Βασίλης Παπαβασιλείου: «Η Αριστερά στην Ελλάδα είναι η ουρά του παρελθόντος»

Οταν πέρυσι τέτοια εποχή ετοιμαζόταν να κάνει πρεμιέρα με το «Σιχτίρ ευρώ…», ούτε ο ίδιος μπορούσε να φανταστεί όχι την επιτυχία αλλά τον τρόπο με τον οποίο αυτή η παράσταση διαπέρασε το κοινό. Τώρα ο Βασίλης Παπαβασιλείου, μια από τις πιο οξυδερκείς προσωπικότητες της εποχής μας, αναμετριέται με το ίδιο του το σινάφι, μέσα από μια δική του διαδρομή. Με το «Relax… Mynotis» φέρνει στη σκηνή (της Φρυνίχου), με αφορμή(;) τον Αλέξη Μινωτή, σκέψεις και απόψεις για το θέατρο και τη ζωή. Ξεκινώντας από μια διαθήκη, θυμίζει ότι «όταν ακούς από θεατρίνο ότι δεν μου δόθηκαν ευκαιρίες, να κουμπώνεσαι… Κανείς δεν χαρίζει τίποτα σε κανέναν».

«Πρώτα πρέπει να σας πω ότι το τελικό αποτέλεσμα έχει τη μορφή μιλφέιγ. Υπάρχουν τρεις στρώσεις. Η πρώτη του ’90, πυροδοτήθηκε από τη διαθήκη του Αλέξη Μινωτή και υπομνηματίζει τη χειρονομία του διαθέτη του με τη φράση «τα ποσά είναι ασήμαντα, πλην τα αισθήματα πρωτεύουν». Ενα πρώτο υλικό γράφτηκε τότε εν θερμώ, με αφορμή και μια άλλη σύμπτωση. Οτι την ίδια μέρα πέθαναν και κηδεύτηκαν ο Μινωτής και ο Ρίτσος. Δύο μεγάλοι άνδρες σε μια μικρή χώρα. Αυτό δεν θα το άντεχε ούτε μια χώρα μεγάλη. Εκεί βρίσκεται το πραγματικό έναυσμα».

«Το υλικό του ’90 μπήκε στο συρτάρι. Μετά, το ’95, στη Θεσσαλονίκη, κάναμε κάτι εκδηλώσεις στον Μύλο τις οποίες είχαμε τιτλοφορήσει Παραληρήματα. Εκεί εντάχθηκε ειδικότερα το κομμάτι της εικαζόμενης σχέσης Μινωτή – Ρίτσου, που δημιούργησα ποιητική αδεία. Την ίδια στιγμή έχουμε μια πραγματική σχέση του Μινωτή με έναν μεγάλο πολιτικό, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, απ’ όπου και επινοήθηκε η σχέση με τον Ρίτσο. Θέλησα να κάνω μια σύναξη μεγάλων ανδρών, ενθυμούμενος πάντα αυτό που έλεγε ο Μποντλέρ: «Τα έθνη έχουν μεγάλους άνδρες παρά τη θέλησή τους». Κι αυτό το υλικό μπήκε στο συρτάρι».

«Την περασμένη άνοιξη ένιωσα τον πειρασμό. Μέσα σε αυτή την αποσυνθετική κατάσταση, την οποία ποτέ δεν είπα κρίση αλλά πάντα τη λέω «καταστροφή κι απάνω», πρέπει να επιστρατεύει κανείς τα αποθέματά του, τα όπλα του για να αντέχει και να μπορεί να συνομιλεί με τον καιρό του. Με αφετηρία το «Σιχτίρ…» οδηγήθηκα στο «Relax… Mynotis». Και θέλω να ελπίζω ότι σε αυτούς τους καιρούς ανήκω σε εκείνους του λίγους Ελληνες που έχουν ένα πενταετές πλάνο. Το φαντάζεστε;».

«Υπάρχουν τρία-τέσσερα σχέδια, projects, που τιτλοφορώ όχι μονολεκτικά, αλλά διλεκτικά: Πόθεν αίσχος, Στο πουθενά, Ανεμοι μεταβλητοί… Τι θα είναι το περιεχόμενο, θα δούμε».

«Πρόκειται για ένα ταξίδι μέσα στον νεοελληνικό χρόνο. Οι φιγούρες κάθε άλλο παρά με όρους ρεαλιστικής αναπαράστασης είναι. Οι δύο παραστάτες, τα ενεργά φαντάσματα που λέω εγώ, ο μεγάλος πολιτικός και ο μεγάλος ποιητής, δεν εμφανίζονται ως φυσικές παρουσίες. Βλέπουμε τον Μινωτή και τον βοηθό συμβολαιογράφου, που τον κάνει ο Γιάννος Περλέγκας. Είναι ένα είδος σύναξης μεγεθών. Η σύναξη αυτή, η συνύπαρξη των δύο, ηθοποιού και συμβολαιογράφου, θυμίζει σχέση κάψουλας μέσα σε ένα διαστημόπλοιο. Αν αυτό θα εκτοξευθεί, θα το δούμε. Το στοίχημα είναι μια εκτόξευση στο ελληνικό επέκεινα, στο ελληνικό υπερπέραν ή στον νεοελληνικό Αδη».

