Ακίρα Κουροσάβα: Ο τελευταίος αυτοκράτoρας

Γιατί, αλήθεια, ο Ακίρα Κουροσάβα διαφέρει τόσο πολύ συγκριτικά με τους υπόλοιπους, σύγχρονούς του, ιάπωνες σκηνοθέτες;

Γιατί το έργο του, από το «Ρασομόν» και τη «Σιωπηλή μονομαχία» ως το «Ραν» και το «Madadayo, ο πρώτος δάσκαλος», είναι τόσο ξεχωριστό και αναγνωρίσιμο παγκοσμίως;

Διότι ο Κουροσάβα, όπως και ο προγενέστερος –αλλά όχι ιδιαιτέρως γνωστός –συμπατριώτης του Κεϊνοζούκε Κινουγκάσα, αφού μελέτησε σε βάθος στοιχεία του δυτικού πολιτισμού, τα ενσωμάτωσε στην ιαπωνική κουλτούρα και έχτισε πάνω τους ένα προσωπικό μοντέλο αναπαράστασης, κάνοντας προσφιλή στον υπόλοιπο κόσμο τον ερμητικά κλειστό στον εαυτό του πολιτισμό της Απω Ανατολής.

Οι παραπάνω τέσσερις ταινίες απαρτίζουν το πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα στον Κουροσάβα που με γενικό τίτλο «O αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου» διοργανώνει από την Πέμπτη που μας έρχεται (12 Μαρτίου) ως την Τετάρτη 18 του μηνός η αίθουσα τέχνης Studio New Star Art Cinema.

Οι ταινίες του Κουροσάβα αποτελούν σπάνιο συνδυασμό κινηματογραφικού στυλιζαρίσματος και καθαρότητας στην αφήγηση, πλούσιες σε συμβολισμούς και ποίηση, απλές όμως στη δομή τους. Δεν δίστασε να αξιοποιήσει έργα των Γουίλιαμ Σαίξπηρ, Μαξίμ Γκόρκι και Φιοντόρ Ντοστογέφσκι μεταφέροντάς τα με τόλμη στη φεουδαρχική Ιαπωνία που τόσο συχνά αποτελεί φόντο των ταινιών του. Αλλωστε, σύμφωνα με τον ιστορικό του κινηματογράφου Κιθ Ρίντερ, «πριν από το «Ρασομόν» του Κουροσάβα, που κέρδισε το ανώτατο βραβείο στο Φεστιβάλ Βενετίας το 1951 (και στη συνέχεια το ξενόγλωσσο Οσκαρ), το δυτικό κοινό δεν είχε ακόμη δεχθεί στα σοβαρά την ύπαρξη του ιαπωνικού κινηματογράφου, παρά την ήδη τριαντάχρονη παρουσία του» (Κιθ Ρίντερ, «Η ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου», εκδόσεις Αιγόκερως).

Ο Κουροσάβα πλησίασε το δυτικό πρότυπο σε αρκετές από τις επόμενες ταινίες του και το έκανε τόσο καλά που διόλου τυχαία το δυτικό πρότυπο ήταν αυτό που εν συνεχεία επηρεάστηκε από αυτόν. Δύο από τις πιο θρυλικές δημιουργίες του έγιναν εξίσου θρυλικά αγγλόφωνα ριμέικ, όταν ο Τζον Στέρτζες «μετέτρεψε» τους «Επτά σαμουράι» σε «Επτά υπέροχους» (πιστολέρο) και ο Σέρτζιο Λεόνε το «Γιοζίμπο» σε «Μια χούφτα δολάρια» (την αφετηρία ενός ολόκληρου είδους, του σπαγκέτι γουέστερν). Επίσης, λίγοι πιθανόν να θυμούνται ή να έχουν υπόψη τους ότι η κεντρική ιδέα μιας από τις διασημότερης ταινίες επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών, του «Πολέμου των Αστρων», έχει τις ρίζες του σε έργο του Κουροσάβα, καθώς ο Τζορτζ Λούκας ποτέ δεν έκρυψε ότι τον ενέπνευσε το «Κρυμμένο κάστρο», παραγωγής 1958.

