Με την Αυτοδιοίκηση ενάντια στην κρίση

Στον δημόσιο λόγο αναφέρεται συχνά, τόσο που καταντά κοινοτοπία, ότι η Ελλάδα είναι ένα από τα πιο συγκεντρωτικά ευρωπαϊκά κράτη. Η διαπίστωση ωστόσο δεν αρκεί. Ο σχετικός προβληματισμός εν μέσω κρίσης και έπειτα από τρία χρόνια εφαρμογής του «Καλλικράτη» πρέπει να οδηγεί και σε πρακτικά συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής. Η ολοκλήρωση μιας πραγματικής διοικητικής μεταρρύθμισης στην κατεύθυνση της αποκέντρωσης προβάλλει σήμερα ως αναγκαιότητα, τόσο για λόγους αρχής που προκύπτουν από το Σύνταγμα και το δίκαιο της ΕΕ όσο και για προφανείς οικονομικούς λόγους. Πρέπει να αξιοποιήσουμε τα διδάγματα από την εμπειρία άλλων κρατών, είτε προηγμένων είτε αναπτυσσόμενων, ή έστω τις σχετικές εκθέσεις των διεθνών οργανισμών: το συγκεντρωτικό μοντέλο διοικητικής οργάνωσης είναι η ασφαλέστερη οδός για να καθυστερήσει η έξοδος από την κρίση. Αντιθέτως, η αποκέντρωση πόρων και αρμοδιοτήτων είναι ο οικονομικότερος και δημοκρατικότερος τρόπος για τη θεσμική και κοινωνικοοικονομική ανασυγκρότηση της χώρας.

Οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) έχουν υποστεί τις μεγαλύτερες περικοπές κατά την εφαρμογή του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής συγκριτικά με τους υπόλοιπους φορείς του δημόσιου τομέα. Συνυπολογίζοντας το κόστος των αρμοδιοτήτων που μεταφέρθηκαν στους δήμους και στις περιφέρειες, οι μειώσεις υπερβαίνουν το 50% όσον αφορά την τακτική επιχορήγηση για τα λειτουργικά έξοδά τους και θα ξεπεράσουν το 70% στις εθνικές επιχορηγήσεις για επενδύσεις. Παρά τις περικοπές, οι ΟΤΑ μπόρεσαν να επιβιώσουν και σε περιβάλλον παρατεταμένης ύφεσης να αναλάβουν ακόμη περισσότερες ευθύνες λόγω της αυξημένης ζήτησης κοινωνικών υπηρεσιών.

Τούτο κατέστη δυνατό διότι στην Αυτοδιοίκηση έγιναν πράγματι διαρθρωτικές αλλαγές. Ο συνολικός απολογισμός είναι λοιπόν θετικός, χωρίς καμία διάθεση εξωραϊσμού της εικόνας ή παραγνώρισης των προβλημάτων. Επιπλέον υπήρξαν πρόσφατα και δύο σημαντικές αλλά άγνωστες στο ευρύ κοινό θετικές εξελίξεις. Το φθινόπωρο του 2012, αντίθετα με τις προβλέψεις, το υπουργείο Εσωτερικών τεκμηρίωσε ανατροπή του οικονομικού αποτελέσματος της Αυτοδιοίκησης: από ταμειακό έλλειμμα 558 εκατομμυρίων σε πλεόνασμα 321 εκατομμυρίων. Βελτιώσαμε, δηλαδή, τον ενοποιημένο προϋπολογισμό της Αυτοδιοίκησης κατά 879 εκατ. ευρώ. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύχθηκαν περαιτέρω περικοπές για τα επόμενα χρόνια, ενώ παράλληλα μειώθηκε το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης και άρα η πίεση της τρόικας για υιοθέτηση επιπρόσθετων δημοσιονομικών μέτρων εις βάρος της αγοράς και της κοινωνίας. Τον περασμένο Ιούνιο καταφέραμε να βελτιώσουμε ακόμη περισσότερο, κατά περίπου 750 εκατ. ευρώ, το ταμειακό πλεόνασμα για τα έτη 2012-2016 καλύπτοντας εκ νέου δημοσιονομικά κενά της γενικής κυβέρνησης.

Αυτά δεν έγιναν εκ θαύματος. Συμβαίνουν όταν συνδυάζονται οι πραγματικές διαρθρωτικές αλλαγές, που δημιουργούν τη δική τους δυναμική, με την ανάδειξη της σοβαρής δουλειάς επιτελικών υπηρεσιακών στελεχών (δημοσίων υπαλλήλων, δηλαδή…). Βεβαίως, η πραγματοποίηση μεγάλων αλλαγών σε μια τόσο δυσμενή συγκυρία ενέτεινε τα προβλήματα και τις δυσλειτουργίες που συνοδεύουν αναπόφευκτα κάθε μεταρρύθμιση. Εξάλλου, παρά τις όποιες αντιρρήσεις διατυπώνονται για τις προτεραιότητες του «Καλλικράτη», που έδωσε μεγαλύτερο βάρος στην αλλαγή των δομών από αυτήν των διοικητικών διαδικασιών, τόσο ο αρχικός σχεδιασμός όσο και οι σημερινές προκλήσεις επιβάλλουν τη συνέχιση της πορείας στην ίδια κατεύθυνση.

Πρέπει, έπειτα από ουσιαστικό διάλογο, να προγραμματίσουμε την ολοκλήρωση του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος. Αλλάζοντας την εικόνα της αποκεντρωμένης διοίκησης και της Αυτοδιοίκησης μπορούμε να αλλάξουμε τη συνολική εικόνα του κράτους. Χρειάζονται ριζικές τομές για την ενδυνάμωση των κοινωνικών υπηρεσιών, τον αναπτυξιακό ρόλο των δήμων και των περιφερειών, καθώς και στον τρόπο άσκησης των αρμοδιοτήτων που σχετίζονται με το περιβάλλον, τη χωροταξία και την πολεοδομία. Και θα είναι κρίμα να υπονομευθεί ή να αναβληθεί για αργότερα αυτό το εγχείρημα.

Για όλους αυτούς τους λόγους είναι ακόμη σημαντικότερο τώρα να στηριχθεί η Αυτοδιοίκηση. Οχι βέβαια μόνο με πόρους, αλλά και τίποτα δεν γίνεται χωρίς καθόλου πόρους. Οχι με πόρους που θα κατευθύνονται στη συντήρηση των όποιων παθογενειών παραμένουν αλλά πάντως με πόρους τόσους και τέτοιους που να επιτρέπουν στο κράτος να εκπληρώνει την αποστολή του. Αποστολή που εν προκειμένω συνίσταται στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και στη στήριξη των αδυνάτων. Σε μια πολιτική συνοχής, όπως θα λέγαμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πολιτική που εξ ορισμού προϋποθέτει τη συμμετοχή της κοινωνίας, πόσω μάλλον της τοπικής κοινωνίας.

Η δημοσιονομική προσαρμογή της χώρας για να είναι επιτυχής πρέπει να συνδυάζεται με τη διοικητική μεταρρύθμιση με την κυριολεκτική της έννοια, που δεν ταυτίζεται με τις μνημονιακές δεσμεύσεις. Εξάλλου, μια πολιτική που εμπνέεται από αρχές και συνοδεύεται από συγκροτημένο σχέδιο είναι συνήθως και πιο αποτελεσματική, ακόμη και στο επίπεδο των οικονομικών μεγεθών.