«Ακριβώς. Με αυτή την έννοια εδώ ενεργεί η μεταθεατρική διάσταση. Ενα θέατρο που μιλάει για τον εαυτό του αλλά και για τα άλλα πράγματα. Ο ηθοποιός απευθύνεται στον εαυτό του, υπονοώντας ότι είναι ένας μεγάλος ηθοποιός που κάνει τη διαθήκη του. Και είναι η 35η που γράφει. Εχει σκίσει 34 διαθήκες. Εχει μια ιδεοληψία, μια έμμονη ιδέα με τις διαθήκες. Αρχισε να τις γράφει πριν από πενήντα χρόνια».

«Κανένα στοιχείο δεν παραπέμπει στην πραγματική διαθήκη του Μινωτή πλην της φράσης «τα ποσά είναι ασήμαντα, πλην τα αισθήματα πρωτεύουν»».

«Θέλω να ελπίζω με αγάπη. Ο συγκεκριμένος ήρωας λέει ότι ο καλλιτέχνης φτιάχνει το πρόσωπό του με τα υλικά του μίσους αλλά το ξοδεύει το πρόσωπο αυτό με αγάπη. Μόνο που της αγάπης αυτής δεν έχει επίγνωση. Αλίμονο εάν αποκτήσει. Θα καταντήσει αισθηματίας πέμπτης κατηγορίας. Αυτό λέει ο ήρωας».

«Καμία. Η μόνη σχέση που είχα με τον Μινωτή ήταν που μας χαρακτήρισε ερασιτέχνες, τη Ρούλα Πατεράκη, τον μακαρίτη τον Λευτέρη (σ.σ.: Βογιατζή) κι εμένα. Ηταν το 1988-89».

«Οχι, ποτέ. Μου το μετέφεραν. Σε μια συνέντευξη που έδωσα τότε στο ραδιόφωνο (στη μακαρίτισσα τη Μαρίκα Τζιραλίδου) μου μεταφέρθηκε ότι «ο κύριος Μινωτής είπε για εσάς τους νεότερους ότι αυτοί είναι ερασιτέχνες«. Και το σχολίασα λέγοντας ότι «ο κύριος Μινωτής είναι ο μεγαλύτερος μη θανών έλλην ηθοποιός». Αλλά επαναλαμβάνω, είναι η αφορμή. Κι αυτό γιατί και ο ίδιος φρόντισε αλλά και η ίδια η ζωή τον έκανε πρωταγωνιστή της Ιστορίας –η σχέση με το Εθνικό, η Κατίνα, η διαδρομή στο θέατρο».

«Νομίζω μοιραία. Είναι ένας άνθρωπος που κατατρύχεται από την αρρώστια που κουβαλάνε πολλοί ηθοποιοί, του εαυτού τους. Αυτό είναι πολύ διαδεδομένο. Εχει ιστορική καταγωγή αυτή η αρρώστια. Δείγματα έχουμε από τον Μολιέρο, τον Κάρινγκ, τη Σάρα Μπερνάρ, την Ελεονόρα Ντούζε και άλλους».

«Στους καιρούς μας τα πράγματα είναι αλλιώς. Αλλιώς είναι και οι συνθήκες του θεατρικού πρώην επαγγέλματος».

«Γιατί σήμερα οι άνθρωποι στο θέατρο έχουν όλους τους λόγους να είναι εν μέρει παρόντες σε αυτό που κάνουν. Οταν κάνεις τέσσερις δουλειές ταυτόχρονα έχεις εξασφαλίσει ένα άλλοθι να είσαι εν μέρει παρών σε κάθε δουλειά».

«Δεν ξέρω. Τι θα πει επάγγελμα; Εκ του επαγγέλλομαι, δίνω μια υπόσχεση. Αυτή η επαγγελία εκπληρωνόταν στη βάση μιας προοπτικής που όπως την όριζε ο Στανισλάφσκι, ήταν «η ζωή μου στην τέχνη». Αυτό που τίθεται σήμερα σε αμφισβήτηση είναι οι πιθανότητες διάρκειας μιας ατομικής ζωής μέσα στην τέχνη».

«Εμείς όταν ξεκινούσαμε στη Σκηνή ήμασταν τριαντάρηδες και βλέπαμε τον εαυτό μας σε προοπτική εξήντα, εβδομήντα ετών. Λογοδοτούσαμε σε ένα μέλλον που υποθέταμε, αλλά δεν αμφισβητούσαμε καθόλου. Ημασταν σίγουροι. Τα σημερινά παιδιά που είναι και πολύ άξια, πόσο νομιμοποιούνται μέσα τους να κάνουν αυτή την υπόθεση; Και πόσο δεν υπονομεύει τη σχέση τους με τα πράγματα η πολυδιάσπαση;».

