Μια πολιτιστική όαση στο Μουσείο Βορρέ
Το Μουσείο Βορρέ στην Παιανία Αττικής είναι μια πολιτιστική όαση την οποία οραματίστηκε και υλοποίησε ένας ευπατρίδης με ιδιαίτερη ευαισθησία και βαθιά γνώση σε θέματα τέχνης και αισθητικής, ο Ιων Βορρές, που διέθεσε για τον σκοπό αυτόν ολόκληρη την πατρογονική του περιουσία. Κίνητρο για τη δημιουργία του μουσείου υπήρξε η διάσωση και προβολή ενός γνήσιου ελληνικού περιβάλλοντος το οποίο ο οραματιστής του πέτυχε με αριστοτεχνικό τρόπο. Σημαντική υπήρξε στα αρχικά στάδια κατά τη δεκαετία του ’60 η συμβολή ντόπιων έμπειρων τεχνιτών οι οποίοι ήταν γνώστες της λαϊκής μας παράδοσης.
Το Μουσείο Βορρέ είναι πολιτιστικό κοινωφελές ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που έχει κληροδοτηθεί στο ελληνικό κράτος και υπήρξε το πρώτο μουσείο σύγχρονης ελληνικής τέχνης στην Ελλάδα. Σκοπός του μουσείου η διάσωση και διάδοση της ελληνικής καλλιτεχνικής παράδοσης, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της εθνικής μας ταυτότητας, καθώς και η εικαστική παιδεία και καλλιέργεια του κοινού. Βασικός σκοπός του μουσείου είναι επίσης η διαρκής προβολή της σύγχρονης ελληνικής τέχνης σε παγκόσμια κλίμακα με τη διοργάνωση εκθέσεων στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική σε συνεργασία με υπουργεία και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Αυτό που εγώ θα ήθελα να επαινέσω ιδιαίτερα όσον αφορά το όραμα του Ιωνος Βορρέ είναι η πεποίθησή του στα χρόνια εκείνα ότι η περιφερειακή ανάπτυξη θα αποτελέσει το όχημα για κάθε είδους πρόοδο, τόσο στον πολιτιστικό όσο και στον οικονομικό τομέα, ιδέα που για την εποχή εκείνη ήταν πρωτοποριακή. Με αυτό το πνεύμα αποφάσισα και εγώ να παρουσιάσω τα μουσεία σύγχρονης ελληνικής τέχνης και τις πινακοθήκες της περιφέρειας.
Το Μουσείο Βορρέ αποτελείται από δύο τμήματα. Το πρώτο έχει ως επί το πλείστον λαογραφικό χαρακτήρα και περιλαμβάνει δύο παραδοσιακά χωριάτικα σπίτια και τα υπολείμματα ενός στάβλου των αρχών του 19ου αι. στα οποία εκτίθενται αντικείμενα ελληνικής λαϊκής τέχνης, χαλιά, κεραμικά, σπάνια έπιπλα, βυζαντινές εικόνες και αρχαιότητες.
Το δεύτερο τμήμα είναι μουσείο σύγχρονης ελληνικής τέχνης και περιέχει μια από τις σημαντικότερες συλλογές έργων σύγχρονων ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών από τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως σήμερα (π.χ. Γ. Μόραλης, N. Χατζηκυριάκος Γκίκας, N. Εγγονόπουλος, Γ. Σπυρόπουλος, Γ. Τσαρούχης, K. Τσόκλης, Δ. Μυταράς, A. Φασιανός, Δ. Κοκκινίδης, Γ. Γαΐτης, Σ. Σόρογκας κ.ά.). H συλλογή περιλαμβάνει και έργα σημαντικών ελλήνων καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό οι οποίοι παρ’ όλο που έχουν δεχθεί ισχυρές ξένες επιρροές, διατηρούν συνειδητά και δυναμικά την προσωπικότητά τους και έναν ιδιάζοντα ελληνικό χαρακτήρα στενά συνδεδεμένο με τη φύση, τη μυθολογία και την ιστορία της Ελλάδας (π.χ. Θ. Στάμου, Λ. Σαμαρά, Γ. Κουνέλης, Χρύσα, Π. Γιοβανόπουλος κ.ά.). Τα έργα των καλλιτεχνών αυτών χαρακτηρίζονται από μια άκρως ενδιαφέρουσα συνύπαρξη παραδοσιακών και δυτικοευρωπαϊκών προσανατολισμών, δηλαδή της παραστατικής τέχνης με αναφορές στην ελληνική παράδοση και της σύγχρονης αφηρημένης έκφρασης. Δεν λείπουν βεβαίως και οι νεότεροι ζωγράφοι που ξεκινούν με τη γενιά Μπότσογλου, Ψυχοπαίδη, Σάμιου, Θεοφυλακτόπουλου και φτάνουν στο σήμερα με τους Αδαμάκο, Γκολφίνο, Κόττη, Μορταράκο κ.ά. Ολες λοιπόν οι σύγχρονες τάσεις της ελληνικής εικαστικής δημιουργίας αντιπροσωπεύονται στο Μουσείο Βορρέ σε ένα αναρίθμητο πλήθος έργων που εκτίθενται στους χώρους του.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ιδρυτής και πρόεδρος του μουσείου Ιων Βορρές, «σε γενικές γραμμές, οι τέσσερις βασικές πηγές έμπνευσης και αναφοράς των σύγχρονων ελλήνων καλλιτεχνών είναι οι εξής: η πρώτη είναι η αρχαία Ελλάδα που καλύπτει 3.000 χρόνια ιστορίας, από τη μινωική ως και την ελληνορρωμαϊκή περίοδο· η δεύτερη είναι η ορθόδοξη βυζαντινή περίοδος· η τρίτη είναι η πλούσια ελληνική λαϊκή παράδοση· και η τέταρτη είναι το διαπεραστικό ελληνικό φως, που πολλοί το θεωρούν αιτία για το ότι τόσοι σημαντικοί πολιτισμοί ξεπήδησαν από την άγονη γη της Ελλάδας».
