Θυμάται ακόμα και την ημερομηνία, κι ας έχουν περάσει από τότε 43 χρόνια: ήταν στις 16 Νοεμβρίου 1970, όταν συνάντησε για πρώτη φορά τον Μίκη Θεοδωράκη, στην αίθουσα τελετών της παλιάς φοιτητικής εστίας του πανεπιστημίου του Ελσίνκι.
Εκείνος, μια προσωπικότητα με παγκόσμια ακτινοβολία, ένας άνθρωπος σύμβολο κι ένας συνθέτης που βάζει φωτιά στις ψυχές των ανθρώπων. Την επομένη της ημέρας που η χούντα αναγκάστηκε να τον αφήσει να φύγει για το Παρίσι, η φωτογραφία του όταν φτάνει ελεύθερος στο αεροδρόμιο της πόλης γίνεται το πρώτο θέμα στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. Απ’ όπου κι αν περνούσε ένα δάσος από κάμερες, μικρόφωνα και δημοσιογράφοι τον περίμεναν καθημερινά.
Εκείνη, μία νεαρή φοιτήτρια της μουσικής στην Ακαδημία Σιμπέλιους, αλλά και μία έντονα πολιτικοιημένη νέα, ριζοσπάστρια, που αναζητά με πάθος την τέχνη μα και τη δικαιοσύνη. Ανεβάζει Μπρεχτ σε φοιτητικές παραστάσεις, πρωτοπορεί και προσπαθεί να βάλει το μικρό δικό της λιθάρι στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο.
«Δεν πρέπει να προκαλείς το σύμπαν, γιατί μπορεί να έρθει η στιγμή που θα σου επιστρέψει την πρόκληση», λέει. Αυτό ακριβώς όμως είχε κάνει η ίδια, δύο χρόνια πριν, όταν άκουσε για πρώτη φορά ένα ελληνικό τραγούδι: «Στο περιγιάλι το κρυφό». Αυτή την «απλή μελωδία» που ακούγωντάς τη, η ζωή της άλλαξε για πάντα, μέσα σε μια στιγμή. Ηταν στα 1968, όταν ένας φίλος της, ο Jussi, είχε βρει τους στίχους ορισμένων επίκαιρων ελληνικών τραγουδιών για τη δημοκρατία που είχε μόλις καταλυθεί στην Ελλάδα.
Οι στίχοι είχαν μεταφραστεί για να μπορέσουν τα τραγούδια να ακουστούν στη φοιτητική παράσταση «Καμπαρέ και δημοκρατία», που εντασσόταν σε ένα ευρύτερο ρεύμα ανανέωσης του θεάτρου στη χώρα. Η δύναμη αυτής της μουσικής την καθήλωσε τότε και εξακολουθεί να την καθηλώνει μέχρι σήμερα – αυτή είναι άλλωστε και η δύναμη της “Αγίας Μουσικής”, όπως την έχει περιγράψει ο Κλάιστ. Η Αρια Σαγιονμάα ένιωσε αυτή τη δύναμη και ρώτησε: “ποιος έχει γράφει αυτή τη μουσική; Πρέπει να τον γνωρίσω!”
“Το σύμπαν” λοιπόν, απάντησε στην πρόκλησή της: και έτσι, δύο χρόνια μετά, στις 16 Νοεμβρίου 1970, η νεαρή φοιτήτρια, βρισκόταν μπροστά στον Μίκη Θεοδωράκη. Ομως φαίνεται ότι όταν το σύμπαν αποφασίζει να συνωμοτήσει, το κάνει μέχρι τέλους: αυτή δεν ήταν μια απλή γνωριμία. Μέσα σε εκείνη την αίθουσα, η Αρια κλήθηκε να τραγουδήσει στην γλώσσα της, στα Φινλανδικά, τον συνθέτη που είχε ανακαλύψει και είχε ήδη αρχίσει να μελετά το έργο του και να το τραγουδά μεταφρασμένο στη γλώσσα της. Κι όταν εκείνος την άκουσε, χωρίς να πει σε κανέναν τίποτα, σηκώθηκε από την πρώτη σειρά του κοινού, ανέβηκε στη σκηνή, πήρε τη θέση του στο πιάνο και τη συνόδευε σε μία συναυλία που έμελλε να είναι η πρώτη από τις ίσως περισσότερες από χίλιες συναυλίες που έδωσε τελικά μαζί του γυρνώντας πολλές φορές ολόκληρο τον κόσμο στα επόμενα χρόνια.
Ο Μίκης ανακοίνωνε στο κοινό, όπως και στην ίδια, εκείνη ακριβώς τη στιγμή, ότι θα την έπαιρνε μαζί του στην επόμενη παγκόσμια περιοδία του! Το άγνωστο και το μεγαλειώδες ανοιγόταν ξαφνικά μπροστά της, χωρίς να το περιμένει και χωρίς να το φαντάζεται. Και έτσι έγινε: τραγούδησε δίπλα του σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης και, φυσικά, στην πατρίδα της, τη Σκανδιναβία, όπου η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη έγινε μέσα από τη φωνή, τις συναυλίες και τους δίσκους της Αρια Σαγιομνάα και δική τους μουσική, περίπου όσο είναι και δική μας.
Αυτή η μαγευτική γυναίκα, μία πραγματική βόρεια θεά στην οποία η ομορφία της φωνής, η δύναμη της τέχνης της και η φυσική γοητεία ανταγωνίζονται μεταξύ τους στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, δίπλα στη σπάνια μουσική καλλιέργια και στην έμφυτη υπαρξιακή ευγένεια, αποκαλύπτεται τώρα, όπως γράφει η ίδια, στο συναρπαστικό βιβλίο της που μόλις μεταφράστηκε στα ελληνικά από την Ακριβή Κονιδάρη και εκδόθηκε από τις Εκδόσεις Ιανός.
Δεν είναι σχήμα λόγου, ούτε εύκολη υπερβολή: πρόκειται για ένα βιβλίο αληθινά συναρπαστικό. Οχι μόνον επειδή η ιστορία της Αρία είναι η ίδια συναρπαστική και αποτυπώνεται σε αυτό με βάθος, τιμιότητα, ποιότητα γραφής και αμεσότητα που ξαφνιάζουν, αλλά και επειδή είναι η πρώτη φορά στην οποία καταγράφεται συστηματικά ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια του έργου του Μίκη Θεοδωράκη και μάλιστα μέσα από έναν εκ των πρωταγωνιστών του: η παγκόσμια πορεία του από το 1970 και μετά, με τις αμέτρητες συναυλίες του σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της γης.
Είναι η πορεία που έκανε τον Μίκη Θεοδωράκη παγκόσμιο σύμβολο ελευθερίας και τον ταύτισε στη διεθνή συνείδηση με αγώνα για τη δημοκρατία και την ελευθερία όχι μόνον του ελληνικού λαού, αλλά κάθε ανθρώπου. Πορεία ιστορικά εντελώς μοναδική, που δεν έχει ανάλογό της στα διεθνή χρονικά της μουσικής και της πολιτικής και στην οποία η Αρια πρωταγωνίστησε δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη, τον Πέτρο Πανδή, τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Φαραντούρη. Κι έρχεται, τώρα πρώτη όλων, να μιλήσει γι αυτό το μέγα αλλά άγνωστο στην Ελλάδα κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, μέσα από τη δική της ιστορία, παίρνοντας μαζί της τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου σε αισθήματα, σε εικόνες και σε τόπους που εκείνος δεν μπορεί ούτε καν να φανταστεί…
