Είναι ο πρώτος αφρικανός συγγραφέας που τιμήθηκε με βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας. Το 1986 η Σουηδική Ακαδημία απένειμε την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση στον νιγηριανό λογοτέχνη Γουόλε Σογίνκα, διότι «δίνει σχήμα στο δράμα της ύπαρξης μέσα από μια ευρεία πολιτισμική προοπτική και με γλώσσα ποιητικών αποχρώσεων». Χρειάστηκε, όμως, να περάσουν 25 χρόνια για να εκδοθεί έργο του στα ελληνικά.
Η γνωριμία του ελληνικού κοινού με τον νομπελίστα Νιγηριανό γίνεται εν εκτάσει με τον τόμο «Η Σαμαρκάνδη και άλλα ποιήματα» (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2011, σελ. 178, τιμή 12,78 ευρώ), που μόλις κυκλοφόρησε, σε μετάφραση Ελένης Χατζή. Η δίγλωσση έκδοση, στα αγγλικά και στα ελληνικά, περιλαμβάνει επιλογή ποιημάτων και πεζών από αντιπροσωπευτικά βιβλία του συγγραφέα και συνοδεύεται από σύντομο βιογραφικό σημείωμα, μια κατατοπιστική εισαγωγή και αρκετές παραπομπές στη διεθνή βιβλιογραφία για όσους θέλουν να εμβαθύνουν στη γραφή του Σογίνκα.
Ο Σογίνκα λογαριάζεται πρωτίστως θεατρικός συγγραφέας, το έργο του όμως περιλαμβάνει επίσης ποιητικές συλλογές, μυθιστορήματα, αυτοβιογραφικά κείμενα και πολλά άρθρα και δοκίμια. Γόνος πλούσιας οικογένειας της φυλής Γιορούμπα, γεννήθηκε το 1934, όταν η Νιγηρία ήταν ακόμη βρετανική αποικία. «Μεγάλωσα σε μια πολύ μεγάλη οικογένεια, ανάμεσα σε παραμυθάδες και αφηγητές, ανθρώπους που δούλευαν με τις λέξεις», λέει ο ίδιος για τα πρώτα χρόνια που διαμόρφωσαν την ιδιαίτερη σχέση του με τον λόγο. Φοίτησε στο κρατικό κολέγιο του Ιμπαντάν και ακολούθησαν σπουδές θεάτρου και λογοτεχνίας στη Μεγάλη Βρετανία. Εκεί εργάστηκε στο Royal Court Theater και άρχισε να γράφει τα πρώτα θεατρικά έργα του, «The Swamp Dwellers» (1958) και «The Lion and the Jewel» (1959), όπου δραματοποιεί την ένταση μεταξύ εκσυγχρονισμού και παράδοσης στην αφρικανική ήπειρο. Το 1960, μετά την ανεξαρτησία της Νιγηρίας, επιστρέφει στη χώρα του και αναπτύσσει πλούσια εκπαιδευτική, πολιτιστική και συγγραφική δράση. Διδάσκει θέατρο και λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο, συστήνει θεατρικές ομάδες, ανεβάζει παραστάσεις, γράφει θεατρικά, δημοσιεύει ένα μυθιστόρημα («The Interpreters», 1964) και μια ποιητική συλλογή («Idanre and Other Poems», 1967) και ασχολείται με την τηλεόραση και το ραδιόφωνο.
Παράλληλα, έντονα πολιτικοποιημένος, εκφράζει μέσα από τα έργα του το όραμά του για μια νέα Νιγηρία ασκώντας κριτική στην εξουσία. Το 1965 φυλακίζεται για τρεις μήνες επειδή δήθεν ανάγκασε, με απειλή όπλου, εκφωνητή ραδιοφωνικού σταθμού να καταγγείλει τη νοθεία των εκλογικών αποτελεσμάτων. Ήταν η πρώτη από τις φυλακίσεις και τις διώξεις που ακολούθησαν. Στη διάρκεια του νιγηριανού εμφυλίου κρατείται για δύο χρόνια σε απομόνωση. Το 1994 διώκεται από τη δικτατορία και αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα. Καθηγητής σε πολλά ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια, βραβευμένος λογοτέχνης, σήμερα, στα 77 χρόνια του, παραμένει ένας ακτιβιστής, ο οποίος υψώνει συχνά τη φωνή του για να ζητήσει το τέλος της τυραννίας, να καταγγείλει τη δημαγωγία και τη διαφθορά, να υπερασπίσει τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, η μάχη του καλού με το κακό, η ανελευθερία και καταπίεση του αποικιοκρατικού κόσμου και η αμηχανία της μετα-αποικιακής κατάστασης, η σύγκρουση ανάμεσα στα δυτικά ήθη και στην αφρικανική παράδοση είναι τα θέματα που τον απασχολούν. Επιλέγει να γράψει στην αγγλική, μια αγγλική αινιγματική, κρυπτική, συμβολική, την οποία μπολιάζει με ήχους και έννοιες της μητρικής του γλώσσας δημιουργώντας ένα εντελώς προσωπικό «γριφώδες» λογοτεχνικό ιδιόλεκτο.
