Η διεθνής πολιτική διενεργείται κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος μέσω της χρήσης συμβόλων και συμβολισμών. Η επίσκεψη του Ρώσου προέδρου στο Άγιο Όρος έχει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον λόγω της πληθώρας συμβόλων και συμβολισμών αλλά και γιατί εγκαινιάζεται μια νέα προσέγγιση από τη Μόσχα που θα μας απασχολήσει τις επόμενες δεκαετίες.
Αρχικώς, το τελευταίο χρονικό διάστημα παρατηρούμε μια προσπάθεια της Ρωσίας να οικοδομήσει ένα προφίλ ήπιας ισχύος που θα της επιτρέψει να ενισχύσει τις σχέσεις της με μεγαλύτερα ποσοτικώς κομμάτια των ευρωπαϊκών κοινωνιών από αυτά που μέχρι σήμερα αποτελούν προνομιακούς συνομιλητές της Μόσχας (αντισυστημικά/αντιδυτικά πολιτικά σχήματα και οργανώσεις της άκρας δεξιάς και της παλαιοκομουνιστικής αριστεράς).
Η ήπια ισχύς είναι το ισχυρό εργαλείο που διαμορφώνει τη συνειδησιακή οντολογία των μαζών μέσα από την προβολή πολιτισμικών και πολιτιστικών δεδομένων που το κράτος πομπός στοχεύει να εκπέμψει. Το πλεονέκτημα μιας τέτοιας εφαρμογής έγκειται κυρίως στο ότι δεν προκαλεί τα αρνητικά αντανακλαστικά των κοινωνιών/δεκτών και ότι έχει μεγαλύτερη διάρκεια επηρεασμού από μια στρατιωτική επιχείρηση που αφήνει μεγάλο φορτίο φθοράς στο αποτύπωμα ισχύος του κράτους που επιλέγει να κάνει χρήση μηχανισμών σκληρής ισχύος του.
Η μετά-Σοβιετική Ρωσία, κυρίως μετά την εποχή Γιέλτσιν, επέτυχε να ανοικοδομήσει κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος το μηχανισμό σκληρής ισχύος της αλλά το τεράστιο έλλειμμα σε επίπεδο ήπιας ισχύος ήταν εμφανές. Αυτό σταδιακά αλλάζει. Τα δυο τελευταία χρόνια σε όλη την Ευρώπη υπάρχει ένας οργασμός συναυλιών κλασικής ρωσικής μουσικής με εμφανή την πρόθεση της Μόσχας να εκμεταλλευτεί τους μεγάλους Ρώσους συνθέτες της ύστερης τσαρικής περιόδου και της αντίστοιχης πρώιμης σοβιετικής.
Η προσπάθεια δεν σταματά εκεί. Επεκτείνεται στη Ρωσική λογοτεχνία, π.χ. φέτος στη διεθνή έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης όλοι σχολίασαν την αναβαθμισμένη παρουσία της Ρωσίας με το τεράστιο περίπτερο και τις πολλές εκδηλώσεις· στο σύγχρονο ρωσικό θέατρο· στην παροχή υποτροφιών για την εκμάθηση ρωσικής γλώσσας και γενικότερα στην επαναπροσέγγιση των ρωσόφωνων πληθυσμών που εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ αλλά τώρα το ενδιαφέρον τους αναζωπυρώνεται, κυρίως μέσω της δεύτερης γενιάς που ψάχνει τις ρίζες της κοιτώντας προς τα Ανατολικά. Η νέα πολιτική ήπιας ισχύος της Ρωσίας έχει λάβει τη μαξιμαλιστική ονοματοδοσία «Ρωσικός Κόσμος» [Russkiy Mir] και ασφαλώς αφορά και την αναβάθμιση του ρόλου της στις υποθέσεις του Ορθόδοξου χριστιανικού κόσμου. Η επίσκεψη στο Άγιο Όρος σηματοδοτεί αυτή την προσέγγιση και ασφαλώς εγγράφεται στις έντονες παρασκηνιακές κόντρες μεταξύ Οικουμενικού Πατριαρχείου και Μόσχας.
Επίσης, η Μόσχα γνωρίζει ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του παιγνίου που διαδραματίζεται αυτή τη στιγμή στην Ουκρανία αναφορικά με τη συνειδησιακή τοποθέτηση των Ουκρανών πολιτών [Ουκρανοί vs. Ουκρανοί με ρωσική συνείδηση] περνά μέσα από το χώρο της θρησκείας. Ένα πολύ μεγάλο μέρος των Ουκρανών είναι ορθόδοξοι χριστιανοί και η επίσκεψη στο Άγιο Όρος έχει τεράστια σημασία για το θρησκευτικό αυτοπροσδιορισμό τους. Η παρουσία του Βλ. Πούτιν στο Άγιο Όρος αυτομάτως δίνει τη δυνατότητα στη Μόσχα να ρίξει στο τραπέζι που εξελίσσεται το παίγνιο του Ουκρανικό ζητήματος το βαρύ χαρτί «Ορθοδοξία».
Τέλος δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι ο Πούτιν επέλεξε να επισκεφθεί την Ελλάδα σε μια χρονική στιγμή που στη Νότιο Ρουμανία εδώ και λίγες εβδομάδες λειτουργεί η αντιπυραυλική βάση της Ατλαντικής Συμμαχίας στο Ντεβεσέλου, ενώ η αντίστοιχη στην Πολωνία θα λειτουργήσει το 2018. Το μήνυμα που θέλει να στείλει η Μόσχα είναι ξεκάθαρο και αποστέλλεται από ευρωπαϊκό και ταυτόχρονα βαλκανικό έδαφος, αυτό της Ελλάδας, προς τη Δύση. Αν μου επιτρέπεται μια πρόβλεψη, δεν θα εκπλαγώ καθόλου αν στο προσεχές χρονικό διάστημα η Ρωσία αρχίσει ξανά να χρησιμοποιεί τον πυρήνα της πολιτικής ήπιας ισχύος της την «πανσλαβική βαλκανική ατζέντα».
Ως προς το ποια στάση οφείλει να κρατήσει η Ελλάδα απέναντι στο ρωσικό φλερτ ήπιας ισχύος αυτή έχει κατοχυρωθεί εδώ και δεκαετίες – από τον Ελευθέριο Βενιζέλο πρώτα και στη συνέχεια από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η Ελλάδα ανήκει στον πυρήνα της Δύσης και τη μάχη της επιστροφής της σε μια εθνοκρατική κανονικότητα πρέπει να τη δώσει μέσα από εκεί, τονώνοντας και ενισχύοντας παράλληλα τις σχέσεις της με την Ιερουσαλήμ, το Κάιρο, το Αμμάν και το Νέο Δελχί.
Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας
