Το φαινόμενο είναι πράγματι εντυπωσιακό. Εχω αναφερθεί επανειλημμένως από τις στήλες αυτές στην επείγουσα ιατρική εστιαζόμενος στο τραύμα και στην επείγουσα χειρουργική. Αρκεί να συμβεί ένα τραγικό γεγονός για να φανούν το μέγεθος του προβλήματος και η οργανωτική μας αδυναμία για την αντιμετώπιση ενός ασθενούς που καλώς ή κακώς έχει χαρακτηρισθεί επείγουσα. Αρκεί μια μαζική καταστροφή όπως λ.χ. σεισμός, ναυάγιο κτλ. ή ένα δυστύχημα που ευαισθητοποιεί την κοινή γνώμη όπως η πρόσφατη πτώση του ελικοπτέρου με τα πέντε τραγικά θύματα για να ακουστούν επικριτικές κορόνες από ανευθυνοϋπεύθυνα χείλη. Το θέμα να προβάλλεται με τρόπο εντυπωσιακό από έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο και βέβαια να καταζητούνται ένοχοι «χωρίς λύπην και χωρίς αιδώ» όπως στην προκειμένη περίπτωση το Εθνικό Κέντρο Αμεσης Βοήθειας (ΕΚΑΒ).
Κατά τα άλλα, στα ενδιάμεσα μεγάλα χρονικά διαστήματα τηρείται μια προκλητικά αδικαιολόγητη και ένοχη σιωπή για τους 20-25 νεκρούς της ασφάλτου που καταγράφονται κάθε Σαββατοκύριακο, για τους θανάτους από εγκληματικές ενέργειες, για τα περίπου 50.000 εργατικά ατυχήματα τον χρόνο και τέλος για το τεράστιο κοινωνικό κόστος που προκύπτει για τη χώρα μας το οποίο υπολογίζεται σε 100 δισ. δρχ. τον χρόνο. Δεν θα παραλείψουμε βέβαια να αναφέρουμε και την τεράστια δημογραφική κρίση της χώρας μας. Το πρόβλημα της αντιμετώπισης του επείγοντος, είτε λέγεται τραύμα, είτε έμφραγμα, δεν είναι μονοσήμαντο αλλά πολυδιάστατο και περιγράφεται στο τρίπτυχο προνοσοκομειακή φροντίδα, νοσοκομειακή αντιμετώπιση και τέλος αποκατάσταση. Δεν είναι πρόθεσή μου αλλά και ούτε ο χώρος επιτρέπει να αναφερθώ σε έκταση και λεπτομερώς στις τρεις αυτές ξεχωριστές αλλά τόσο αλληλένδετες ενότητες. Ας μου επιτραπεί όμως η φευγαλέα αναφορά στην προνοσοκομειακή φροντίδα που βρίσκεται κάτω από την εποπτεία του ΕΚΑΒ.
Είναι γεγονός ότι η προνοσοκομειακή φροντίδα (ΠΦ) έχει ξεχωριστές δυσκολίες, γι’ αυτό και κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) έχει το δικό της πρότυπο ανάλογα και με τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες και με την κατανομή του πληθυσμού της στην επικράτεια. Για τον ίδιο λόγο οι αρμόδιες αρχές της ΕΕ αναφέρονται σε αρχές στην ΠΦ και όχι σε συγκεκριμένο μοντέλο. Αλλες οι γεωγραφικές συνθήκες της Γαλλίας ή της Φινλανδίας και άλλες της Ελλάδας. Η χώρα μας έχει ξεχωριστές δυσκολίες εξαιτίας της γεωγραφικής της μορφολογίας. Τα 4/5 της χώρας (συνολική έκταση 131.957 τ.χ.) είναι ορεινές και δύσβατες περιοχές στις οποίες οι κάτοικοι είναι εγκατεστημένοι σε μικρές κοινότητες, γεγονός που καθιστά τη μεταφορά ιδιαίτερα δύσκολη και πολλές φορές επικίνδυνη. Η νησιωτική εξάλλου Ελλάδα με τα 150 κατοικημένα νησιά της καλύπτει έκταση 25.000 τ.χ. Σε αυτή λοιπόν την ιδιόμορφη εξωαστική περιοχή όπου κατοικεί το 58% του πληθυσμού καλείται το ΕΚΑΒ να επιτελέσει τις διακομιδές του. Είναι αυτονόητο ότι εδώ ο ιδανικός χρόνος διακομιδής που έχει τόσο μεγάλη σημασία έχει σχετική αξία. Αντίθετα σε περιοχές αστικής ευθύνης οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι το ΕΚΑΒ τα πάει καλά, αν και ο χρόνος διακομιδής επιδέχεται ακόμη βελτίωση.