Ο Κουροσάβα, ο οποίος γεννήθηκε στο Ομόρι (κοντά στο Τόκιο) στις 23 Μαρτίου 1910, εισχώρησε στον χώρο της τέχνης σπουδάζοντας ζωγραφική. Η συνάντησή του με τον Γιαμαμότο –που, παρά τον συντηρητισμό του και τις ταινίες-παραγγελιές που σκηνοθετούσε για το στρατιωτικό καθεστώς, υπήρξε μεγάλος δάσκαλος του κινηματογράφου της εποχής –έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τη στροφή του νεαρού Κουροσάβα προς την Εβδομη Τέχνη. Συνεργάστηκε με τον παραπάνω ως σεναριογράφος ως το 1943, τη χρονιά που κάθησε για πρώτη φορά στην καρέκλα του σκηνοθέτη κάνοντας το ντεμπούτο του με τον «Θρύλο του τζούντο», όπου για πρώτη φορά άρχισε να αναπτύσσει τις δικές του θέσεις.

Σύντομα το έργο του μπορούσε να συγκριθεί με εκείνο αντιστοίχων του κλασικών του ευρωπαϊκού και του αμερικανικού κινηματογράφου, του Φριτς Λανγκ, του Καρλ Ντράγερ και φυσικά του Τζον Φορντ (αγαπημένου του Κουροσάβα). Από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ως τα μέσα της αμέσως επομένης ο Κουροσάβα βρέθηκε σε βαθιά κρίση, από την οποία ξέφυγε με τη βοήθεια καταξιωμένων αμερικανών «μαθητών» του, όπως ο Φράνσις Κόπολα, ο Μάρτιν Σκορσέζε και ο Τζορτζ Λούκας, που άρχισαν να χρηματοδοτούν το έργο του.

Ο θάνατός του από εγκεφαλικό τον Σεπτέμβριο του 1998 σήμανε μια μεγάλη απώλεια του παγκοσμίου κινηματογράφου, παρότι ο Κουροσάβα είχε αποσυρθεί από το 1993 με τον «Δάσκαλο», το κύκνειο άσμα του.

Η ταινία που έκανε τον Κουροσάβα για πρώτη φορά γνωστό γυρίστηκε έναν χρόνο πριν από το «Ρασομόν» και πραγματεύεται την προσπάθεια ενός γιατρού (Τοσίρο Μιφούνε) να αντιμετωπίσει τη σύφιλη από την οποία μολύνθηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μια διπλή τραγωδία, ο φόνος ενός σαμουράι και ο βιασμός της γυναίκας του, δίνει στον Κουροσάβα την αφορμή να σχολιάσει την αρχική ιδέα του έργου που είναι η σχετικότητα ή και η αμφισβήτηση ακόμη της έννοιας της αλήθειας (το σενάριο στηρίζεται σε δύο διηγήματα του Ριουνοσούκε Ατουκαγκάουα). Παγκόσμια κινηματογραφική πρωτοπορία, επηρέασε πολλούς μεταγενέστερους σκηνοθέτες, από τον Κριστόφ Κισλόφσκι ως τον Κουέντιν Ταραντίνο.

Ο «Βασιλιάς Ληρ» του Γουίλιαμ Σαίξπηρ έτσι όπως τον φαντάστηκε ο Κουροσάβα υιοθετώντας στο σενάριο την ιστορία της χώρας του. Πρόκειται για ένα σχέδιο επάνω στο οποίο δούλευε 10 χρόνια αλλά κατόρθωσε να υλοποιήσει χάρη στην επιτυχία του «Καγκεμούσα».

Το κύκνειο άσμα του Κουροσάβα είναι μια κινηματογραφική μεταφορά γραπτών του Χιακέν Ουτσίντα και αναφέρεται στην προσπάθεια ενός ηλικιωμένου καθηγητή (Τατσούο Ματσουμούρα) να παραμείνει στις επάλξεις.

«ΣΙΩΠΗΛΗ ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ» ΠΕΜ.-ΤΕΤ.: 17.30

«ΡΑΣΟΜΟΝ» ΠΕΜ.-ΤΕΤ.: 19.15

«ΡΑΝ» ΠΕΜ.-ΚΥΡ.: 21.00

«ΜΑDADAYO, Ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ» ΔΕΥΤ.-ΤΕΤ.: 21.00

STUDIO NEW STAR ART CINEMA Σταυροπούλου 33, πλατεία Αμερικής, τηλ. 210 8640.054.