Πόση ομορφιά αντέχει, άραγε, η καθημερινότητά μας; Είναι ικανή μια αναπάντεχη ή «υποχρεωτική» συνάντησή μας με την τέχνη να μας κάνει να ξεχάσουμε, για μια στιγμή έστω, έγνοιες και προβλήματα; Τα παραπάνω ερωτήματα ίσως και να έχουν περάσει από το μυαλό σας αν έτυχε να βρεθείτε πρόσφατα έξω από το εργοτάξιο της επέκτασης της Εθνικής Πινακοθήκης επί της οδού Βασιλέως Κωνσταντίνου. Από τις παραμονές των Χριστουγέννων η περίφραξη είναι ένα «ζωντανό» μουσείο: ένας τοίχος μήκους 70 μέτρων και ύψους 2,60 μ. που απεικονίζει τα ωραιότερα και σημαντικότερα έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, από το «Εσπόλιο» και την «Ταφή του κόμη Οργκάθ» ως τον «Ευαγγελισμό», την «Ανάσταση» και την «Αμωμη σύλληψη». Η κατασκευή αποτελείται από λαμαρίνες γαλβανιζέ, επάνω στις οποίες έχουν επικολληθεί αναπαραγωγές των έργων του Γκρέκο σε υψηλή ανάλυση, τυπωμένες σε ανθεκτικό υλικό έτσι ώστε να διαρκέσουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Οπως εξηγεί η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, η εν λόγω υπαίθρια έκθεση αναμένεται να διαρκέσει αρκετό καιρό, ως τα τέλη Απριλίου περίπου. Οταν μάλιστα ο καιρός το επιτρέψει, η ίδια σχεδιάζει να διοργανώσει ξεναγήσεις ώστε κάθε ενδιαφερόμενος –και ιδιαίτερα οι νέοι –να γνωρίσει τα μεγάλα αριστουργήματα που καθιέρωσαν τον κρητικό δημιουργό.
Η συγκεκριμένη δράση οδηγεί μοιραία τη συζήτηση με την κυρία Λαμπράκη-Πλάκα στα ενδότερα του εργοταξίου. Σε ποια φάση βρίσκονται αυτή τη στιγμή οι εργασίες της επέκτασης; Πότε αναμένεται να ανατείλει το νέο πρόσωπο της Εθνικής Πινακοθήκης; Κατά πόσο επηρέασε η εύρεση υδάτων στα πρώτα στάδια της εκσκαφής και ποιες αναπροσαρμογές επέβαλε η ανατροπή αυτή στο χρονοδιάγραμμα και στον προϋπολογισμό του έργου;
Η ανάγκη, οι κίνδυνοι, οι αποφάσεις


Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης ξετυλίγει το κουβάρι από την αρχή. Από την ανάγκη εκσυγχρονισμού που επέβαλε την ίδια την επέκταση: «Μας έλειπαν βασικοί λειτουργικοί χώροι με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να ανταποκριθούμε στην ίδια τη ζήτηση του κοινού την οποία δημιούργησε τα τελευταία χρόνια η γενικότερη δραστηριότητά μας, εκθεσιακή και εκπαιδευτική» λέει χαρακτηριστικά. «Για παράδειγμα, δεν υπήρχαν πωλητήριο, αμφιθέατρο, χώρος για παιδικά προγράμματα, η βιβλιοθήκη ασφυκτιούσε, οι υπάλληλοι ήταν στριμωγμένοι, δεν υπήρχε εστιατόριο το οποίο θα μπορούσε να εξασφαλίσει κάποια έσοδα. Με την επέκταση προστίθενται στο υφιστάμενο κτίριο των 9.720 τετραγωνικών μέτρων άλλα 11.040 τ.μ. με αποτέλεσμα να υπερδιπλασιάζονται οι λειτουργικοί χώροι και να αποκτούμε όσα δεν είχαμε πριν. Αυτό γίνεται με μια εκσκαφή εις βάθος η οποία προσθέτει δύο ορόφους και με την προσθήκη ενός ορόφου στο β’ κτίριο, στο κομμάτι που βρίσκεται πίσω, δηλαδή, και το οποίο είναι και το μεγαλύτερο» συνεχίζει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα.