Πιστεύετε ότι η πολυδιάσπαση παίζει αρνητικό ρόλο;

«Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει ικανός άνθρωπος, προικισμένος, σε αυτή τη δουλειά, που δεν θα διεκδικούσε για τον εαυτό του τους όρους ενός δημιουργικού ασκητισμού. Να κάνει δηλαδή λιγότερα πράγματα στα οποία να είναι περισσότερο δοσμένος. Η συνθήκη του καιρού μας σκότωσε τη συγκέντρωση και κυρίως την αφοσίωση. Ο ήρωάς μου το λέει: «Εμείς ξέραμε ότι τα πράγματα σ’ αυτή τη ζωή, έμψυχα και άψυχα, ηρεμούν μόνο παραδιδόμενα». Κι εμείς ήμασταν παραδομένοι από κούνια. Σε μια ιδέα, σε μια τέχνη, σε μια γυναίκα, σε έναν άνδρα. Aυτό ορίζει και ένα είδος ανθρωπολογικής μετάλλαξης. Δεν αφορά μόνο το δικό μας επάγγελμα, αφορά τη ζωή. Απαγορεύεται η αφοσίωση».

«Για να γίνει κανείς ηθοποιός, δεν φτάνει μια ζωή. Τελειώνεις τη ζωή σου και δεν έχεις μάθει. Θέλεις άλλες δέκα. Κι αυτό έχει να κάνει γενικότερα με την πανωλεθρία του τεχνίτη. Εχουν τελειώσει οι τεχνίτες. Γιατί στο βάθος ο ηθοποιός ένας τεχνίτης είναι. Βέβαια η ζωή κάνει κύκλους και τώρα επιστρέφουν ο επισκευαστής υποδημάτων, ο επιδιορθωτής ρούχων».

«Αυτή τη στιγμή εξελίσσεται η δεκαετία της καταστροφής. Το 2010, έναν μήνα μετά την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, είχα πει, με αφορμή τον «Τυχοδιώκτη», ότι η τρόικα φεύγει το 2021, 25 Μαρτίου του 2021. Μετά από μένα στο 2021 προσχώρησαν και ο Σαμαράς και ο Μητσοτάκης. Ξέρετε, τα πρώτα διακόσια χρόνια είναι δύσκολα. Το 2021 αυτό που τερματίζεται είναι ο πρόλογος. Μετά αρχίζει το πρώτο κεφάλαιο. Πώς θα γραφτεί; Θα δούμε. Δεν είναι το τέλος, είναι η συμπυκνωμένη Ιστορία που καταλαμβάνει τους δύο αυτούς αιώνες και καλύπτει τη φάση του προλόγου της Νέας Ελλάδας, του νέου ελληνικού κράτους. Η Ελλάδα έχει ζήσει πολλές φορές την εμπειρία του μηδενισμού του ιστορικού γίγνεσθαι από τον Αγώνα και μετά. Βάζει μετρητή από την αρχή, από το μηδέν».

«Οχι, όχι… Είναι η ουρά του παρελθόντος. Ενας ληξιπρόθεσμος λογαριασμός. Στη διαχείριση που κάνουν οι νυν κυβερνώντες, επιλύουν προβλήματα του παρελθόντος. Το να αντέξουν στην εξουσία είναι η απάντηση στο επεισόδιο του ’46 όπου δεν κατέβηκε η Αριστερά στις εκλογές. Αυτό με τις άδειες, είναι θέμα του ’89. Με πόσο ζήλο επιδίδονται σε συμβολική διαχείριση του παρελθόντος».

Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν στοιχεία μέλλοντος;

«Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή δεν θα μπορούσε να απαντήσει κανείς με ευκολία. Γιατί τώρα πια δεν μιλάμε για το ατομικό μέλλον των ανθρώπων, αλλά για μία εικόνα του μέλλοντος για την Ελλάδα. Είναι όπως αυτό που έλεγε ο De Gaulle, «Une certaine idee de la France». Παραφράζοντας, «μια συγκεκριμένη ιδέα για την Ελλάδα». Αλλά ποια ιδέα για την Ελλάδα; Μέσα σε αυτά τα ερείπια, σε αυτό το σκηνικό του κόσμου όλο χαλάσματα, όλο μπάζα, όπως στη Μοσούλη, στο Χαλέπι, στη Ράκα ή στη Γάζα λίγο πριν, τρία-τέσσερα χαμίνια παίζουν μπάλα… Εμείς που κάνουμε αυτή τη δουλειά, εγώ τουλάχιστον, δεν θα μπορούσα να φανταστώ για τον εαυτό μας καλύτερο χαρακτηρισμό. Εγώ προσωπικά αυτή την αίσθηση έχω. Ποια εικόνα δηλαδή; Το μέλλον δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από μια εικόνα παρόντος. Πιστεύω ότι πλέον θα ανακαλυφθεί ως επανάσταση ο συμβιβασμός».

«Τι άλλο μπορεί να ευχηθείς σε κάποιον στα 102; Relax. Γιατί τόσο είναι ο ήρωάς μου. Οσο για το Mynotis, κάποιος μου είπε μήπως είναι ο «Νότης μου», my Notis. Λοιπόν, «Relax Mynotis», σε προσωρινή ελληνική μετάφραση του τίτλου είναι «Χαλαρά, Νότη μου»».