Νέα Ορλεάνη

Το λίκνο της τζαζ

Μερικές ώρες μόνο έφτασαν για να βυθίσουν κυριολεκτικά αλλά και στη θλίψη μία από τις πιο παραγωγικές πόλεις του πλανήτη στην υπόθεση πολιτισμός. Εννέα εβδομάδες θα χρειαστούν ώστε να αποτραβηχτούν τα νερά από την περίφημη Κανάλ Στριτ. Είναι χωρίς αμφιβολία γεγονός ότι μαζί τους θα πάρουν τα όνειρα και τις φιλοδοξίες των κατοίκων της Νέας Ορλεάνης, αυτό που όμως δεν πρόκειται να πάρει μαζί του ο κάθε κυκλώνας Κατρίνα είναι η ιστορία αυτής της σημαντικής πόλης του Νέου Κόσμου. Δεν μπορεί κανείς κυκλώνας να παρασύρει ούτε τη γοητεία του Τενεσί Γουίλιαμς ούτε τη συμβολή του Φόκνερ στην παγκόσμια λογοτεχνία και σίγουρα δεν μπορεί να κάνει τίποτε ώστε να διαγραφεί το γεγονός ότι η τζαζ ουσιαστικά γεννήθηκε στη Νέα Ορλεάνη. H Νέα Ορλεάνη είναι υπεύθυνη για δεκάδες μουσικά ιδιώματα, όπως είναι τα μπλουζ, το ραγκτάιμ, το καζούν, το ζάιντεκο ή τα περίφημα νεκρώσιμα εμβατήρια (marches), όλα όμως συνέτειναν στο να πάρει μορφή το πιο επαναστατικό μουσικό είδος του 20ού αιώνα, η τζαζ.

Οι πρώτες ηχογραφήσεις

Οι απόψεις περί του αν όντως γεννήθηκε ή απλώς ανδρώθηκε στη Νέα Ορλεάνη η τζαζ είναι αρκετές. Οπως αναφέρει ο ιστορικός της τζαζ Ρος Ράσελ στη σπουδαία μελέτη του «Jazz Style in Kansas City and the Southwest», υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις για την ύπαρξη τζαζ συγκροτημάτων στο Κάνσας, στο Αρκάνσας και στο Τέξας πριν από την έκρηξη της Νέας Ορλεάνης το διάστημα 1900-1920, υποστηρίζοντας ότι η τζαζ ουσιαστικά βγήκε από τις εσωτερικές διαδικασίες της «μαύρης υποκουλτούρας» σε περισσότερες από μία πόλεις. Οι πρώτες τζαζ ηχογραφήσεις όμως έγιναν στη Νέα Ορλεάνη από το 1917 ως το 1924 (η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι η πρώτη ηχογράφηση έγινε από ένα τζαζ συγκρότημα λευκών μουσικών, την Original Dixieland Jazz Band).

Οι λόγοι που μπόρεσε να αναπτυχθεί στη Νέα Ορλεάνη η τζαζ είναι αρκετοί. Ηταν το μοναδικό μέρος του Νέου Κόσμου όπου επιτρεπόταν στους σκλάβους να κατέχουν κρουστά, και έτσι είχαμε ως αποτέλεσμα τις περίφημες τελετές βούντου στην Congo Square. «Ο καθολικισμός των Γαλλοϊσπανών που κατείχαν το μεγαλύτερο κομμάτι της πόλης ήταν πιο ελαστικός από τον προτεσταντισμό των Αγγλοσαξόνων απέναντι στους νέγρους», όπως σημειώνει και στο βιβλίο του «Τζαζ 1900-1990» ο Κώστας Γιαννουλόπουλος «ήταν μία καθοριστική δύναμη που επέτρεψε την ύπαρξη ενός φιλελεύθερου πνεύματος της νεγροαμερικανικής κουλτούρας».

Στα τέλη του του 19ου αιώνα η Νέα Ορλεάνη ήταν το εμπορικό λιμάνι το οποίο αγκάλιασε εξαρχής πολλές διαφορετικές κουλτούρες. Ηταν η πάνω πόλη ή αλλιώς το αμερικανικό κομμάτι, δυτικά της Κανάλ Στριτ· ήταν η περιοχή όπου ζούσαν στοιβαγμένοι οι μόλις απελευθερωμένοι σκλάβοι και στο κέντρο της πόλης υπερτερούσαν οι λευκοί και οι κρεολοί. H μουσική που κυριαρχούσε ήταν αυτή των κρεολών οι οποίοι ήταν εκπαιδευμένοι με την ευρωπαϊκή μουσική παράδοση. Ετσι, ήταν η Νέα Ορλεάνη όπου συναντήθηκε η λάμψη των ευρωπαϊκών πνευστών, ο κτύπος των αφρικανικών κρουστών και οι ρυθμοί της Καραϊβικής σε τέτοια μοναδική αρμονία.