Η ίδια λέει πως η νέα Εθνική Πινακοθήκη θα παραδοθεί στα τέλη του 2016. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε την ολοκλήρωσή της έναν χρόνο νωρίτερα –όπως όλα τα ενταγμένα στο ΕΣΠΑ 2007-2013 έργα. «Ωστόσο, ένα τμήμα της χρηματοδότησης μεταφέρθηκε στο επόμενο ΕΣΠΑ λόγω της απρόβλεπτης εξέλιξης του νερού» εξηγεί. «Ασφαλώς είχε γίνει γεωλογική μελέτη αλλά ήταν λίγο προτού οριστικοποιηθούν τα έργα του μετρό και του υπόγειου γκαράζ που άλλαξαν τον ορίζοντα των υδάτων, όπως μας ενημέρωσαν σχετικά οι ειδικοί. Ευτυχώς το θέμα είναι αντιμετωπίσιμο. Δεν πρόκειται για ρυάκι που τρέχει και πρέπει να το αντλήσεις και να κάνεις έργα, απλώς το έδαφος είναι διαβρωμένο από το νερό. Επρεπε, όμως, να γίνει συμπληρωματική μελέτη. Και βεβαίως, επειδή ενισχύονται τα τοιχώματα και κυρίως η βάση του κτιρίου για να αντέξει τις ανώσεις των υδάτων –μπαίνουν αντλίες, χρειάζεται πρόσθετη χρηματοδότηση –απαιτήθηκαν και περισσότερα κονδύλια. Ευτυχώς η χρηματοδότηση είναι εξασφαλισμένη».
Το προβλεπόμενο ποσό από το ΕΣΠΑ ήταν 32 εκατ. ευρώ αλλά, όπως επισημαίνει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, «με τις μειώσεις που έγιναν στους διαγωνισμούς περιορίστηκε αισθητά. Από εκεί και πέρα υπάρχει και η δωρεά ύψους 13 εκατ. ευρώ από το Ιδρυμα Νιάρχος η οποία διατίθεται για συγκεκριμένες εργασίες» λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα. Εξηγεί πως κατ’ αρχάς θα ολοκληρωθεί το κομμάτι που έχει αναλάβει το υπουργείο Πολιτισμού: το μπροστινό κτίριο, δηλαδή, οι δύο όροφοι της εκσκαφής και όλες οι μηχανολογικές εγκαταστάσεις του μεγάλου κτίσματος όπισθεν. «Μπροστά από το μεγάλο αυτό κτίριο» συνεχίζει «μπαίνει ένας μεγάλος γυάλινος τοίχος. Πίσω από αυτόν έχουμε κεκλιμένα επίπεδα με ξύλο κάτω, αρκετά φαρδιά, που επιτρέπουν στους επισκέπτες να κινηθούν με τα πόδια από όροφο σε όροφο και όχι μόνο με ασανσέρ, τα οποία ασφαλώς πολλαπλασιάζονται. Καθώς ανεβαίνουν θα έχουν μια εικόνα του Λυκαβηττού, ενώ ο γυάλινος αυτός τοίχος θα είναι καλυμμένος με υλικό αυτοκαθαριζόμενο που θα επιτρέπει, παράλληλα, να γίνονται και προβολές τη νύχτα προκειμένου να δείξεις τις δράσεις σου επάνω σε αυτό. Ολα αυτά συν τον νέο όροφο που προστίθεται στο κτίριο αυτό θα καλυφθούν με τη χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχου».

Η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα λέει πως, καθώς το υπάρχον κτίριο κτίστηκε εν πολλοίς επί δικτατορίας –θεμελιώθηκε, βέβαια, νωρίτερα, το 1964, και εγκαινιάστηκε αργότερα, το 1976 –ήταν πολύ αποσαθρωμένο. Στο πλαίσιο αυτό χρειάζονταν σοβαρές ενισχύσεις οι οποίες έχουν πλέον γίνει. «Παράλληλα, έχει γίνει ολόκληρη η εκσκαφή, όλες οι μονώσεις και συνεχίζονται οι στερεώσεις. Τώρα δουλεύεται το εσωτερικό του δεύτερου κτιρίου» λέει η ίδια εκφράζοντας την εκτίμηση ότι οι εργασίες θα ολοκληρωθούν εντός χρονοδιαγράμματος. Υπογραμμίζει τη μέχρι τούδε στήριξη της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού και των αρμόδιων υπηρεσιών, ενώ αναφέρεται και στους σκοπέλους που χρειάστηκε να ξεπεραστούν ως σήμερα, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις έφτασαν να απειλούν αυτή καθαυτή την πραγμάτωση του έργου. Ομολογεί πως υπήρξαν στιγμές που φοβήθηκε ότι το όλο πρότζεκτ κινδυνεύει να ματαιωθεί. Υπήρξαν εμπόδια, λέει, τα οποία προκειμένου να ξεπεραστούν απαιτήθηκε η λήψη ριψοκίνδυνων αποφάσεων.
