Ο Παλαμάς δεν μένει πια εδώ

Πολλά κτίρια που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα κινδυνεύουν από την εγκατάλειψη και μοιάζουν πλέον σαν… ιστορικά ερείπια. Κτίσματα με αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα ή οικήματα στα οποία έζησαν άνθρωποι που σφράγισαν τον πολιτισμό μας είναι έρμαια στη φθορά του χρόνου ενώ η διάσωσή τους μένει κενό γράμμα από την πολιτεία ή τους ιδιοκτήτες τους

Οι σκυφτοί διαβάτες στους δρόμους της Αθήνας συνήθως βιάζονται να προλάβουν κάτι. Τις πιο πολλές φορές τον χρόνο που τους κυνηγά. Σπάνια κοιτούν γύρω τους αυτό που έμεινε από την ιστορική φυσιογνωμία της Αθήνας· και αν το κάνουν, αναζητώντας το μνημειακό, πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον, απογοητεύονται. Οχι τόσο για τον χρόνο που φθείρει ­ άλλωστε τα σημάδια του δείχνουν τη συνέχεια σε μια ζωή ετών μέσα στην πόλη ­ αλλά για την αδιαφορία που δεν άφησε παρά μόνο κάποιες νησίδες μνήμης του πολιτισμού άλλων εποχών. Νησίδες μνήμης που και αυτές είναι εγκλωβισμένες στην αντίληψη για τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, ενώ συχνά ιστορικά κτίρια καταρρέουν υπό το βάρος μιας δυσκίνητης κρατικής μέριμνας ­ η άλλη πλευρά της αδιαφορίας δηλαδή.

Οι σκέψεις αυτές ήρθαν με αφορμή μια βόλτα που με έφερε στην οδό Περιάνδρου. Μπορεί να είχα περάσει και άλλες φορές από εκεί αλλά έτυχε, φαίνεται, να προσέξω λίγο καλύτερα μια πλακέτα που βρίσκεται στο υπέρθυρο ενός οικήματος στον αριθμό 5 της οδού Περιάνδρου. Εδώ λοιπόν πέθανε ο ποιητής μας Κωστής Παλαμάς τον Φεβρουάριο του 1942. Σαν πληγές πάνω στο σώμα του κτιρίου μοιάζουν τα μπαλώματα από πεσμένους σοβάδες στην εξωτερική του επιφάνεια. Το παλιό διώροφο κτίριο έχει ερειπωθεί. Παρατημένο και μουντό, μοιάζει να «προσπαθεί» να μη σωριασθεί.

Μπαίνοντας προς την Πλάκα σκεφτόμουν την άλλη πλευρά του θέματος. Οτι μεγάλη σημασία έχει η διατήρηση ενός οικιστικού συνόλου όχι απλώς ως μορφής αλλά και ως λειτουργίας και συγκρότησης του κοινωνικού συνόλου που ζει εκεί. Αλλιώς η αποκατάσταση ενός μεμονωμένου κτίσματος απλώς μειώνει τις τύψεις μας. Μα δεν γίνεται ούτε καν αυτό. Πάμπολλες οι περιπτώσεις όπου η εγκατάλειψη και η έλλειψη συντήρησης έχουν μετατρέψει νεοκλασικά οικήματα ή κτίρια που έχουν χαρακτηρισθεί «έργα τέχνης», «ιστορικά-διατηρητέα» σε ερειπωμένα κτίρια.