Κρίσιμο ερώτημα όμως παραμένει ποιος θα χαρακτηρίσει ένα περιστατικό επείγον που χρήζει άμεσης μεταφοράς στο κοντινότερο κατάλληλο νοσοκομείο. Το ερώτημα αυτό έχει ξεχωριστό βάρος όταν αφορά διακομιδές από τα νησιά και μάλιστα με ιδιαίτερα αντίξοες καιρικές συνθήκες. Η ταυτοποίηση ενός επείγοντος περιστατικού και η επιλογή του για άμεση μεταφορά είναι ομολογουμένως μια δύσκολη υπόθεση ιδιαίτερα σε μαζικές καταστροφές, γι’ αυτό και είναι επιτρεπτό ως και 10% υπέρβαση, δηλαδή άδικη διακομιδή. Δεν θα αναφερθώ σε λεπτομέρειες, αλλά εκτιμώ ότι σίγουρα οι νέοι ή ακόμη και οι ειδικευμένοι γιατροί δεν έχουν τις εξειδικευμένες γνώσεις για σωστές εκτιμήσεις και αποφάσεις ιδιαίτερα κάτω από το κράτος της ενδεχόμενης ποινικής ευθύνης.
Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται στην Ελλάδα το διεθνώς καταξιωμένο ταχύρρυθμο πρόγραμμα εκπαίδευσης στο τραύμα και στην επείγουσα χειρουργική (ATLS), διάρκειας δύο ημερών, του Αμερικανικού Κολεγίου Χειρουργών. Το πρόγραμμα στοχεύει στη μετάδοση στους εκπαιδευομένους το ελάχιστο των θεωρητικών γνώσεων και της πρακτικής εμπειρίας που θεωρούνται απαραίτητα για την αποφυγή λαθών ή παραλείψεων κατά την αρχική εκτίμηση ενός τραύματος ή ενός ασθενούς της επείγουσας ιατρικής. Προς το παρόν λειτουργούν στη χώρα μας δύο κέντρα εκπαίδευσης ATLS, ένα στην Πάτρα και ένα στην Αθήνα που διευθύνεται από τον υπογράφοντα με ετήσια εκπαίδευση 80-100 γιατρών, στην πλειονότητα νέων. Πιστεύω ότι η προσφορά του προγράμματος αυτού είναι σημαντική παρά το γεγονός ότι όλα τα έξοδα καλύπτονται ακόμη από τους γιατρούς. Ευελπιστούμε ότι κάποτε μια όποια πολιτεία θα ευαισθητοποιηθεί για να καλύψει οικονομικά τουλάχιστον τους νοσοκομειακούς γιατρούς.