Φούρνοι, μια αποθήκη-σαλόνι


«Η νέα Πινακοθήκη θα διαθέτει διπλάσιους εκθεσιακούς χώρους, άρα θα έχει τη δυνατότητα να εκθέσει αντιστοίχως διπλάσιο αριθμό έργων» λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα υπενθυμίζοντας την έκθεση «Στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης» η οποία, όπως επισημαίνει, ήρθε να δείξει ότι υπάρχουν αριστουργήματα που λόγω χώρου ήταν αδύνατον να εκτεθούν. «Πέρα από τους χώρους των μόνιμων συλλογών, διπλασιάζεται και ο χώρος των περιοδικών εκθέσεων. Εχει επίσης προβλεφθεί ένας χώρος για τη διοργάνωση εκθέσεων-ντοσιέ: το έργο του μήνα, για παράδειγμα, μια ειδική παρουσίαση κ.λπ. Προβλέπεται επίσης ένα καινούργιο παιδικό εργαστήρι, αμφιθέατρο, ενώ στον γ’ όροφο θα υπάρχει ένα εστιατόριο έκτασης 450 τ.μ. με θέα σε Υμηττό, Ακρόπολη, Λυκαβηττό και ιδιαίτερο ασανσέρ, το οποίο θα μπορεί να διατίθεται προς ενοικίαση εξασφαλίζοντας ένα εισόδημα στην Εθνική Πινακοθήκη. Πέρα από το πωλητήριο, θα υπάρχει επίσης ένα δεύτερο καφέ στο ισόγειο που θα μπορεί να βγάζει καρέκλες στην οροφή του υπογείου. Οσο για τις αποθήκες, πλέον θα μπορείς να κατέβεις με καμιονάκι…». Και μπορεί οι τελευταίες να μην είναι προσβάσιμες στο κοινό, ωστόσο και γι’ αυτό η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα έχει ένα φιλόδοξο σχέδιο. Ο λόγος για τους Φούρνους του Στρατού στου Γουδή οι οποίοι έχουν ήδη παραχωρηθεί στην Εθνική Πινακοθήκη και εκεί σχεδιάζει να δημιουργήσει επισκέψιμες αποθήκες. «Θα είναι μια αποθήκη-σαλόνι, ένα πραγματικό μουσείο με αριστουργήματα» λέει η ίδια. Πώς προέκυψε η ιδέα;

«Στο παρελθόν εκθέσαμε 500 έργα, τώρα θα εκθέσουμε 1.000. Εχουμε όμως 20.000 έργα. Εξ αυτών τα 2.000-2.500 είναι πραγματικά αριστουργήματα τα οποία δεν θα εκτεθούν. Ετσι, λοιπόν, σκεφτήκαμε να τα εκθέσουμε στους Φούρνους οι οποίοι διαθέτουν κατά κοινή ομολογία θαυμάσιους χώρους για εστιατόρια, καφέ κ.λπ. Μάλλον έχω βρει την αναγκαία χρηματοδότηση των μελετών και ελπίζουμε να εντάξουμε και αυτό το έργο σε κάποιο προσεχές ΕΣΠΑ». Πώς οραματίζεται τη λειτουργία; «Νομίζω πως μαζί με τη Γλυπτοθήκη και το Υπαίθριο Μουσείο Γλυπτικής, οι Φούρνοι θα δημιουργήσουν άλλο ένα θερμό σημείο στην Αθήνα» λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα. «Θα μπορείς να βλέπεις π.χ. τη μία εβδομάδα τη γενιά του ’30, την άλλη τη Σχολή του Μονάχου, την τρίτη ένα αφιέρωμα στον Παρθένη που έχουμε 200 έργα του κ.ο.κ. Ετσι λοιπόν ένα τμήμα των αποθηκών θα υπάρχει στο κεντρικό κτίριο και ένα άλλο, επισκέψιμο, στους Φούρνους».

