Περιμένοντας μια προοδευτική απάντηση

Το 27,7% του ελληνικού πληθυσμού αντιμετωπίζει, σύμφωνα με τη Eurostat (στοιχεία για το 2010), τον κίνδυνο της φτώχειας, ποσοστό που έκτοτε, κατά πάσα πιθανότητα, βαίνει ραγδαία αυξανόμενο. Το χρεοκοπημένο κράτος και οι χρεοκοπημένες ελληνικές τράπεζες καλύπτονται από την ευρωπαϊκή δανειακή βοήθεια. Οχι όμως τα νοικοκυριά, τα οποία χρεοκοπούν το ένα μετά το άλλο και, το χειρότερο, πολλά εξ αυτών βρίσκονται σε κατάσταση οιονεί χρεοκοπίας χωρίς να το γνωρίζουν. Η κρίση χρηματοδότησης των προνοιακών μηχανισμών – και η έλλειψη πόρων για τον εκσυγχρονισμό και την επέκτασή τους – επιτείνουν τα πιο πάνω φαινόμενα. Το ελληνικό κράτος πρόνοιας ήταν σχεδιασμένο για ποσοστά φτώχειας της τάξεως του 20%, όχι για μεγέθη που σε λίγο θα προσεγγίζουν το 30%.

Πάνω στον καμβά της αποσύνθεσης του κοινωνικού ιστού, οι ανομικές συμπεριφορές πολλαπλασιάζονται. Το ίδιο το κράτος, είτε ως εργοδότης, είτε ως συλλέκτης φόρων, είτε ως καταναλωτής υπηρεσιών του ιδιωτικού τομέα, τροποποιώντας μονομερώς και επανειλημμένως τις συμβατικές υποχρεώσεις του, έχει δώσει το εναρκτήριο λάκτισμα για το ξέσπασμα μιας πλημμυρίδας ανομίας. Η ανομία είναι οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Και βέβαια, πρωτοπόροι στην ανομία είναι οι ήδη εξασκημένοι σε αυτήν. Αυτοί που στο παρελθόν συστηματικά ασκούσαν τη φοροδιαφυγή είναι οι πρωταθλητές του κινήματος «δεν πληρώνω» το χαράτσι της ΔΕΗ (μαζί φυσικά με τους μισθωτούς, ανέργους και συνταξιούχους που πράγματι δεν έχουν να πληρώσουν). Οι μικρές ομάδες των μπαχαλάκηδων, που ασκούσαν τη χαμηλού ρίσκου πολιτική δραστηριότητα «κλέφτες και αστυνόμοι», έχουν ανεβάσει στροφές και επιδίδονται στο άθλημα «καταστρέφω την Αθήνα». Οι παραδοσιακοί χούλιγκαν του Ολυμπιακού και της ΑΕΚ (σε αγαστή συνεργασία με εκείνους του Παναθηναϊκού και του Πανιωνίου) είναι αυτοί που έχουν επιδείξει τη μεγαλύτερη ωριμότητα διότι, υπερβαίνοντας τις ιστορικές τους αντιθέσεις, κατεβαίνουν από κοινού – χωρίς οπαδικά κασκόλ – στο κέντρο της πόλης όταν μυρίζονται ότι μπορεί να διεξαχθεί πάρτι επεισοδίων εν τη απουσία τους (για λόγους αυτοσεβασμού δίνουν το «παρών» μόνο σε «σημαίνοντα» γεγονότα). Και, φυσικά, η εγκληματικότητα αυξάνεται (αν και, με κριτήριο τα ελλιπή στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., πολύ λιγότερο από όσο ισχυρίζονται τα μέσα ενημέρωσης). Συνοψίζοντας, αν οι παλαιοί «ανομικοί» παίκτες είναι πάντα παρόντες, και μάλιστα αποθρασύνονται, η μη τήρηση των κανόνων αφορά πλέον ευρύτερες ομάδες. Η κρίση και οι απαντήσεις σε αυτήν τροποποιούν τα δεδομένα. Οδηγούν καθημερινούς ανθρώπους σε απόγνωση, εκπαιδεύουν άλλους στη μη νομιμότητα, παράγουν βία «χωρίς στόχους» και κινήματα «χωρίς αιτήματα». Η κρίση αποδυναμώνει τις αξίες και τη θεσμική πλαισίωση των συμπεριφορών.

