ΤΟ ΒΗΜΑ – The Project Syndicate
Με την επιδείνωση της οικονομικής κρίσης και το φάσμα άλλης μιας ύφεσης στον ορίζοντα, η αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα κατέστη υπερεπείγον ζήτημα. Πώς θα μπορέσουμε να ενισχύσουμε την αλληλεγγύη και την υπευθυνότητα στο εσωτερικό μιας χώρας; Ποιός θα προστατεύσει τους πιο αδύναμους;
Καθώς στοχάζομαι πάνω σε αυτό το ζήτημα, θυμάμαι μια συζήτηση που είχα πριν από δέκα χρόνια στο Βερολίνο με τον γερμανό θεολόγο Χανς Κουνγκ και με συμμετέχοντες από τις ΗΠΑ και την Ασία. Το θέμα ήταν «Παγκοσμιοποίηση και Ηθική» – ιδίως μια σύγκριση των τρόπων με τους οποίους η Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ασία προστατεύουν τα πιο ευάλωτα μέλη στις κοινωνίες τους.
Ολοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι στην Ευρώπη το κράτος αναλαμβάνει παραδοσιακώς το ρόλο που παίζει η φιλανθρωπία των ιδιωτών στις ΗΠΑ και η οικογένεια στην Ασία. Αλλά όλοι μας σπεύσαμε να προσθέσουμε ότι κανένα μοντέλο δεν είναι πλέον «αμιγές», π.χ. η οικογένεια δεν είναι πια όπως ήταν παλιά στην Ασία, ενώ το κράτος παίζει μεγαλύτερο από τον αναμενόμενο ρόλο στην Αμερική, και συχνά υπολειτουργεί στην Ευρώπη.
Η πραγματικότητα έχει γίνει ακόμη πιο περίπλοκη από τότε: ο ρόλος της οικογένειας εξακολουθεί να μειώνεται στην Ασία, η φιλανθρωπία, παρά ορισμένους πολύ γενναιόδωρους ανθρώπους, έχει φτάσει στα όριά της στην Αμερική, και, με την πιθανή εξαίρεση των σκανδιναβικών χωρών, τα καταχρεωμένα κράτη στην Ευρώπη δεν έχουν πλέον τα μέσα ή τη βούληση να αναλάβουν νέες υπευθυνότητες.
Ποιός θα αναλάβει λοιπόν το βάρος της ευθύνης να προστατεύσει τους πιο αδύναμους, αν κανείς από αυτούς τους τρεις παράγοντες δεν μπορεί να επιτελέσει πλέον το ρόλο του;
Στον δυτικό κόσμο, οι πιο φτωχοί είναι τα μεγαλύτερα θύματα της ύφεσης. Αλλά και στις ταχέως αναδυόμενες οικονομίες του αναπτυσσόμενου κόσμου, οι πλούσιοι έχουν την τάση να κλείνουν τα μάτια στα βάσανα των πιο φτωχών, εκτός από όταν νιώθουν να απειλούνται από τον κίνδυνο πολιτικής αναταραχής, όπως συμβαίνει, ας πούμε, στη Σαουδική Αραβία.
Στην πραγματικότητα, οι πλούσιες ελίτ στις αναπτυσσόμενες χώρες αρνούνται τους φτωχούς, στην κυριολεξία τους αγνοούν. Από αυτή την άποψη, η Βραζιλία και η Ινδία είναι ιδιαιτέρως εντυπωσιακά παραδείγματα. Η οικονομική ανάπτυξη είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκής: χρειάζεται επίσης μια ισχυρή συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης.
Θα ήταν παράλογο να καταδικάσουμε, όπως κάνουν κάποιοι, την παγκοσμιοποίηση ως τον κύριο και μοναδικό ένοχο για την διάβρωση των παραδοσιακών πηγών στήριξης προς τους φτωχούς. Αλλά η παγκοσμιοποίηση καθιστά τους πιο αδύναμους ανάμεσά μας περισσότερο ορατούς, και επομένως την απουσία κοινωνικής δικαιοσύνης ακόμη πιο απαράδεκτη.
Σε έναν όλο και πιο περίπλοκο κόσμο, ίσως αυτό που χρειάζεται είναι οι απλές λύσεις. Θα μπορούσαμε, επί παραδείγματι, να ακολουθήσουμε την αρχή του Ανταμ Σμιθ περί συγκριτικού πλεονεκτήματος: αυτό που κάνει καλύτερη η Ευρώπη είναι το κράτος, ενώ η Ασία βασίζεται ακόμη στην οικογένεια και οι ΗΠΑ συνεχίζουν να επικεντρώνονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία.
Στη δυτική Ευρώπη, για παράδειγμα, η έκκληση για θυσίες από όλους τους πολίτες προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους προσκρούει στη διαδεδομένη πεποίθηση ότι δεν θα συνεισφέρουν όλοι το ίδιο, και ότι η κοινωνική ανισότητα θα αυξηθεί με τη λιτότητα. Καμμία τέτοια έκκληση, στην Ευρώπη ή αλλού, δεν θα έχει ανταπόκριση χωρίς μια πολύ μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Η παγκοσμιοποίηση φαίνεται να έχει αποδυναμώσει τις πολιτισμικές διαφορές, ιδίως την τελευταία δεκαετία. Ισως οι χώρες θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους για να βασίσουν τα συστήματα της κοινωνικής πρόνοιας επάνω σε μια νέα σύνθεση του κράτους, της οικογένειας και της φιλανθρωπίας.
* Ο κ.Dominique Moisi είναι ιδρυτής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων της Γαλλίας και συγγραφέας του βιβλίου «Η γεωπολιτική του συναισθήματος» (The Geopolitics of Emotion).