Ο Γκρέκο «ζωντανεύει» στη Γλυπτοθήκη
Η περίφραξη του εργοταξίου της επέκτασης της Εθνικής Πινακοθήκης (με χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση και την υποστήριξη της Μυτιληναίος ΑΕ) δεν είναι η μοναδική δράση με την οποία το μουσείο αποχαιρετά το έτος Γκρέκο. Αμεσα θα ξεκινήσει μία ακόμη, αυτή τη φορά στη Γλυπτοθήκη, στο Αλσος Στρατού, Γουδή, εκεί δηλαδή όπου λειτουργεί η Πινακοθήκη όσο διαρκούν οι εργασίες επέκτασης. Πρόκειται για την ψηφιακή παρουσίαση των μνημειακών έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στο Τολέδο και στο Εσκοριάλ, σε φυσικό μέγεθος και σε υψηλή ανάλυση, σχολιασμένων και «εμψυχωμένων» (animated).
Πώς προέκυψε η ιδέα και πώς ακριβώς θα υλοποιηθεί; «Ημουν μέλος της Επιτροπής για το έτος Γκρέκο και φυσικά η Πινακοθήκη δεν θα μπορούσε να λείψει από αυτό» λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα. «Διατηρούσα στενή επαφή με τη διοργάνωση της Ισπανίας και ήμουν σε θέση να γνωρίζω ότι το να επιχειρήσεις το ουτοπικό όνειρο να οργανώσεις μια έκθεση Γκρέκο με γνήσια έργα δεν είχε νόημα: όλα ήταν «αγκαζαρισμένα» στις πολλαπλές εκθέσεις ανά τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ισπανία: άλλες στο Τολέδο, άλλες στο Πράδο και αργότερα αλλού. Σκέφτηκα όμως ότι στην εποχή της υψηλής ψηφιακής τεχνολογίας θα μπορούσαμε να μεταφέρουμε ψηφιακά τα μνημειακά έργα του Γκρέκο, αυτά που δεν μετακινούνται από όπου βρίσκονται. Την «Ταφή του κόμη Οργκάθ», για παράδειγμα, την οποία πρέπει να πας επιτόπου να τη δεις. Βέβαια, θα πει κάποιος ότι μπορείς να τα δεις σε υψηλή ανάλυση σε κάποια τηλεόραση. Εγώ όμως θέλησα να τα δούμε σε φυσικό μέγεθος, δηλαδή 4,80 μ.».
Προκειμένου να υλοποιηθεί το πρότζεκτ, εξασφαλίστηκε η αναγκαία χρηματοδότηση –από το υπουργείο Ανάπτυξης ουσιαστικά, όπως λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης -, αγοράστηκαν τα τελειότερα μηχανήματα και παραγγέλθηκε ειδική φωτογράφιση για τα έργα προκειμένου να επιτευχθεί το αρτιότερο αποτέλεσμα και φυσικά να είναι εφικτή η αναγκαία μεγέθυνση. «Η προσοχή έχει επικεντρωθεί σε πέντε μνημειακά έργα» λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα. «Στο «Εσπόλιο», στην «Ταφή του κόμη Οργκάθ», στο «Μαρτύριο του Αγίου Μαυρικίου» και σε δύο σύνολα: το «Εικονοστάσι του Αγίου Δομήνικου του Παλαιού» και το «Παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωσήφ»». Η ίδια εξηγεί πως τα κείμενα που θα συνοδεύουν τη δράση θα είναι «εμψυχωμένα» ενώ το όλο πρόγραμμα έχει διάρκεια μιάμιση ώρα και προβλέπεται διάλειμμα. «Θα είναι ουσιαστικά σαν να παρακολουθείς μια κινηματογραφική ταινία» λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης. «Θα υπάρχουν καρέκλες, θα κάθεσαι ενώ η προβολή θα γίνεται μέσα στα έργα ζωγραφικής που υπάρχουν στη Γλυπτοθήκη. Ετσι, είναι μια ευκαιρία για τον θεατή να δει και το ίδιο το μουσείο».
Τη δράση συνοδεύουν δύο εκδόσεις: ένα λεύκωμα 50 εκ., μεγάλο, επενδεδυμένο με μεταξωτό ύφασμα, που περιέχει τα 12 έργα που θα βλέπει ο θεατής στην οθόνη τα οποία μπορούν να γίνουν κορνίζα, αλλά και ένα βιβλίο της Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα το οποίο περιλαμβάνει μια γενική εισαγωγή για τον Γκρέκο αλλά και τα κείμενα της δράσης. Το εν λόγω βιβλίο, όμως, θα πωλείται και χωριστά, σε αισθητά φθηνότερη τιμή, μαζί με το DVD της δράσης.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