Ρούπερτ Μπρουκ, ο εραστής της ποίησης

Rupert Brooke
Tα ποιήματα, ο ποιητής και η Σκύρος
Εισαγωγή, μετάφραση χρονολόγιο:
Ηλίας Γκρης, Κερασία Κάραλη.
Εκδόσεις Γκοβόστη, 2015,
σελ. 184, τιμή 9,50 ευρώ

Πεθαίνοντας ο 36χρονος Μπάιρον στις 19 Απριλίου 1824 στο Μεσολόγγι σφράγισε μια ζωή –αξεχώριστη από την ποίησή του –με έναν ρομαντικό θάνατο στα ελληνικά χώματα που έδιναν Αγώνα για ανεξαρτησία. Ενενήντα ένα χρόνια αργότερα η ιστορία θα επαναληφθεί. Ο 27χρονος νεορομαντικός βρετανός ποιητής Ρούπερτ Μπρουκ ξεψυχά στις 23 Απριλίου 1915 στη Σκύρο ενώ η Ευρώπη φλέγεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

«Ο Ρούπερτ Μπρουκ πέθανε. Η ζωή του έσβησε πάνω που είχε ανθήσει. Μια φωνή είχε αρχίσει να ακούγεται, μια νότα παλλόταν πιο ειλικρινά, πιο συναρπαστικά, ικανή πλέον να δικαιώσει τα ευγενικά αισθήματα της νιότης μας» τον αποχαιρέτησε στη νεκρολογία του στους Times ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, ένας από τους πολλούς θαυμαστές του, όπως και ο Χένρι Τζέιμς.

Γιος γυμνασιάρχη, φύση ευαίσθητη και αισθαντική και ποιητής υποσχόμενος, ο Ρούπερτ Μπρουκ σπούδασε Κλασική και Αγγλική Φιλολογία στο Κέιμπριτζ, όπου γνωρίστηκε με την πνευματική αφρόκρεμα της εποχής του, με τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και τη Βιρτζίνια Γουλφ, μέσω της οποίας συνδέθηκε με τους καλλιτέχνες του κύκλου του Μπλούμσμπερι.

Είναι αγαπητός, ελκυστικός –«ο πιο όμορφος νέος στην Αγγλία», κατά τα λεγόμενα του Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς -, γράφει, συνεργάζεται με λογοτεχνικά περιοδικά και δημοσιεύει την πρώτη του ποιητική συλλογή Ποιήματα (1911) που η κριτική καλοδέχεται. Με επιθυμίες και για τα δύο φύλα, δοκιμάζει μια ερωτική σύγχυση το 1912 που του προκαλεί συναισθηματική κρίση στα όρια της κατάρρευσης. Για να ανακάμψει ταξιδεύει στη Βόρεια Αμερική, στον Καναδά, στη Χαβάη, στη Νέα Ζηλανδία. Επιστρέφει στην Αγγλία το 1914 και με το ξέσπασμα του πολέμου κατατάσσεται στο Βασιλικό Ναυτικό. Στην πολιορκία της Αμβέρσας πολεμά δίπλα με τους βέλγους ποιητές Εμίλ Βεράρεν και Πολ Βαντερμπόρτ. Τον Φεβρουάριο του 1915 το πλοίο του σαλπάρει για τα Δαρδανέλια. Στις 24 Μαρτίου αναχωρεί για την Αίγυπτο, όπου ο Μπρουκ προσβάλλεται από δυσεντερία. Η κατάστασή του επιδεινώνεται από ένα τσίμπημα από μολυσμένο κουνούπι. Πεθαίνει στις 23 Απριλίου στο γαλλικό πλωτό νοσοκομείο που βρίσκεται αγκυροβολημένο στον όρμο Τρεις Μπούκες της Σκύρου και τον θάβουν εκεί, στη θέση Στενό, σε έναν ελαιώνα.

Στο ποίημά του «Ο στρατιώτης», που δημοσιευόταν μαζί με άλλα τέσσερα σονέτα του του πολέμου στο Times Literary Supplement στις 11 Μαρτίου, έγραφε: «Αν πέθαινα, αυτό μόνο σκέψου για μένα: / Οτι υπάρχει μια γωνιά σε κάποιο ξένο τόπο / Που ‘ναι για πάντα Αγγλία. Σ’ αυτή την πλούσια γη / Μια σκόνη θα ‘χει θαφτεί πλουσιότερη· / Μια σκόνη που γέννησε η Αγγλία έπλασε κι έδωσε / Κάποτε τα λουλούδια της ν’ αγαπά, τους δρόμους να διαβαίνει / Ενα κορμί της Αγγλίας ανασαίνοντας αγγλικό αέρα / Λουσμένο στα ποτάμια κι ευλογημένο από ήλιους της πατρίδας». Τα σονέτα τυπώνονται στη συλλογή 1914 & Other Poems τον Μάιο του 1915, που κάνει έντεκα ανατυπώσεις ως το τέλος της χρονιάς.