H συλλογή πλουτίζεται διαρκώς με νέα έργα με αποτέλεσμα να έχει επεκταθεί σημαντικά ο χώρος έκθεσης των έργων τέχνης. Οταν λειτούργησε για πρώτη φορά το 1983 – στα εγκαίνια ήταν παρόντες ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας και η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού – το μουσείο αποτελούνταν από κτίρια και κήπους που κάλυπταν δύο στρέμματα, απασχολούσε προσωπικό πέντε ατόμων και είχε ετήσιο προϋπολογισμό γύρω στις 60.000 ευρώ. Σήμερα το συγκρότημα καλύπτει 10 στρέμματα, απασχολεί 18 άτομα και έχει ετήσιο προϋπολογισμό άνω των 300.000 ευρώ. Πρόσφατα έχει προστεθεί νέα πτέρυγα 2.000 τ.μ. στο τμήμα σύγχρονης ελληνικής τέχνης η οποία θα στεγάσει τα νέα αποκτήματα της συλλογής νεότερων ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών.
Το Μουσείο Βορρέ έχει διοργανώσει πλήθος εκθέσεων σε περιφερειακές πινακοθήκες στην Ελλάδα (Αγρίνιο, Κέρκυρα, Φιλιατρά, Λάρισα, Λαμία, Μεσολόγγι, Νέα Μάκρη, Ναύπλιο, Χαλκιδική, Σύρο) και στο εξωτερικό οι οποίες έχουν στεφθεί με επιτυχία. Αξίζει να σημειωθεί η μεγάλη περιοδεία της έκθεσης 72 έργων σύγχρονων ελλήνων ζωγράφων στις ΗΠΑ και στον Καναδά που διήρκεσε από το 1986 ως το 1990 υπό την αιγίδα του National Museum of Canada, του καναδικού υπουργείου Εξωτερικών και σε συνεργασία με τον ΕΟΤ. Υπολογίζεται ότι πάνω από 350.000 άτομα επισκέφθηκαν την έκθεση αυτή.
Αξίζει ακόμη να υπογραμμισθεί ότι όλες σχεδόν οι διεθνείς προσωπικότητες του πολιτικού, πνευματικού και του κόσμου της τέχνης που βρέθηκαν στην Ελλάδα έχουν επισκεφθεί το μουσείο αυτό και έχουν εκφρασθεί με τα πιο θερμά λόγια.
H αναφορά μου αυτή δεν θα ήταν πλήρης αν δεν μνημονεύονταν τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουν τα ιδιωτικά μουσεία, όπως ο ίδιος ο Ιων Βορρές περιγράφει.
Το πρώτο πρόβλημα είναι αυτό της σωστής συντήρησης η οποία είναι δαπανηρή, δεν εμπίπτει στην κρατική μέριμνα και απαιτεί ειδικευμένο προσωπικό. H λανθασμένη συντήρηση μπορεί να καταστρέψει ανεπανόρθωτα ένα έργο τέχνης.
Ενα άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το μουσείο είναι ο κίνδυνος της κλοπής και η ανάγκη της επαρκούς φύλαξης των κτιριακών εγκαταστάσεων. Οι κλοπές έργων τέχνης έχουν πολλαπλασιασθεί τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμια κλίμακα και κατά συνέπεια έχει αυξηθεί το κόστος ασφάλισής τους. Ενα ακόμη πρόβλημα είναι ο κίνδυνος που διατρέχουν τα μουσεία και οι ιδιωτικές συλλογές να προβούν σε αγορές πλαστών έργων τέχνης. Οπως χαρακτηριστικά έχει πει και ο ίδιος, «κανένας σχεδόν συλλέκτης ή διευθυντής μουσείου, όσο έμπειρος και αν είναι, δεν γλίτωσε ποτέ από την ταπείνωση της εξαπάτησης από πλαστογράφους».
Το Μουσείο Βορρέ είναι έργο ζωής του ιδρυτού του ή, όπως λέει και ο ίδιος, «μια περιπέτεια ζωής». Είναι όμως και συλλεκτικό επίτευγμα ιδιαίτερης σημασίας για την καλλιτεχνική παιδεία και καλλιέργεια όλων μας. Το περιβάλλον του μουσείου αποτελεί νησίδα φυσικής ομορφιάς, ηρεμίας και αναπόλησης του χαμένου παραδείσου. Οσοι δεν έχει τύχει να το επισκεφθούν θα πρέπει οπωσδήποτε να το πράξουν.
Ο κ. Ιωάννης Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της ΝΔ και πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής».