Δεν θα παρασυρθώ στη λογική να αναφερθώ με λεπτομέρεια στους προβληματισμούς της προνοσοκομειακής φροντίδας που εξάλλου είναι ακόμη ανοιχτοί σε συζητήσεις. Δεν ενδιαφέρουν ίσως το πλατύ κοινό το είδος, π.χ., της παροχής ιατρικής βοήθειας ή όχι στον τόπο που συνέβη το επείγον, το είδος της στελέχωσης των ασθενοφόρων, τα προγράμματα εκπαίδευσης, η σύνθεση των πληρωμάτων κτλ. Θεωρώ όμως επιβεβλημένο να φωτίσουμε την κατά τη γνώμη μου λειτουργική απόδοση του ΕΚΑΒ. Κατ’ αρχάς το Εθνικό Κέντρο Αμέσου Βοηθείας αποτελεί έναν μόνο από τους τρεις κρίκους (προνοσοκομειακή, νοσοκομειακή φροντίδα και αποκατάσταση) που συνθέτουν αυτό που επανειλημμένως έχω αναφέρει ως Εθνικό Σύστημα Αντιμετώπισης Επείγουσας Ιατρικής, το οποίο περικλείει τόσο την έννοια του χειρουργικού όσο και του παθολογικού επείγοντος. Παρόμοιο βέβαια οργανωμένο σύστημα δεν υπάρχει προς το παρόν στη χώρα μας, με αποτέλεσμα τουλάχιστον τα επείγοντα χειρουργικά περιστατικά να αντιμετωπίζονται σε νοσοκομειακό επίπεδο χωρίς την αρμόζουσα εμπειρία και γνώση.
Μέσα λοιπόν στη θλιβερή μοναξιά του το ΕΚΑΒ, ο μόνος θεσμοθετημένος φορέας ενός ανύπαρκτου συστήματος, λειτουργεί με σοβαρότητα, με εκπαιδευτικά προγράμματα και παρά την ελλιπή σύνθεσή του με εξειδικευμένα στελέχη προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες σε όλη τη χώρα μας.
Οι διακομιδές από τη νησιωτική Ελλάδα που πραγματοποιήθηκαν αυτόν τον χρόνο αν οι πηγές μου είναι σωστές ανέρχονται σε 2.621 από τις οποίες το 60% αφορούσαν τα ακριτικά νησιά μας. Βεβαίως λείπει ο απαραίτητος ποιοτικός έλεγχος ώστε να είναι εφικτή η αντικειμενική εκτίμηση της απόδοσής του και ενδεχομένως η αποτίμηση λαθών ή παραλείψεων.
Σε μελέτη μας που πραγματοποιήθηκε στην αστική και εξωαστική περιοχή του Πειραιά βρέθηκε ότι περίπου το 4% των διακομισθέντων νεκρών στο νοσοκομείο και οι οποίοι παρελήφθησαν ζώντες από το ΕΚΑΒ θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν άδικοι θάνατοι. Αυτό όμως κατ’ ουδένα τρόπο θα πρέπει να χρεωθεί μόνο στο ΕΚΑΒ αλλά σε άλλους παράγοντες όπως, λ.χ., στο κυκλοφοριακό χάος, στην ελλιπή οργανωτική δομή των νοσοκομείων μας, στο ατελές δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ ασθενοφόρων και νοσοκομείων κτλ. Εξάλλου ο αριθμός αυτός δεν απέχει πολύ με τα στατιστικά δεδομένα άλλων κρατών με καλύτερη οργανωτική δομή αντιμετώπισης επείγουσας ιατρικής.
Ας μην πετροβολούμε λοιπόν και πάνω απ’ όλα μη λασπολογούμε το Εθνικό Κέντρο Αμέσου Βοηθείας. Αντίθετα να συνεισφέρουμε στο ποσοστό που μας αναλογεί όλοι, ιδιαίτερα όμως η πολιτεία για την καλύτερη λειτουργική απόδοσή του.
Αυτά τα λίγα για την απόδοση του ελάχιστου φόρου τιμής στα αδικοχαμένα στελέχη του ΕΚΑΒ.
Ο κ. Γ. Ανδρουλάκης είναι καθηγητής της Χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Τραύματος και Επείγουσας Χειρουργικής.