Από την πλούσια παραγωγή του επιλεκτικά αναφέρουμε τα θεατρικά «A Dance of the Forests» (1960), «The Road» (1969), «Death and the King’s Horseman» (1975), τα ποιητικά «Mandela’s Earth» (1988), «Samarkand and Other Markets I Have Known» (2002) και τους αυτοβιογραφικούς τόμους «Aké: The Years of Childhood» (1981), «Ibadan: The Penkelemes Years: Α Μemoir 1946-1965» (1994), «You Must Set Forth at Dawn» (2007).
Αγαπημένη του λογοτεχνική φόρμα είναι το δράμα: «Η θεατρική γραφή είναι το είδος του λόγου μέσα στο οποίο αισθάνομαι περισσότερο ζωντανός», λέει σε συνέντευξή του, «ίσως επειδή προέρχομαι από μια κουλτούρα με έντονη θεατρική παράδοση, παντομίμες, τελετουργικά δρώμενα». Η λογοτεχνία του, βαθιά ριζωμένη στην παράδοση της φυλής του, χρησιμοποιεί μύθους και σύμβολα της προφορικής ποίησης των Γιορούμπα τα οποία συμπλέκονται με επιδράσεις από τη δυτική λογοτεχνία, από τους κλασικούς ως τον Μπρεχτ και τον Μπέκετ.
Στη συλλογή «Η γη του Μαντέλα» (1988), διαβάζουμε: «Η γενναιοδωρία σου με απειλεί, Μαντέλα, αυτό το τεντωμένο/ Δέρμα του τυμπάνου της καρδιάς σου, που επάνω του εμείς τα εκατομμύρια/ Χορεύουμε. Φοβάμαι πως κολλάμε, σαν χοντρές βδέλλες/ Πάνω στις φλέβες σου. Η καθημερινή μας ασυνέπεια/ Αμβλύνει την αιχμηρή κόψη της θέλησής σου./ Οι συμβιβασμοί μας αδειάζουν την πληρότητα των πράξεών σου- / Που ταΐζει τα άδεια από θέληση στομάχια μιας ηπείρου, / Τι θα μείνει από σένα, Μαντέλα;».
Γιατί μας ενδιαφέρει ο Σογίνκα σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης; Είναι ένα καλό ερώτημα. Ο Σογίνκα είναι επίκαιρος όσο ποτέ, απαντά στην εισαγωγή η μεταφράστρια, γιατί μας σχετίζει με τον κόσμο της αφρικανικής ηπείρου, «που στην πραγματικότητα μοιάζει σε πολλά με τον δικό μας, γιατί είναι θύμα της ακατανίκητης δίψας για εξουσία ενός δυτικού κόσμου που αποκαλείται πολιτισμένος και που νομιμοποίησε την αναζήτηση του συμφέροντος ως υπέρτατη, σχεδόν μεταφυσική αρχή και οδήγησε στην κατάρρευση των ανθρωπιστικών και κοινωνικών αξιών».
Το βιβλίο «Η Σαμαρκάνδη και άλλα ποιήματα» θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου, στο καφέ μπαρ των Εκδόσεων Γαβριηλίδης (Αγίας Ειρήνης 17, Μοναστηράκι, τηλ. 210 3228839), στις 9.00 μ.μ. Θα προλογίσει ο πρέσβης της Νιγηρίας H. E. Dr. Etim Udo Uye. Για τον συγγραφέα θα μιλήσουν ο ποιητής Γιώργος Μπλάνας και η μεταφράστρια
Ελένη Χατζή.