Μεταξύ των οδών Πανεπιστημίου και Ακαδημίας, επί της οδού Φειδίου στο νούμερο 3, βρίσκεται σε πλήρη εγκατάλειψη το παλαιό Ελληνικό Ωδείο. Κτίσμα του 1840 του Τσίλερ, αν και έχει χαρακτηρισθεί έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΥΑ 17035/1837 πε/5.7.77, ΦΕΚ Β’ 759/9.8.77) είναι ετοιμόρροπο. Ανήκει στην ιδιοκτησία του Ταμείου Συντάξεων Εθνικής και Κτηματικής Τράπεζας. Σημαντικότατο νεοκλασικό κτίριο με οροφογραφίες εντυπωσιακές, υπήρξε κατοικία του πρεσβευτή της Αυστρίας Αντον Πρόκες φον Οστεν, λειτούργησε ως Υποθηκοφυλακείο και κατά το μεγαλύτερο διάστημα ως Ωδείο (ως το 1971). Ο βουλευτής Ιωάννης Βαρβιτσιώτης είχε φέρει το θέμα στη Βουλή με ερώτησή του πριν από ένα χρόνο και έγινε γνωστό ότι γραφειοκρατικοί λόγοι και έλλειψη των αναγκαίων πόρων καθυστερούν την αποκατάστασή του, ενώ η τεχνική υπηρεσία του Ταμείου Συντάξεων Προσωπικού Εθνικής Τράπεζας διαβεβαιώνει ότι γίνονται τακτικά τα απαραίτητα έργα ώστε το κτίριο να μην καταρρεύσει.

Πολλά τα παραδείγματα κτισμάτων που αντί για στολίδι στην πόλη της Αθήνας έχουν γίνει «φαντάσματά» της: το κτίριο στη συμβολή των οδών Μάρνη 13 και Γ’ Σεπτεμβρίου, εκλεκτικιστικό κτίριο που έχει κηρυχθεί έργο τέχνης και είναι ιδιοκτησία της Εμπορικής Τράπεζας. Το κτίριο του παλαιού Κακουργοδικείου, στη συμβολή των οδών Αγίας Ελεούσης και Κακουργοδικείου, έχει κηρυχθεί κτίριο που χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας. Ανήκει στον Οργανισμό Διοίκησης και Διαχείρισης της Εκκλησιαστικής Περιουσίας. Η Βιοτεχνία Ελληνικών Μαντιλιών (ΒΕΜ), στην οδό Πλαταιών 38, κτίριο που παλαιότερα η πολιτεία είχε δεσμευθεί να το μετατρέψει σε βιομηχανικό μουσείο. Πρόκειται για τυποβαφικό εργαστήριο σταμπωτών παραδοσιακών μαντιλιών με συνεχή λειτουργία για πάνω από 100 χρόνια. Κηρύχθηκε μαζί με τον εξοπλισμό και τα κινητά αντικείμενά του ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1995. Η Φοιτητική Λέσχη, στη συμβολή των οδών Ιπποκράτους και Ακαδημίας, αποτελεί δείγμα επώνυμης αρχιτεκτονικής του εκλεκτικισμού. Κτίσμα του αρχιτέκτονα Αλ. Νικολούδη, κηρύχθηκε έργο τέχνης αλλά ουδέποτε αντιμετωπίσθηκε ως τέτοιο, αφού ακόμη και η αίθουσα «Ιριδα», όπου παλαιότερα γίνονταν συνελεύσεις, εξετάσεις αλλά και θεατρικές παραστάσεις, παραμένει κλειστή. Αναξιοποίητα, αν και θα μπορούσαν να συμβάλουν στην πολιτιστική αναβάθμιση της πόλης, εφόσον ανακαινισθούν, είναι: το τετραώροφο κτίριο στη συμβολή των οδών Σανταρόζα και Πανεπιστημίου, που έχει χαρακτηρισθεί έργο τέχνης (στο ισόγειο λειτουργούν καταστήματα ενώ οι επάνω όροφοι παραμένουν αναξιοποίητοι, ιδιοκτησία του Πανεπιστημίου Αθηνών), καθώς και ο κινηματογράφος «Αίγλη» στο Ζάππειο που κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έχει γίνει «ιστορικό ερείπιο».

