Απότομο πέρασμα από τον ευοίωνο πλατωνικό Τίμαιο στις δυσοίωνες βλέψεις και προβλέψεις της ιστορίας. Δαμεσολαβητής ανάμεσα στα δύο άκρα ο Ηρόδοτος: εκεί μάλλον υπονοούμενος, εδώ σχεδόν αγνοούμενος. Ο λόγος για την πρόσφατη ιστορική πραγματεία του Αντώνη Λιάκου, που την είχα προαναγγείλει την περασμένη Κυριακή. Ξαναθυμίζω, συμπληρωμένη τώρα, την ταυτότητά της. Τίτλος: Αποκάλυψη, Ουτοπία και Ιστορία. Υπότιτλος: Οι μεταμορφώσεις της ιστορικής συνείδησης (Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2011).
Για να φανεί το απρόβλεπτο εύρος και βάθος της ριψοκίνδυνης αυτής ιστορικής δοκιμής (478 πυκνοτυπωμένες σελίδες, φορτισμένες με πάθος), προδηλώνεται η πολυμερής και πολύτροπη σύνταξή της. Προηγείται οκτασέλιδο Προοίμιο, όπου ορίζονται απερίφραστα η αφετηρία και ο στόχος της έρευνας. Αντιγράφω αποσπασματικά:
«Αν το καλοσκεφτούμε, ζούμε σε μια εποχή που κατέρρευσαν τρεις ουτοπίες. Λίγο πριν από τα μέσα του εικοστού αιώνα, κατέρρευσε η ουτοπία της φυλετικής καθαρότητας αλλά και της κυριαρχίας του λευκού ανθρώπου […] Πριν περατωθεί ο αιώνας κατέρρευσε η ουτοπία της κοινοκτημοσύνης […] Τώρα, με την τρέχουσα κρίση στην οποία έχει εισέλθει ο κόσμος, και η Ελλάδα ως προπομπός, ζούμε την κατάρρευση της κοινωνίας της αφθονίας και του καταναλωτισμού». Επεται το κρίσιμο ερώτημα, που εξαγγέλλει το βασικό ζητούμενο της εναγώνιας αυτής αναζήτησης: «Πώς, μέσα από τις αναμονές, τις εκπληρώσεις και τις διαψεύσεις μεταμορφώθηκε η ιστορική μας συνείδηση;» Ερώτηση που φέρει αντιμέτωπα τα αντικείμενα με τα υποκείμενα της ιστορίας.
Στην επόμενη, είκοσι σελίδων, Εισαγωγή προβάλλεται «Η αρχιτεκτονική του χρόνου», η οποία μερίζεται σε επτά κεφάλαια. Απογράφονται, δείγματος χάριν, τρεις ενδεικτικοί μεσότιτλοι: «Τα καθεστώτα της ιστορικότητας», «Χρόνος και καιρός», «Η δόμηση του ιστορικού χρόνου». Ακολουθούν: το Πρώτο Μέρος, που αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στην Αποκάλυψη με έξι κεφάλαια· το Δεύτερο, που εντοπίζει την Ουτοπία, σε οκτώ κεφάλαια· το Τρίτο, με την επιγραφή «Ιστορία, αναζητώντας έναν τόπο για την ελπίδα», που εξελίσσεται σε έξι κεφάλαια, καταλήγοντας στη δραματική «Εξοδο». Η οποία περιβάλλεται από ένα μετέωρο ερώτημα («Τι θα είναι οι άνθρωποι στο μέλλον;») και από μιαν αμφίσημη απόφαση («Χωρίς ελπίδα δεν υπάρχει ιστορία»). Επιβάλλονται: Σημειώσεις, Βιβλιογραφία και Ευρετήριο.
Πρόκειται προφανώς για ρηξικέλευθο έργο, όπου επιχειρείται διεύρυνση και εμβάθυνση της ακαδημαϊκής ιστορίας: απεριόριστη ως προς στον ιστορικό χρόνο και τον ανθρωπογεωγραφικό χώρο· διεπιστημονική στις επιλογές της· πρόθυμη (και πρόσφορη) σε απρόβλεπτες διασταυρώσεις, προπαντός στο προγραμματικό πεδίο της εσχατολογικής Αποκάλυψης και της πολύτροπης Ουτοπίας. Με τους όρους αυτούς μοιάζει να διασαλεύεται το έδαφος της ψυχρής ιστορικής επιστήμης, να απειλείται ο ορθολογισμός της από την εισβολή ανορθολογικών συντελεστών, να αμφισβητείται το γνωσιακό της κύρος, να ελέγχονται οι πολιτικές και πολιτισμικές εγγυήσεις και υποσχέσεις της.
Τα σήματα της ιστορικής αυτής ετεροδοξίας επονομάζονται στο 21ο κεφάλαιο του βιβλίου «Ιστορίες για το τέλος της Ιστορίας», και εξειδικεύονται με τους επόμενους μεσότιτλους: «Τέλος της πολιτικής», «Η αρχαιολογία του τέλους», «Η εκπνοή της ιστορικής συνείδησης», «Η εξάντληση του νοήματος της Ιστορίας», «Η διαχείριση του μέλλοντος αλλάζει χέρια». Δυσοίωνη ασφαλώς πρόβλεψη, η οποία όμως συνεχώς οπισθοχωρεί, μήπως προλάβει το προβληματικό παρόν, στην πολιτική του κυρίως διάσταση.
Οσοι εξάλλου αμφιβάλλουν για τη σύγχρονη πολιτική αγωνία του Αντώνη Λιάκου, παραπέμπονται σε πρόσφατη (διεξοδική και θαρραλέα) συνέντευξη που έδωσε στο γερμανικό περιοδικό Lettre International (αφιέρωμα στη μεγάλη κρίση της Ευρώπης), η οποία αναδημοσιεύεται ακέραιη στο τεύχος 15 (Ιανουάριος 2012) του δικού μας the books’ journal. Χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«Η έννοια της ευρωπαϊκής ταυτότητας υπήρξε αντικείμενο πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη δεκαετία του 1990 […] Αυτή ήταν μια κάπως απλοϊκή πολιτική, για την οποία ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα, χωρίς μεγάλη απόδοση […] Αν με ρωτήσετε όμως κατά πόσο η ταυτότητα αυτή δημιούργησε ένα αίσθημα του συνανήκειν και κυρίως αν δημιούργησε υπευθυνότητα και αλληλεγγύη από τη μια άκρη της Ευρώπης στην άλλη, θα σας πω τότε κατηγορηματικά ότι απέτυχε.» Και αλλού: «Η συνολική κρίση στη σημερινή Ευρώπη είναι πολύ ευρύτερη από την κρίση στην Ελλάδα. Στην κρίση αυτή και η Γερμανία είναι μέρος του προβλήματος.»
Αυτά για σήμερα. Υπολείπονται κάποια ρέστα, οπότε μπορεί να εμφανιστεί ξανά, ως προπομπός της ιστορίας, και ο Ηρόδοτος.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
