Ποιος κυβερνά την Ευρώπη; Η οικονομία ή η πολιτική; Η παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη είναι θέμα οικονομικών υπολογισμών ή πολιτικών αποφάσεων; Παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, η πολιτική εξακολουθεί να υπερισχύει της οικονομίας. Με κριτήριο τις οικονομικές αρχές, η Ελλάδα θα έπρεπε ήδη να έχει χρεοκοπήσει και η ευρωζώνη να έχει διαλυθεί. Αλλά αυτό δεν συνέβη, διότι οι πολιτικές αποφάσεις υπερβαίνουν μέχρι σήμερα τα οικονομικά προσκόμματα και παράγουν λύσεις. Θα συνεχίσουν;
Ο νομπελίστας οικονομολόγος Ρόμπερτ Μαντέλ, που είναι ευρύτερα γνωστός ως ο «πατέρας του ευρώ», ανέπτυξε τη δεκαετία του 1960 ένα βασικό πλαίσιο για μια βέλτιστη νομισματική περιοχή, μέσα στην οποία τα οφέλη του κοινού νομίσματος μπορούν να είναι μεγαλύτερα από τα κόστη. Η θεωρία αυτή βασίστηκε στις εξής πέντε αρχές: 1. Οι οικονομικοί κύκλοι των χωρών που μοιράζονται το κοινό νόμισμα πρέπει να είναι περισσότερο ή λιγότερο συγχρονισμένοι. 2. Πρέπει να αντισταθμίζονται οι ανισορροπίες στη ζήτηση της απασχόλησης με πλήρη ελευθερία στην κινητικότητα των εργαζομένων. 3. Να επικρατεί ευελιξία στις τιμές και στο μισθολογικό κόστος, ώστε να διορθώνονται οι αποκλίσεις στην ανταγωνιστικότητα. 4. Οι συμμετέχουσες χώρες να διαθέτουν μια μορφή κοινής φορολογικής πολιτικής. 5. Να υπάρχει αποτελεσματική διαχείριση κοινών δημοσιονομικών πόρων, ώστε να μειώνονται οι οικονομικές ανισότητες μεταξύ των κρατών.
Από τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα ότι η ευρωζώνη δεν ήταν ποτέ μια βέλτιστη νομισματική περιοχή. Ωστόσο, στη δεκαετή πορεία της, και ειδικά την τελευταία τριετία, κατόρθωσε να διαχειριστεί μικρές και μεγαλύτερες κρίσεις διά της πολιτικής οδού. Με αυτόν τον τρόπο δεν αφέθηκαν η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία να χρεοκοπήσουν, δημιουργήθηκαν μηχανισμοί στήριξης κρατών και τραπεζών, αναθεωρήθηκε το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο και τέθηκαν οι βάσεις για μεγαλύτερη νομισματική και οικονομική ενοποίηση στο μέλλον.
Οι αποφάσεις για όλα τα παραπάνω ζητήματα ελήφθησαν – και λαμβάνονται – με αργές και επίπονες διαδικασίες. Ωστόσο, η πολιτική της επιβίωσης της ΟΝΕ κυριάρχησε του οικονομικού ρασιοναλισμού. Η βούληση των λαών να συνεχίσουν μαζί υπερβαίνει τα (καθ’ όλα ορθά) κριτήρια του Μαντέλ. Για τον λόγο αυτόν, είναι κρίσιμο για την Ελλάδα και τις υπόλοιπες χώρες της ζώνης του ευρώ η πολιτική αυτή βούληση να παραμείνει αρραγής, ειδικά τώρα που η μεταρρυθμιστική κόπωση, οι εμφανείς ανισότητες μεταξύ οικονομιών και ο μη ισομερής επιμερισμός των βαρών προκαλούν πανευρωπαϊκά αντιδράσεις.
Αν επικρατήσει η άποψη ότι η Ευρώπη έσφαλε όταν δεν τιμώρησε τη Γερμανία και τη Γαλλία για παραβίαση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης στα πρώτα χρόνια δημιουργίας του ευρώ και δεν σφάλλει σήμερα που επιβάλει «τιμωρητική προσαρμογή» στην Ελλάδα, τότε οι πολιτικές αποκλίσεις και διαφορές μέσα στην ΕΕ θα αυξηθούν και θα εξελιχθεί μια επικίνδυνη διαλυτική διαδικασία που ήδη φαίνεται να βρίσκεται στις απαρχές της. Με άλλα λόγια, η ευρωζώνη μπορεί να διαλυθεί, αν η οικονομία υπερισχύσει της πολιτικής!
Για να μη γίνει αυτό, οι ηγεσίες της ευρωζώνης θα πρέπει να εμπεδώσουν την εμπιστοσύνη στο κοινό νόμισμα με μια αντεπίθεση ουσίας που θα εκπέμπει το μήνυμα ότι η ΟΝΕ είναι μια νέα «Ευρωπαϊκή Αυτοκρατορία» και θα βεβαιώνει ότι το ευρώ ήταν, είναι και θα παραμείνει μια μεγάλη επιτυχία και θα καταστεί άμεσα το πρώτο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Μέσα από μια τέτοια σαφή και κατηγορηματική θέση, που θα διαθέτει, όμως, τα εχέγγυα της πολιτικής ενοποίησης και θα θέτει ως προτεραιότητες την αντιμετώπιση κρίσιμων προκλήσεων όπως ο υπερδανεισμός και η γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού, το ευρώ θα ανακτήσει τη δυναμική του.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα θα επιτύχει να παραμείνει στην ευρωζώνη, θα ανακτήσει εκ νέου τον κομβικό ρόλο της στη ΝΑ Ευρώπη και θα προωθήσει τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις. Μπορεί η ελληνική οικονομία να εμφανίζεται πως είναι σε αδιέξοδο, αλλά με τις κατάλληλες πολιτικές αποφάσεις, την ηγετική πυγμή, την ευρωπαϊκή υποστήριξη και τη συναίνεση της ελληνικής κοινωνίας, η κατάσταση δύναται να αντιστραφεί. Κατά συνέπεια, αν οι ηγέτες της ευρωζώνης αποφασίσουν ότι η πολιτική θα συνεχίσει να υπερισχύει της οικονομίας, τότε η Ελλάδα θα παραμείνει στην ευρωζώνη και η ευρωζώνη θα μπορέσει αργά ή γρήγορα να αναδειχθεί «βέλτιστη νομισματική περιοχή», όπως την καθόρισε ο Ρόμπερτ Μαντέλ.
