Στο φως της μεγάλης τέχνης
«Η δική μου κηλίδα φωτός αντάμωσε τον ήλιο» έγραψε ο Γεράσιμος Σκλάβος. Και πράγματι ένα καθάριο-αυτούσιο φως θαρρείς ότι ξεχύνεται από τα γλυπτά του. Εμφανίζεται και εξαφανίζεται ανάλογα με τη χρονική στιγμή, τη θέση, τη σχέση που έχουμε μαζί τους. Το φως και ο χώρος, η ύλη και η μορφή βρίσκονται σε έναν επίπονο διάλογο δυναμικής έντασης στο έργο του. Παθιασμένα και σκληρά ο γλύπτης δούλεψε με τον πορφυρίτη, τον γρανίτη, τον χαλαζίτη, το μάρμαρο και το σίδερο για να εκφράσει τον οραματικό του κόσμο. Εμπνευσμένα και διεισδυτικά αξιοποίησε το οξυγόνο και την ασετυλίνη χρησιμοποιώντας τη φλόγα σε υψηλή θερμοκρασία (περίπου 3.000 βαθμοί Κελσίου) για να κάμψει τη σκληρότητα της πέτρας φθάνοντας σε σημεία που η σμίλη αδυνατούσε να προσεγγίσει. Τεχνική που του έδινε τη δυνατότητα να κερδίσει μια ενδογενή κίνηση χωρίς να θρυμματίζει τη σκληρή ύλη. Στην επιφάνεια των συμπαγών όγκων συχνά δημιουργούσε κενά, σαν κυψέλες, για να αναπτύξει τη μορφή σε βάθος. Η ανόργανη ύλη έτσι αποκτούσε μια άλλη διάσταση με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην απορροφά το φως αλλά να το εκπέμπει μπερδεύοντάς μας ως προς το σημείο της εκκίνησής του.
Η γλυπτική του Σκλάβου διακρίνεται από τη μορφική πολυπλοκότητα, την αίσθηση της κίνησης, την εκφραστική λιτότητα, το αφαιρετικό πνεύμα, τα γεωμετρικά και μετακονστρουκτιβιστικά στοιχεία. Κύρια όμως χαρακτηρίζεται από τη βαθιά της πνευματικότητα. Ο Κριστιάν Ζερβός, φίλος και ένθερμος υποστηρικτής του, γράφει ότι το έργο του «είναι πραγματοποιημένο σε διάστημα μικρότερο από οκτώ χρόνια. Χάρη στην εκμετάλλευση του αχρησιμοποίητου ως τότε μορφικού πλούτου και την επανερμηνεία, με νέο και πρωτότυπο βλέμμα, των γερασμένων από τις χιλιετίες κανόνων, μπόρεσε να συνδυάσει τις ζωντανές δυνάμεις του ενστίκτου και τις επεμβάσεις του πνευματικού φωτός. Θα ήταν ευχή το έργο του να χρησιμεύσει σαν παράδειγμα για τις άλλες γενιές. Εργο της λεπτότητας του πνεύματος και της ποιητικής ευαισθησίας, διαυγεί μέσα στη γενική σύγχυση των σύγχρονων καλλιτεχνικών αξιών ειδικά σε μια εποχή που οι νόμοι της τέχνης ποδοπατούνται και απορρίπτονται».
Ο Σκλάβος γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό της Κεφαλλονιάς, τα Ντομάτα, το 1927. Ηταν το τέταρτο από τα οκτώ παιδιά μιας αγροτικής οικογένειας. Εκεί έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Αργότερα προσπάθησε να εισαχθεί στη Σχολή Ικάρων αλλά απέτυχε. Πέρασε δύσκολες στιγμές και συνειδητά ζήτησε από τον συμπατριώτη του καθηγητή Α. Αλιβιζάτο να τον βοηθήσει να παρακολουθήσει το εργαστήριο γλυπτικής στην ΑΣΚΤ. Ως απόδειξη του ταλέντου του έδειξε μόνο δύο φωτογραφίες με έργα φτιαγμένα από χιόνι, όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στη Μακεδονία. Φοίτησε στην ΑΣΚΤ με δάσκαλο τον Μιχαήλ Τόμπρο και συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ecole des Beaux Arts με καθηγητές τους Adam, Gimond, Vencesse και παράλληλα στην Ακαδημία Grande Chaumiere με τον Zadkine. Το 1961 κέρδισε το Α´ Βραβείο Γλυπτικής και το Βραβείο Καλλιτεχνών στη Β´ Μπιενάλε Νέων του Παρισιού. Την ίδια χρονιά ο Κριστιάν και η Υβόννη Ζερβού τού οργάνωσαν ατομική έκθεση στη γνωστή γκαλερί του Παρισιού Cahiers d’ Art. Δύο χρόνια αργότερα εξέθεσε στη Λωζάννη, στην γκαλερί Panorama, και εγκαταστάθηκε στο ατελιέ που του παραχώρησε η βαρόνη Α. de Rothschild στο προάστιο του Παρισιού Levallois-Perret. Στον χώρο αυτό, μετά από σημαντικές εκθέσεις, θριαμβευτικές κριτικές και την εγκατάσταση των μνημειακών γλυπτών «Αδελφές αρετές», «Τα μάτια του ουρανού» και του περίφημου «Δελφικού φωτός» αντίστοιχα στο Μόντρεαλ, στη Νέα Υόρκη και τους Δελφούς, θα βρει τον τραγικό θάνατο. Ηταν μόλις 40 ετών, στις 28 Ιανουαρίου του 1967, όταν το περίφημο γλυπτό του «Η Φίλη που δεν έμενε» μοιραία τον καταπλάκωσε… Και ενώ ο Σκλάβος δεν άφηνε ποτέ το έργο του στο παιχνίδι της τύχης και της παραδοξότητας, η ζωή τού επεφύλαξε το πιο απροσδόκητο τέλος.