Το σπίτι του Λαπαθιώτη

Στα Εξάρχεια ζούσε κάποτε ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης (1893-1943). Η παλιά μονοκατοικία στη συμβολή των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτη όπου έμενε ο ποιητής είναι ερειπωμένη, δείγμα όχι διατηρητέου όπως έχει κηρυχθεί αλλά εγκατάλειψης. Ως πρόσφατα κατοικούσε σε αυτήν ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, το οποίο ύστερα από έξωση την εγκατέλειψε. Στη συνέχεια, όπως μας είπε η κυρία Κάτια Σαββίδου, γενική γραμματέας του Πολιτιστικού Συλλόγου Εξαρχείων-Νεάπολης «Η Γειτονιά», «η ιδιοκτήτρια κυρία Ματζουράνη περιέφραξε πρόχειρα τη μάντρα. Ωστόσο το ισχνό πορτάκι της εισόδου παραβιάστηκε και τα δωμάτια κατακλύσθηκαν από τοξικομανείς. Στις 4.4.98 έντονη δυσοσμία καμένου υφάσματος μας ανάγκασε να καλέσουμε την Πυροσβεστική, η οποία επενέβη σβήνοντας στρώμα που καιγόταν, ευτυχώς προτού μεταδοθεί η φωτιά και στο υπόλοιπο κτίριο». Αξίζει να θυμηθούμε σε αυτό το σημείο ότι το 1989 είχε εκδηλωθεί πυρκαϊά που είχε καταστρέψει μεγάλο μέρος της μονοκατοικίας. «Είτε λόγω οικονομικής αδυναμίας είτε λόγω εμπλοκής με τα κληρονομικά δεν έχει γίνει αναπαλαίωση, χρειάζεται όμως να ληφθούν τα στοιχειώδη μέτρα ώστε να αποφεύγονται επικίνδυνες καταστάσεις» μας είπε η κυρία Σαββίδου. Το τμήμα της οδού Κουντουριώτη, όπου είναι και η είσοδος, είναι πεζόδρομος και παίζουν καθημερινά παιδιά. Πρόταση του συλλόγου είναι να αξιοποιηθεί το κτίριο ως χώρος καλλιτεχνικής εκπαίδευσης.

Επίσης ένα κτίριο επί της οδού Βαλτετσίου έχει γίνει επίκεντρο παλινωδιών τόσο ως προς την αποκατάστασή του όσο και ως προς τη χρήση του. Το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών, που εκπροσωπεί 3.000 καλλιτέχνες, ταλαιπωρείται εδώ και δέκα χρόνια για να αποκτήσει και να διαμορφώσει το κτίριο της οδού Βαλτετσίου 42 σε Στέγη των Εικαστικών. Το κτίριο τους είχε παραχωρηθεί το 1983-84. «Αυτό το κτίριο, το βιασμένο από την εγκατάλειψη, παρέλαβε το Επιμελητήριο τον Ιούνιο του 1984 με το όνειρο και την απόφαση να το μεταβάλει με την πολιτιστική του λειτουργία σε πνεύμονα ανάσας για την περιοχή και σε δημιουργικό εξορμητήριο για τα μέλη του» έγραφαν σε ανακοινώσεις τα μέλη του Επιμελητηρίου. Εκπόνησαν μελέτες αποκατάστασης και διαμόρφωσης του κτίσματος αξίας 50.000.000 δραχμών και αιφνιδίως η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου απέσυρε την παραχώρηση του κτιρίου στο ΕΕΤΕ υποστηρίζοντας ότι βάλλονται τα συμφέροντα του Δημοσίου με τη βραδυπορία του Επιμελητηρίου. Ετσι έχουν ανασταλεί οι εργασίες για τη διάσωσή του. Το πανό των εικαστικών που κρέμεται στην πρόσοψή του ζητεί από την πολιτεία να άρει την αδιαφορία της και οι καλλιτέχνες συνεχίζουν να διεκδικούν το οίκημα ως σύμβολο πολιτισμού, αποδίδοντάς το ευπρόσωπο στο κοινωνικό σύνολο.