Τα προηγούμενα δεν στερούνται πολιτικού νοήματος ή πολιτικών συνεπειών. Αριστερές και δεξιές ιδεολογίες, σοβαρές και μη, ενισχύονται σε βάρος του κεντροαριστερού και κεντροδεξιού mainstream. Οδηγεί η κρίση στην εμφάνιση ακραίων συντηρητικών φαινομένων ή κομμάτων; Οταν δεκάδες μαγαζιά καίγονται, όταν σε περιοχές της Αθήνας ο φόβος κυριαρχεί, όταν τα Καλάσνικοφ αφαιρούν ανθρώπινες ζωές για 100 ευρώ, τότε το συντηρητικό αίτημα του «νόμου και της τάξης» δυναμώνει. Επίσης, όταν οι ευρωπαίοι εταίροι μας ταπεινώνουν τους σημαντικότερους εκπροσώπους του πολιτικού μας συστήματος, όταν μερίδα του ξένου Τύπου υβρίζει έναν ολόκληρο λαό και όταν, στη δική μας μεριά, ανιστόρητοι δημοσιογράφοι και πολιτικοί μιλούν για «κυβερνήσεις κατοχής», τότε ο υπερσυντηρητικός εθνικισμός ενισχύεται.

Παρ’ όλα αυτά, το πιο ανιστόρητο από τα ανιστόρητα επιχειρήματα είναι ότι η κρίση ενισχύει τον συντηρητισμό, «γιατί ο κόσμος φοβάται». Το επιχείρημα αυτό το διακινούν συχνά, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διανοούμενοι και πολιτικά στελέχη του ευρέος προοδευτικού χώρου. Συνήθως, εξηγούν έτσι το ατελέσφορο των δικών τους ιδεών και λύσεων. Μάλλον δεν έχουν διαβάσει τίποτε για τη γαλλική και ρωσική επανάσταση. Και μάλλον δεν έχουν ακούσει τίποτε για το New Deal του αμερικανού προέδρου Ρούσβελτ ή για τη σουηδική Σοσιαλδημοκρατία και το σουηδικό κοινωνικό μοντέλο – που ακριβώς αποτέλεσαν «προοδευτικές» απαντήσεις στη μεγάλη κρίση του 1930.

Η κρίση δεν ευνοεί ούτε τη συντήρηση ούτε την πρόοδο. Ευνοεί, και μάλιστα με μεγάλη ιστορική γενναιοδωρία, τις πολιτικές δυνάμεις και ιδεολογίες – συντηρητικές ή προοδευτικές – που θα αποδειχτούν φορείς καινοτόμων και αποτελεσματικών λύσεων για την υπέρβασή της. Απουσία τέτοιων δυνάμεων, ευνοούνται συγκυριακά οι δυνάμεις της κριτικής και της διαμαρτυρίας, δεξιές και αριστερές. Κάτι που θα αποτυπωθεί στις επόμενες εκλογές. Περιμένοντας λοιπόν τον Γκοντό του Σ. Μπέκετ; Στο θεατρικό έργο, ο Γκοντό δεν ήρθε ποτέ. Στο theatrum politicum όμως ο Γκοντό μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή, μπορεί να είναι ήδη εδώ και να μη το γνωρίζουμε ή και να μη γνωρίζει καν ο ίδιος την ταυτότητά του. Οπως δεν γνώριζε ο Ρούσβελτ ότι επρόκειτο να είναι ο πρωτεργάτης του New Deal.