Πόσο άλλαξε ο κόσμος του χρήματος στη μετά Lehman εποχή

Δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης των ενυπόθηκων δανείων subprime στις ΗΠΑ και εννέα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Βrothers (15.9.2008) που οδήγησε στη μεγαλύτερη παγκόσμια ύφεση μετά το 1929, λίγα πράγματα δείχνουν να έχουν αλλάξει στον κόσμο του χρήματος.

Ενώ θα έπρεπε να υπάρχει ένας λογικός σύνδεσµος ανάμεσα στην πραγματική οικονομία και στις χρηματιστηριακές αξίες, τα πράγματα μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers έδειξαν ότι ο χρηµατοπιστωτικός κλάδος απέκτησε σηµαντική και αυξανόµενη αυτονοµία.

Με τη δηµιουργία πολυσύνθετων προϊόντων µια εικονική πραγµατικότητα αξιών ξεπερνά σήμερα πάνω από 10 φορές το παγκόσµιο ΑΕΠ, καθώς περί τα 800 τρισ. δολάρια «παίζονται» στις αγορές παραγώγων, ενώ µόνο τα 90 τρισ. δολάρια αφορούν συναλλαγές εντός των οργανωμένων αγορών, επηρεάζοντας όµως παράλληλα την πορεία των οικονοµιών, καθώς οι αγορές έχουν πλέον την ιδιότητα όχι απλώς να αποτιµούν αλλά και να σχεδιάζουν τις μελλοντικές αξίες.

Η κατάρρευση της Lehman και η επακόλουθη οικονομική κρίση ήταν το σύμπτωμα των διογκωμένων χρεών, των παγκόσμιων ανισορροπιών, της υπερβολικής ισχύος του χρηματοοικονομικού τομέα και της συρρίκνωσης του κοινωνικού κράτους, που στήριξαν ένα οικονομικό μοντέλο κατανάλωσης που βασίστηκε στον δανεισμό, υποστηρίζουν οι αναλυτές, σημειώνοντας πως δεν αποτελεί έκπληξη ότι λίγα έχουν αλλάξει από τότε.

Από το 2007 το σύνολο του χρέους ιδιωτικού και δημόσιου τομέα αυξήθηκε μάλιστα αντί να μειωθεί, με τον υψηλότερο δημόσιο δανεισμό να αντισταθμίζει τη μείωση του χρέους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών.

Χαρακτηριστικά από την κατάρρευση της Lehman το παγκόσμιο χρέος έχει αυξηθεί κατά 75 τρισ. δολάρια (66,3 τρισ. ευρώ), στην πραγματικότητα η παγκόσμια οικονομία χρησιμοποίησε τη μελλοντική ανάπτυξη ως ενέχυρο, καθώς ουσιαστικά δανειστήκαμε από το μέλλον υποστηρίζουν οι αναλυτές, εκτιμώντας πως το χρέος αντικατέστησε την παραγωγικότητα μαζί με έναν άνευ προηγουμένου όγκο «δωρεάν χρήματος» από τις κεντρικές τράπεζες που έφθασε τα 15 τρισ. δολάρια. Εξάλλου μόνο οι 50 κορυφαίες κεντρικές τράπεζες του κόσμου μείωσαν τα επιτόκιά τους μετά την κρίση του 2008 περισσότερες από 700 φορές.

Τραπεζικά ιδρύματα, πολιτικοί και κεντρικές τράπεζες έχουν συστήσει μιαν ανίερη τριάδα, στο πλαίσιο της οποίας καθένα από τα μέλη εξαρτάται από τα υπόλοιπα για να διατηρήσει την εξουσία του.

Οι οριακές μειώσεις στις παγκόσμιες ανισορροπίες στο εμπόριο και στις κεφαλαιακές ροές είναι το αποτέλεσμα χαμηλότερης ανάπτυξης και όχι μεταρρυθμιστικών προσπαθειών. Ο χρηματοοικονομικός τομέας έχει δημιουργηθεί για να στηρίζει την πραγματική οικονομία. Αλλά με τα χρόνια οι συναλλαγές των αξιώσεων αυτών έχουν γίνει οι ίδιες πιο επικερδείς, οδηγώντας σε μια δυσανάλογη αύξηση στα επίπεδα της χρηματοοικονομικής δραστηριότητας έναντι αυτής των πραγματικών επιχειρήσεων, ανέφεραν ορισμένοι αναλυτές.

Εν τω μεταξύ οι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν τράπεζες» έχουν γίνει ακόμα μεγαλύτερες. Οι πρωτοβουλίες, όπως οι οίκοι εκκαθάρισης για τα παράγωγα, έχουν δημιουργήσει πολύπλοκες διασυνδέσεις και νέα συστημικά ρίσκα.

Αν δεν σταθεροποιούνταν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να πάμε σε ύφεση όπως αυτή της δεκαετίας του 1930, ανέφερε πάντως σε συνέντευξή του στην «USA Today» με αφορμή την έκδοση των απομνημονευμάτων του ο πρώην πρόεδρος της Federal Reserve Μπεν Μπερνάνκι, σημειώνοντας πως τότε θα έπρεπε περισσότερα στελέχη να πάνε στη φυλακή για τις πράξεις τους.

Η «φούσκα» στην αγορά ακινήτων δεν θα οδηγούσε στην κρίση του 2008 αν δεν υπήρχε υπερβολική μόχλευση, υποστήριξε πάντως ο τότε πρόεδρος της Fed Αλαν Γκρίνσπαν.

Οι οικονομολόγοι πάντως, εξετάζοντας το «τι πήγε στραβά» τότε, εντόπισαν ορισμένους βασικούς παράγοντες για την κρίση που έφερε η κατάρρευση της Lehman Βrothers. Τη δεκαετία πριν από την κρίση δημιουργήθηκε μια επίπλαστη αίσθηση γρήγορου πλουτισμού.

Τρεις κινήσεις του επικεφαλής της Fed επί 18 χρόνια Αλαν Γκρίνσπαν έφεραν πιο κοντά την κρίση: το 1998 έδωσε τη δυνατότητα στις εμπορικές τράπεζες να δρουν και ως χρηματιστές, το 2000 είχαμε την απελευθέρωση των σύνθετων παραγώγων (CDS, CDΟ, CΜΒS κ.ά.), ενώ μετά τις 11.9.2001 τα επιτόκια παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα η υπερβάλλουσα ρευστότητα να ψάχνει να βρει εναλλακτικούς τρόπους υψηλής απόδοσης.

Η αλλαγή δραστηριοτήτων στις τράπεζες επέτρεψε τις τιτλοποιήσεις, την ίδια ώρα που οι οργανισμοί πιστοληπτικής αξιολόγησης παρείχαν υψηλούς βαθμούς φερεγγυότητας προσφέροντας τα απαραίτητα πιστοποιητικά ώστε να μπορούν να πουλήσουν τα τοξικά ομόλογα. Οι Αρχές άφησαν επίσης να οδηγηθεί σε χρεοκοπία η Lehman επιφέροντας συστημικό κίνδυνο που επιτάχυνε την ύφεση. Τέλος, η απληστία όλων: των επενδυτών, των τραπεζών και των στελεχών τους, των hedge funds, των private funds αλλά και όλων όσοι δανείστηκαν περισσότερα από όσα μπορούσαν να αποπληρώσουν.