Η Νεάπολη μαζί με το μικρό τμήμα της γύρω από την πλατεία Εξαρχείων διαθέτει τον μεγαλύτερο αριθμό νεοκλασικών από οποιαδήποτε άλλη γειτονιά του ιστορικού νεοκλασικού κέντρου (περίπου 500). Ποσοστό μικρότερο του ενός τρίτου έχει ήδη ανακαινισθεί και κατοικείται ή στεγάζει πολιτιστικές, κοινωνικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες (θέατρα, ταβέρνες, βιβλιοπωλεία, παιδικούς σταθμούς κ.ά.). Από το 1982 έχουν αρχίσει ουσιαστικά μια σειρά νομοθετικές ρυθμίσεις που προβλέπουν τον χαρακτηρισμό των κτιρίων ως διατηρητέων (ουσιαστικά απαγορεύτηκε έτσι η κατεδάφισή τους), τη χορήγηση χαμηλότοκων δανείων στους ιδιοκτήτες για την αποκατάστασή τους, την επισκευή τους από το κράτος ή τον δήμο ­ στην περίπτωση όπου οι ιδιοκτήτες δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα επισκευάσουν μόνοι τους ­ και αποπληρωμή των δαπανών με το σύστημα των δόσεων προς το Δημόσιο ή τους ΟΤΑ, καθώς και τη χρηματοδότηση μέσω προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης των εργασιών επισκευής των προσόψεών τους χωρίς επιβάρυνση των ιδιοκτητών.

Προσπάθειες στο κενό

Το ζήτημα της διατήρησης των παραδοσιακών-ιστορικών κτιρίων απασχολεί συχνά την κοινή γνώμη. Σε μια αναδίφηση στις ερωτήσεις που έχουν κάνει βουλευτές προς τον υπουργό Πολιτισμού θα έβλεπε κανείς ότι αντανακλάται και εκεί το μέγεθος του προβλήματος.

Το κτίριο στη γωνία των οδών Φυλής 52 και Φερών 30 στην Αθήνα, όπου έζησε ο Αλέξανδρος Σβώλος, έχει κηρυχθεί διατηρητέο από το ΥΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ Δ’ 1169/2.12.87), αλλά σήμερα λειτουργεί ως οίκος ανοχής ενώ η πρόσοψη του κτιρίου έχει αλλοιωθεί αφού δημιουργήθηκε και άλλη είσοδος και τοποθετήθηκαν φωτάκια σε όλο το κτίριο. Η Διεύθυνση Παραδοσιακών Οικισμών του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ δεν γνώριζε για τις εργασίες που έγιναν στο κτίσμα (επέμβαση στις όψεις καθώς και στον εσωτερικό χώρο) ούτε την αλλαγή χρήσης. Οι εργασίες έγιναν μόνο με άδεια επικινδύνου οικοδομής από το αντίστοιχο τμήμα της Διεύθυνσης Πολεοδομίας του Δήμου Αθηναίων. Πάντως ήδη έχει ξεκινήσει η διαδικασία χαρακτηρισμού της οικίας ως διατηρητέου μνημείου και από το ΥΠΠΟ, ενώ έχει ζητηθεί από τις υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ να επιβληθούν περιορισμοί ως προς τη χρήση του.

Και η Κέρκυρα όμως έχει σημαντικά ιστορικά οικήματα που κυριολεκτικά μετρούν τις αντοχές τους στη φθορά του χρόνου. Στην πόλη της Κέρκυρας δεσπόζει ένα κτίριο, άλλοτε κατοικία του Νικόλαου Μάντζαρου (1795-1872) ο οποίος μελοποίησε τον Εθνικό μας Υμνο. Εκεί έζησε και δημιούργησε ο μουσουργός και σήμερα στο ισόγειο του κτιρίου υπάρχει ιχθυοπωλείο. Ψάρια λοιπόν στην προθήκη αντί για εκθέματα που να θυμίζουν ότι εκεί έζησε ο Νικόλαος Μάντζαρος με ένα μουσείο που ως πρόταση έχει τεθεί από πολλούς φορείς. Ισως με αφορμή το ότι γιορτάζουμε εφέτος τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Σολωμού να αξιωθεί η πολιτεία να δραστηριοποιηθεί ώστε να σωθεί και να αξιοποιηθεί το κτίριο.

Βέβαια, συχνά παρατηρείται και το φαινόμενο ένα ιστορικό οίκημα που ήδη λειτουργεί ως μουσείο να κινδυνεύει από την ολιγωρία του κράτους για τη συντήρησή του. Η θερινή κατοικία του Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831), η οποία βρίσκεται στην Κουκουρίτσα της Κέρκυρας και λειτουργεί ως μουσείο, καταρρέει. Αν και έχουν γίνει μελέτες για ανακαίνιση του οικήματος όπου έζησε ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας, καθυστερεί η διαδικασία συντήρησής του.