H γέννηση του όρου

Το 1894 έχει μείνει ως η χρονιά που οι πολύ αυστηροί, περιοριστικοί και ρατσιστικοί νόμοι άλλαξαν το προφίλ ολόκληρης της πόλης. Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης αποφάσισε ότι όλες οι πόρνες και οι οίκοι ανοχής θα περιορίζονται σε ένα κομμάτι 38 τετραγώνων, γνωστό και ως Στόριβιλ, ή απλώς ντίστρικτ όπως επικράτησε τα επόμενα χρόνια. Το ντίστρικτ αποτέλεσε το ιδανικό περιβάλλον για την εξέλιξη της τζαζ όχι τόσο κινηματογραφικά όσο θα πίστευαν πολλοί – αφού η αντικατάσταση της σκάφης με ένα αξιοπρεπές σετ ντραμς δεν έγινε από τη μια ημέρα στην άλλη – αλλά μέσα από τους σπουδαίους του ραγκτάιμ και τους πρωτεργάτες Μπάντι Μπόλντεν, Τζέλι Ρολ Μόρτον, «Πάπα» Τζακ Λέιν και πολλούς ακόμη κατάφερε να κερδίσει τη λευκή Αμερική των αρχών του αιώνα.

Πολλές είναι και οι ερμηνείες που έχουν δοθεί για τη γέννηση του όρου τζαζ. Ο σπουδαίος του ραγκτάιμ – κατά πολλούς ο πρώτος τζάζμαν – Τζέλι Ρολ Μόρτον έγραφε στα απομνημονεύματά του: «Το ραγκτάιμ έχει ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο δομής και μόνο συγκεκριμένες μελωδίες μπορούν να παιχτούν με αυτόν τον τρόπο. H τζαζ όμως είναι ένα στυλ που μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε είδους μελωδία. Αρχισα να χρησιμοποιώ τον όρο το 1902 προκειμένου να δείξω στον κόσμο τη διαφορά της τζαζ με το ραγκτάιμ». Βεβαίως το 1902 ο Μόρτον ήταν μόλις 12 ετών. Μία ιδιαιτέρως αγαπητή ερμηνεία είναι αυτή που λέει πως ο όρος βγήκε από τις «κυρίες της νύχτας» στο ντίστρικτ που φορούσαν άρωμα γιασεμί (jasmine). Αυτές λειτουργούσαν κατά βάση ως κράχτες για τους οίκους ανοχής οι οποίοι ήταν και τα νυχτερινά κέντρα της εποχής, όπου άκουγες τη μουσική της μόδας. Οταν τις πλησίαζε υποψήφιος πελάτης, αυτές τον ρωτούσαν αν ψάχνει για λίγο «jass», το οποίο στην πορεία εξελίχθηκε σε τζαζ.


Στην πρωτοπορία της μουσικής σκηνής

H Νέα Ορλεάνη δεν έμεινε μόνο στη γέννηση της τζαζ, αφού στην πορεία απέδειξε ότι μπορεί να βρίσκεται στην πρωτοπορία όποιο και αν είναι το είδος της μουσικής που κυριαρχεί. Ετσι, εκτός από τα λαμπρά τέκνα της πρώτης και δεύτερης γενιάς, όπως ο Τζέλι Ρολ Μόρτον, ο Λούις Αρμστρονγκ, ο Σίντνεϊ Μπέτσετ, η Μαχάλια Τζάκσον, έχει να επιδείξει μία παλέτα σπουδαίων καλλιτεχνών από διαφορετικά είδη, όπως είναι οι ορχήστρες πνευστών και η περίφημη Dirty Dozen Brass Band, το ροκ-εν-ρολ με τον Φατς Ντόμινο, το ρυδμ εν μπλουζ και το φανκ με τους Neville Brothers και τον Dr John, η φολκ με την Κιμ Κάρσον αλλά και το χιπ χοπ με τους Τζούβενιλ, Μίστικαλ και Μάστερ Π.