Εξήντα γλυπτά, 20 ζωγραφικοί πίνακες, 40 σχέδια και αρκετά μετάλλια θα αποκαλύψουν την ολιγόχρονη αλλά πολυσήμαντη καλλιτεχνική πορεία του Σκλάβου στην αναδρομική έκθεση στο Μέγαρο Μελά. «Γεράσιμος Σκλάβος, ο γλύπτης που έκανε την ύλη πνεύμα» είναι ο τίτλος της και καλύπτει τη χρονική πορεία της δημιουργικής δράσης του από το 1953 ως το 1967. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ως τώρα αναδρομική παρουσίαση του αντιπροσωπευτικού έργου του στην Ελλάδα και πραγματοποιείται χάρη στην πρωτοβουλία του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας κ. Θεόδωρου Καρατζά ως φόρος τιμής στον μεγάλο απόντα της τέχνης.
Η επιμελήτρια της έκθεσης και καλλιτεχνική σύμβουλος της Εθνικής Τράπεζας κυρία Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν έχει επισημάνει στη μελέτη της για τον Σκλάβο ότι «με έναν μοναδικό στο διεθνές στερέωμα της τέχνης τρόπο κατάφερε ως και αυτό το φως να το κάνει ύλη και αντίστροφα. Εξασφάλισε όχι μονάχα τη διαχρονικότητα του έργου του αλλά και ένα ηρωικό όντως κεφάλαιο στη γενικότερα εννοημένη ιστορία της τέχνης. Και αυτό γιατί γενικότερα κατάφερε στη δεκαετία 1957-67, στο πλαίσιο της καταναλωτικής κοινωνίας και τέχνης, με αποκλειστικό αλλά καθοριστικό εφόδιο την ιδιοφυή του προσωπικότητα, ήδη διαμορφωμένη πριν από την εγκατάστασή του στο Παρίσι, να πλάσει ένα συνάμα απτό και ιδεατό έπος εκείνης της υπέρτατης ενέργειας που ορίζει και ορίζεται από το σύμπαν με γενεσιουργό της κύτταρο το φως. Το έργο του Σκλάβου χαρακτηρίζεται από τη γεωμετρική αφαίρεση ή από την οργανικά εννοημένη αφαίρεση με αναφορές στη φύση, όπως σε κλαδιά ή δέντρα, στο γυναικείο κορμί. Σε μορφές αισθησιακές, ενώ ήταν αφηρημένα αποδοσμένες. Το 1960 «ανακάλυψε» μια προσωπική τεχνική της γλυπτικής με φωτιά οξυγόνου και ασετυλίνης σε σκληρές πέτρες. «Ανακάλυψη» που θα ολοκληρωθεί πριν από τον θάνατό του με τη συγκέντρωση των ηλιακών ακτίνων μέσα από μια ειδική κατασκευή με φακούς την οποία ο ίδιος αποκαλούσε τηλεγλυπτική/τηλεδιαστημική».
Η έκθεση θα περιλαμβάνει πίνακες των πρώτων χρόνων της καλλιτεχνικής σταδιοδρομίας του, όπως την περίφημη αυτοπροσωπογραφία του, καθώς και τα πορτρέτα του πατέρα και της αδελφής του μεταξύ των άλλων. Εργα παραστατικά στα οποία διακρίνεται ένας εκπληκτικός δυναμισμός μέσα από το βλέμμα και την αμεσότητα της πινελιάς. Θα συνεχίσει με σχέδια, ολοκληρωμένα δείγματα τεχνικής και μορφολογικής τελειότητας, τα οποία αποκαλύπτουν τον κόσμο των οραμάτων του θαρρείς υποτάσσοντάς τον στις πλαστικές αναλογίες ενός συνόλου. Και μετά τις παραστατικές διατυπώσεις στη ζωγραφική, στα σχέδια και στη γλυπτική θα ακολουθήσουν αντίστοιχα οι αφαιρετικές σαν καθοριστικός διάλογος της ιστορίας του. Ο Σκλάβος εξάλλου είπε: «Η αξία της τέχνης δεν έγκειται στο αν είναι αφηρημένη ή παραστατική. Υπάρχει η τέχνη από τη μια μεριά και η κακοτεχνία από την άλλη. Αυτό είναι όλο». Τα γλυπτά «Η τελευταία ενόραση», «Το άπειρο», «Ο ήλιος», «Οι αδελφές αρετές», «Το διαπλανητικό φως» και «Στην καρδιά της ύλης» ενδεικτικά μεταξύ των πολλών άλλων επιβεβαιώνουν την άποψη ότι ο Σκλάβος είναι ένας από τους μεγάλους γλύπτες του 20ού αιώνα.
Η Εθνική Τράπεζα θα εγκαινιάσει αύριο στο Μέγαρο Μελά την έκθεση «Γεράσιμος Σκλάβος, ο γλύπτης που έκανε την ύλη πνεύμα» τιμώντας το έργο του, 31 χρόνια μετά τον θάνατό του. (Διάρκεια: ως 28 Ιανουαρίου 1999).
