Ελλάδα ακολούθησε τις εξελίξεις με τη «συνήθη» χρονική καθυστέρηση. H εβδομαδιαία ανάπαυση των εργαζομένων καθιερώθηκε νομοθετικώς το 1909, ενώ το πενθήμερο το «σωτήριον» έτος 1975. Για την ακρίβεια, η εβδομάδα των πέντε εργάσιμων ημερών καθιερώθηκε πρωταρχικά για τους εργαζομένους στη βιομηχανία με τη συλλογική σύμβαση εργασίας που υπεγράφη το 1975, ενώ το μέτρο της πενθήμερης εργασίας (και των 40 ωρών εργασίας) επεκτάθηκε συνολικά στους εργαζομένους το 1984. «Οι νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με το θέμα του εργασιακού χρόνου έγιναν στη χώρα μας με αρκετή καθυστέρηση συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διεργασίες και ζυμώσεις που είχαν γίνει ως προς το ζήτημα αυτό από τη δεκαετία του ’60 στην πλειονότητα των δυτικών χωρών «έφτασαν» στην Ελλάδα – λόγω και των πολιτικών συγκυριών – κατά τη μεταπολίτευση» λέει ο κ. Γ. Κουζής, ερευνητής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ. Παρατηρεί, ωστόσο, ότι και τώρα δεν επιδεικνύουν οι αρμόδιοι ιδιαίτερη σπουδή για το ζήτημα της εναρμόνισης με τα διεθνώς ισχύοντα· στις περισσότερες χώρες, όπως επισημαίνει, ισχύει πλέον το 38ωρο.
H γοητεία του ελεύθερου χρόνου
Στις δεκαετίες του ’40 και του ’50 ο ελεύθερος χρόνος ήταν ζητούμενο για τους εκατομμύρια εργαζομένους των δυτικών κυρίως κοινωνιών, οι οποίοι αρχίζουν να «γεύονται» τους καρπούς των εργατικών αγώνων μια δεκαετία αργότερα με την κατοχύρωση του μειωμένου ωραρίου και την καθιέρωση του πενθήμερου. Τη δεκαετία του ’70 ο δεδομένος πλέον ελεύθερος χρόνος γίνεται αντικείμενο επιστημονικής μελέτης καθώς αντιμετωπίζεται ως «συστατικό» όχι απλώς του σύγχρονου τρόπου ζωής, αλλά συνδέεται με την ποιότητα ζωής. Τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 από δεδομένο τείνει να αποτελέσει ζητούμενο καθώς όλοι, παρασυρμένοι από το κυνήγι της επιτυχίας, της καριέρας, του χρήματος, θέτουν άλλες προτεραιότητες στη ζωή τους. Τη δεκαετία που διανύουμε συνδέθηκε ακόμη και με ψυχοσωματικά συμπτώματα, τέτοια που οδήγησαν τους επιστήμονες στο να μιλήσουν για «σύνδρομο του ελεύθερου χρόνου», τη «μοντέρνα» νόσο που ταλαιπωρεί χιλιάδες εργαζομένους σε όλον τον κόσμο.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το εν λόγω σύνδρομο εμφανίζεται κατά την προσπάθεια του ατόμου να χαλαρώσει έπειτα από μια κουραστική εβδομάδα στην εργασία του. Τα δε συμπτώματα που μαρτυρούν την ύπαρξη του συνδρόμου είναι κόπωση, ναυτία και μυϊκό άλγος, τα οποία εκδηλώνονται έντονα στη διάρκεια του Σαββατοκύριακου. Ερευνες που έχουν γίνει έδειξαν μάλιστα ότι όσοι έχουν μεγάλο φόρτο εργασίας στη διάρκεια της εβδομάδας ή υψηλό αίσθημα ευθύνης έχουν και αυξημένες πιθανότητες να προσβληθούν από το «σύνδρομο του Σαββατοκύριακου» το οποίο και τους ταλαιπωρεί επί μακρόν.