Το θέμα της αποκατάστασης του σπιτιού όπου γεννήθηκε ο πρώτος ολυμπιονίκης στο άλμα απλούν Κωστής Τσικλητήρας (1912) έχει απασχολήσει κατ’ επανάληψιν τον Τύπο και έχει γίνει αντικείμενο διαμαρτυρίας φορέων και τοπικών συλλόγων της Πύλου. Πρόκειται για ένα διώροφο οίκημα στην Πύλο το οποίο έχει κηρυχθεί διατηρητέο και αποτελεί ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας. Τώρα είναι εγκαταλειμμένο και σε άσχημη κατάσταση. Ο σεβασμός στη μνήμη του ολυμπιονίκη θα επέβαλλε να αποκατασταθεί το κτίριο χωρίς να χρειάζεται να έρχεται και να ξανάρχεται το θέμα στην επικαιρότητα. Εχει χαρακτηριστεί άλλωστε έργο τέχνης (ΥΑ ΔΙΛΑΠ/Γ/2035/4158/13.1.82, ΦΕΚ Β’ 49/1982). Η πρωτοβουλία για την αποκατάστασή του, σύμφωνα με τη μελέτη που έχει εγκριθεί, ανήκει στην Εθνική Τράπεζα και το ΥΠΠΟ «νίπτει τας χείρας του», καθώς σύμφωνα με το υφιστάμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς μπορεί να προσφέρει μόνο τεχνική υποστήριξη. Οπως μάλιστα έχει επισημάνει ο υπουργός Πολιτισμού σε απάντησή του προς τη Βουλή, «σε περίπτωση κατά την οποία το κτίριο μεταβιβαστεί στον Δήμο Πύλου, το ζήτημα της οικονομικής επιχορήγησης των εργασιών αποκατάστασης μπορεί να αντιμετωπιστεί κατά νόμον, στο πλαίσιο δηλαδή του προϋπολογισμού και του Γενικού Κανονισμού χρηματοδοτήσεων του ΥΠΠΟ». Το εντυπωσιακό είναι ότι πρόσφατα οργανώθηκαν τα «Τσικλητήρεια ’98» και το σπίτι παραμένει εγκαταλειμμένο!

Να ‘τανε το ’21

Με πλήρη κατάρρευση απειλείται ένα από τα αξιόλογα κτίρια της πόλης του Αργους: το σπίτι του στρατηγού Μακρυγιάννη, οίκημα ιδιοκτησίας Ιωάννη Γκριτζάνη, που βρίσκεται επί της οδού Γούναρη 15 στο Αργος και έχει χαρακτηριστεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ διατηρητέο από το 1982. Το σπίτι βρίσκεται σε πολύ σημαντική ιστορική και πολεοδομική θέση (απέναντι από την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, την οποία οι Αργείοι έχτισαν προς τιμήν του Καποδίστρια (αποτελεί διατηρητέο μνημείο) και απέχει λίγα μέτρα από την πλατεία της Α’ Εθνοσυνέλευσης (διατηρητέο μνημείο και αυτή). Στο σπίτι αυτό ο Μακρυγιάννης είχε γράψει τα απομνημονεύματά του το 1829-1932.

Η στέγη του κατέρρευσε και ο ιδιοκτήτης της οικίας χρησιμοποίησε το γεγονός ως επιχείρημα για να ακυρωθεί η κήρυξή του ως διατηρητέου, όμως το ΥΠΕΧΩΔΕ προχώρησε στην εφαρμογή του ΠΔ του 1988 που εκδόθηκε κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 32, παρ. 4 του ν. 1337/83. Βάσει αυτού, χαρακτηρισμένο παραδοσιακό κτίριο, αν καταρρεύσει ή πάθει ζημιά, αποκαθίσταται με δαπάνες του ιδιοκτήτη. Παρ’ όλο που το ΥΠΕΧΩΔΕ εκπόνησε μελέτη αποκατάστασης 23 εκατ. δραχμών, δημοπράτησε το έργο και εγκατέστησε εργολάβο, ανέστειλε τις εργασίες τον Αύγουστο του 1993 με την αιτιολογία ότι χρειάζεται η γνώμη του ΥΠΠΟ. Αυτό όμως, με βάση και την πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ (707/95), δεν ήταν απαραίτητο. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) στη συνεδρίαση της 11.4.94 αποφάσισε ότι δεν χρειάζεται να πάρει θέση, δεδομένου ότι το ΥΠΕΧΩΔΕ είχε κηρύξει διατηρητέο το σπίτι του Μακρυγιάννη. Επειτα από καθυστερήσεις του ΥΠΠΟ, ο αρμόδιος τότε υφυπουργός αναπέμπει την υπόθεση στο ΚΑΣ για τυπικούς λόγους, «λόγω μη κλήτευσης του ιδιοκτήτη». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το σπίτι του Μακρυγιάννη να είναι σήμερα ετοιμόρροπο.