Neville Brothers

Ενα από τα σημαντικότερα σχήματα της σόουλ μουσικής και εκείνοι που κατάφεραν να μεταδώσουν πιο επιτυχημένα από κάθε άλλον τον πνεύμα της Νέας Ορλεάνης στις νεότερες γενιές μουσικών αλλά και φίλων της μουσικής. Αν και έχουν περάσει στη συνείδηση του κοινού ως το αιώνιο συγκρότημα, η αλήθεια είναι πως οι αδελφοί Αρθουρ, Τσαρλς, Ααρον και Κύριλ δεν ένωσαν τις δυνάμεις τους παρά το 1977, μία 20ετία δηλαδή αργότερα από το ξεκίνημα της σόλο καριέρας του Αρθουρ ή Αρτ. Μεγάλη τους επιτυχία το άλμπουμ «Yellow Moon» με την ομώνυμη σαρωτική επιτυχία του 1989. Σήμερα τα μέλη ακολουθούν παράλληλες καριέρες.


Dr. John

Ενας από τους πιο αγαπητούς μουσικούς, ανεξαρτήτως προτιμήσεων, ο Μάλκομ Ρέμπενακ – όπως είναι το πραγματικό όνομά του – ξεκίνησε την καριέρα του στη γενέτειρά του ως κιθαρίστας αλλά ένας πυροβολισμός στο δάκτυλό του τον ανάγκασε να στραφεί στο πιάνο. Το στυλ του είναι μείξη των μπλουζ και της τζαζ της Νέας Ορλεάνης με το ψυχεδελικό ροκ αλλά και τη φολκ και το φανκ αργότερα, τα οποία παρουσιάζει στη σκηνή όπως οι μάγοι του βουντού, ως ιεροτελεστία. Πολύ μεγάλη επιτυχία του το «Right Place, Wrong Time» του 1973 και βεβαίως το «Litanie Des Saints» του 1992. Σήμερα είναι 65 ετών.


Φατς Ντόμινο

Ο 77χρονος θρύλος του ροκ-εν-ρολ είναι ένα από τα θύματα του κυκλώνα Κατρίνα καθώς, παρά την πρώτη ενημέρωση των Αρχών ότι επέζησε της καταστροφής, η κόρη του Κέρεν Ντόμινο υποστηρίζει ότι στη συνέχεια έχασε τα ίχνη του. H καριέρα του ξεκίνησε το 1949 με την ηχογράφηση «The Fat Man», που θεωρείται ένας από τους πρώτους δίσκους του ροκ-εν-ρολ, με τη γρήγορη μελωδία στο πιάνο και τη χαρακτηριστική φωνή του Αντουάν Ντομινίκ «Φατς» Ντόμινο. Στην κορυφή παρέμεινε αρκετά χρόνια με σειρά επιτυχιών όπως τα «Junker’s Blues», «Ain’t That Shame», «Whole Lotta Loving» και τη διασκευή στο «Lady Madonna» των Μπιτλς.


Γουίντον Μαρσάλις

Ο 44χρονος τρομπετίστας είναι χωρίς αμφιβολία το πιο επιφανές μέλος της οικογένειας Μαρσάλις. Ο Γουίντον Μαρσάλις έχει καταφέρει να συνδυάσει μία επιτυχημένη πορεία τόσο στην τζαζ, με περισσότερα από 30 εξαιρετικά άλμπουμ, όσο και στην κλασική μουσική, όπου τις 16 ηχογραφήσεις του θα ζήλευαν πολλοί καλλιτέχνες, γιατί πίστευε πάντα ότι τα δύο μουσικά είδη έχουν πολλά κοινά. Το 1997 έγινε ο πρώτος μουσικός της τζαζ που κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ για το ορατόριο «Blood On The Fields», όπου βασικό θέμα του ήταν η δουλεία. Ιδιαίτερα επιτυχημένο ήταν το CD «Baroque Duet» με την υψίφωνο Κάθλιν Μπατλ.


Ιρμα Τόμας

H βασίλισσα της σόουλ της Νέας Ορλεάνης, όπως διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι προ μερικών ετών στην Αθήνα, είναι μία από τις πιο χαρισματικές φυσιογνωμίες της μαύρης μουσικής. Με επιρροές από τη συμπατριώτισσά της Μαχάλια Τζάκσον και την Περλ Μπέιλι, κατάφερε να φτιάξει το δικό της στυλ, με πιο ισχυρό όπλο της την ακαταμάχητη γλυκιά φωνή της. Τραγούδια όπως τα «Set Me Free», «Don’t Mess With My Man», αλλά και όσα ηχογράφησε με τον άλλο θρύλο της Νέας Ορλεάνης Αλέν Τουσέν, βρίσκονται ήδη στο ανθολόγιο των σύγχρονων μπλουζ. Σήμερα, στα 64 χρόνια της, περιοδεύει ασταμάτητα κατ’ απαίτηση του σταθερά αυξανόμενου κοινού της.