Ο Μακιαβέλι στην Ευρώπη

Ο Νικολό Μακιαβέλι επιστρέφει. Περισσότερα από 500 χρόνια αφότου έγραψε τον «Ηγεμόνα» επανέρχεται στο προσκήνιο ως ένας από τους δημοφιλέστερους πολιτικούς στοχαστές της Ευρώπης. Το βιβλίο του, ένα από τα πρώτα πολιτικά εγχειρίδια, περιέχει χρήσιμες συμβουλές.

Οι νομισματικές αρχές στράφηκαν στον Μακιαβέλι για να τους βοηθήσει να καταλάβουν την προσέγγιση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι. Ο νέος υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Εμανιέλ Μακρόν χρησιμοποιεί πιθανότατα τις ιδέες του Μακιαβέλι _ πάνω στον οποίο ήταν η εργασία του για το μάστερ _ για να σχηματοποιήσει το σχέδιό του για τον εκσυγχρονισμό της γαλλικής οικονομίας.

Αλλά ελάχιστοι κατανοούν τον Μακιαβέλι. Το πιο διαβόητο κεφάλαιο του «Ηγεμόνα», το κεφάλαιο 18 που εξηγεί στις συνθήκες στις οποίες είναι επιτρεπτό _ ακόμη και επιθυμητό _ ένας ηγέτης να αθετήσει τις υποσχέσεις του, υποστηρίζει ότι οι πιο πετυχημένοι ηγέτες δεν έχουν περί πολλού το να κρατήσουν τον λόγο τους και γνωρίζουν πώς να χειραγωγούν το μυαλό των ανθρώπων. Το κεφάλαιο αυτό έχει ερμηνευθεί ευρέως ότι οι ηγέτες πρέπει να ψεύδονται όσο το δυνατόν συχνότερα.

Το μήνυμα του Μακιαβέλι όμως είναι πιο περίπλοκο. Αποδεικνύει ότι η χειραγώγηση λειτουργεί μόνο αν ο ηγέτης μπορεί να παραστήσει πειστικά ότι δεν καταφεύγει σε αυτή. Εν ολίγοις, οι ηγέτες οφείλουν να καλλιεργούν την φήμη ότι είναι αξιόπιστοι και ειλικρινείς.

Η σύγχρονη πολιτική όμως τείνει να αρχίζει με πραγματισμό και να συνεχίζει με αθετημένες υποσχέσεις. Η Ευρώπη αρέσκεται να παρουσιάζεται ως μεταμοντέρνο οικοδόμημα, αλλά ένα από τα στοιχεία του μεταμοντερνισμού είναι ο περιορισμός της πολιτικής σε αισθητικά φορτισμένα αφηγήματα ή στην σύγκλιση μονίμως μεταβαλλόμενων focus groups.

Το ευμετάβλητο της μεταμοντέρνας πολιτικής έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αποφασιστικότητα που επικρατούσε επί Ουίνστον Τσόρτσιλ, Κόνραντ Αντενάουερ, Σαρλ ντε Γκολ, ακόμη και επί Ζακ Ντελόρ. Η αντίληψη ότι ουσιώδες πεποιθήσεις καθοδηγούσαν τους ηγέτες αυτούς είναι αυτή που τους επέτρεψε να επιδοθούν αποτελεσματικά σε πολιτικές κατεργαριές.

Βεβαίως η πολιτική της πειθούς δεν μπορεί να εξαντλείται μόνο στα λόγια. Ο μοναδικός τρόπος για να είναι κάποιος σταθερά και βαθιά μακιαβελικός είναι να αναλάβει δράση και να διατηρήσει την σωστή φήμη.

Το μάθημα αυτό είναι κλειδί για τους ευρωπαίους ηγέτες σήμερα, σε μια εποχή που πολλοί αναζητούν τι σημαίνει πραγματικά το να είσαι Ευρωπαίος. Η έννοια ότι η Ευρώπη, στον πυρήνα της, πρέπει να επικεντρωθεί σε κάτι τόσο πεζό όσο οι μικροαλλαγές στους φορολογικούς κανόνες μοιάζει απογοητευτική, για να πούμε το ελάχιστο _ ιδίως αφού η ήπειρος είναι αντιμέτωπη με μια αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση που προκαλείται από την εισροή προσφύγων από εμπόλεμες χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία.

Με το Ισλαμικό Κράτος να απειλεί να στείλει όλο και περισσότερους πρόσφυγες στην Ευρώπη και η κρίση στην Ουκρανία να εντείνει το πρόβλημα, οι Ευρωπαίοι αισθάνονται πίεση να σκεφτούν πέρα από τις δημοσιονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Η πίεση είναι όλο και πιο έντονη, δεδομένου ότι οι χώρες που επηρεάζονται περισσότερο από αυτή την ανθρωπιστική πρόκληση _ η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία _ υπέστησαν το μεγαλύτερο πλήγμα από την οικονομική κρίση.

Έφθασε ο καιρός οι ευρωπαίοι ηγέτες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, δείχνοντας το είδος της πειθούς που θα προωθούσε ο Μακιαβέλι, για να μπει ένα τέλος στην ανθρωπιστική κρίση. Πρώτον, πρέπει να τερματίσουν τον πόνο των προσφύγων ενσωματώνοντάς τους με παραγωγικό τρόπο. Μια τέτοια προσπάθεια απαιτεί σημαντικές οικονομικές ενέσεις προς τις χώρες στην πρώτη γραμμή της κρίσης. Αν τους χειριστούμε σωστά, οι πρόσφυγες μπορούν να αποτελέσουν μια αναγκαία πηγή δυναμισμού για τις αδύναμες οικονομίες και μια λύση για το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού.

Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει πειστική η Ευρώπη είναι να πάρει μια τολμηρή θέση που θα προωθεί τα συμφέροντά της και θα σέβεται τις βαθύτερες αξίες της. Ο Μακιαβέλι δείχνει τον δρόμο. Η Ευρώπη πρέπει να είναι τόσο αλεπού όσο και λιοντάρι.