Το μόνο που γίνεται είναι ότι ομάδες εργασίας από τις αρμόδιες υπηρεσίες επεξεργάζονται το περιεχόμενο προεδρικού διατάγματος, η έκδοση του οποίου γίνεται με πρόταση των υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού, και καθορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία για επιχορηγήσεις ή άλλα κίνητρα σε κυρίους ή νομείς κτιρίων που είναι ιστορικά και διατηρητέα ή που βρίσκονται σε οικισμούς που έχουν μνημειακό ή ιστορικό ή εν γένει παραδοσιακό χαρακτήρα. Από την πλευρά του, το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει συντάξει πρόγραμμα αποκατάστασης, αλλά αναμένονται οι εισηγήσεις των υπηρεσιών του σχετικά με τις απαιτούμενες ενέργειες και διαδικασίες απεμπλοκής του θέματος. Στο μεταξύ, το σπίτι του Μακρυγιάννη στο Αργος απειλείται με πλήρη κατάρρευση…

Τα χρόνια που ‘φεραν χαρά…

Το Μαλλιαροπούλειο Θέατρο στην Τρίπολη, το οποίο παραμένει ακόμη όρθιο χάρη στις προσπάθειες των πολιτιστικών φορέων της πόλης, παρουσιάζει μεγάλες φθορές στην εξωτερική του όψη, αλλά κυρίως στο εσωτερικό του, που είναι σε άσχημη κατάσταση. Τίποτε δεν θυμίζει τις παλιές καλές εποχές, όταν από το σανίδι του πέρασαν ο Βονασέρας, ο Βεάκης, η Κοτοπούλη… Αν και το υπουργείο Πολιτισμού είχε την πρόθεση να εξετάσει την περίπτωση ένταξης του έργου αποκατάστασής του στον προγραμματισμό του για το 1997, κάτι τέτοιο δεν έγινε και τον Ιούνιο του 1998 σε σχετική ερώτηση στη Βουλή απάντησε ότι η ένταξη στο πρόγραμμα Μελετών και Εργων του ΥΠΠΟ «μπορεί να γίνει σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, στο πλαίσιο του προϋπολογισμού και του Γενικού Κανονισμού χρηματοδοτήσεων του υπουργείου».

Αγνωσται αι βουλαί της Πολιτείας και για το σπίτι όπου γεννήθηκε ο ποιητής Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928). Στην οδό Ερυθρού Σταυρού, στην Τρίπολη, το οίκημα που συνδέεται με τον ποιητή κινδυνεύει να γκρεμιστεί, χωρίς να έχουν υλοποιηθεί οι κατά καιρούς εξαγγελίες για αποκατάστασή του. «Δώστε μου τα παιδικά μου χρόνια / που ‘χουν γίνει, στην ηρεμία του δειλινού, / χρυσός, ωραίος καπνός. / Τα χρόνια που ‘φεραν χαρά, / περάσαν καλωσύνη / κι έφυγαν ουρανός», έγραφε ο Κώστας Καρυωτάκης…

Μια καλή υπόμνηση ενός καθήκοντος προς όλους μας είναι η φράση του Αντρέ Μαλρό, που έλεγε πριν από χρόνια ότι είναι «υποχρέωσή μας να παραδώσουμε το παρελθόν ακέραιο στο μέλλον».