Επειτα από προτροπή του Βαντερμπόρτ συστήνεται μια διεθνής επιτροπή για τη συλλογή χρημάτων για την ανέγερση μνημείου Μπρουκ στη Σκύρο, στην οποία συμμετέχει και ο Καβάφης. Ενας χάλκινος ανδριάντας ανατίθεται στον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο και τα αποκαλυπτήρια γίνονται στις 5 Απριλίου 1931 με κάθε επισημότητα, παρουσία του έλληνα πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου και πολλών ξένων διανοουμένων και καλλιτεχνών. Οι έλληνες ποιητές του Μεσοπολέμου συγκινούνται από την ποίησή του και ο Αγγελος Σικελιανός υμνεί τον ποιητή σε λόγο που εκφωνεί στα αποκαλυπτήρια του μνημείου.

Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατό του κυκλοφορεί τώρα μια επιλογή 44 από τα συνολικά 94 ποιήματα του Μπρουκ στον τόμο Rupert Brooke, Tα ποιήματα, ο ποιητής και η Σκύρος (Γκοβόστης, 2015). Ο ποιητής Ηλίας Γκρης και η φιλόλογος Κερασία Κάραλη υπογράφουν την εισαγωγή, τη μετάφραση και το εργοβιογραφικό χρονολόγιο που συνοδεύει τα ποιήματα. Δεν είναι οι πρώτοι που μεταφράζουν τον Μπρουκ. Τα Απαντά του εξέδωσε πρώτος στα ελληνικά ο Γλαύκος Αλιθέρσης στην Αλεξάνδρεια το 1925. Ο Παύλος Φλώρος και ο Δημήτρης Σταύρου μετέφρασαν ποιήματά του στη Νέα Εστία και επιλογή ποιημάτων του έχει μεταφράσει και ο Κώστας Ιωάννου (Γαβριηλίδης, 1998).

Αν και συνομήλικος των μοντερνιστών και φίλος αρκετών από αυτούς, ο Μπρουκ δεν είναι ποιητής νεωτερικός. Πιο κοντά στους γάλλους συμβολιστές και στους βρετανούς αισθητιστές στη θεματολογία και στους τρόπους, παραμένει ένας ποιητής παραδοσιακός, που αγαπά τις σταθερές στιχουργικές μορφές, το μέτρο και την ομοιοκαταληξία. Η τελευταία δεν μεταφέρεται στην ελληνική μετάφραση αποδυναμώνοντας την ποίηση του βρετανού βάρδου από μορφικά στοιχεία που έχουν σημασία για την εποχή του, την εποχή που ο ελεύθερος στίχος αρχίζει να παίρνει τη σκυτάλη ίσως ακριβώς και λόγω της αταξίας και της διάλυσης των παγιωμένων μορφών που συντελέστηκε με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αγγλικό πρωτότυπο, που συνοδεύει αντικριστά τη νέα ελληνική μετάφραση, δίνει εναργέστερη εικόνα της ποιητικής φυσιογνωμίας του άγγλου λογοτέχνη.

Γραμμένα από το 1905 ως το 1915, τα ποιήματα που έχουν ανθολογηθεί στην ελληνική έκδοση καλύπτουν όλο το εύρος της ποιητικής δημιουργίας του Μπρουκ, αν και είναι ταξινομημένα με τρόπο μάλλον ακατανόητο, σε ανάκατη χρονολογική σειρά, που δυσχεραίνει την παρακολούθηση της ποιητικής εξέλιξής του. Κάποια αναφέρονται στην ομορφιά, στις γυναίκες, στον πόθο, στη ζήλια, στη νοσταλγία του χαμένου έρωτα, στην αναζήτηση του ερωτικού ιδανικού. Αλλα, όπως το «Γκράντσεστερ», μιλούν για τη φύση και τη ζωή στην αγγλική ύπαιθρο. Υψηλόθεμα τα πρώιμα ποιήματα, ενός υπερχειλίζοντος ρητορικού λυρισμού («Το μονοπάτι των ονείρων», «Η Βαστίλλη»), δίνουν προοδευτικά τη θέση τους σε συνθέσεις πιο λιτές, βασισμένες σε υλικό βιωματικό: τα ταξίδια, την αποσαφήνιση της ερωτικής επιθυμίας, τον πόλεμο. Στα «Ο στρατιώτης», «Οι νεκροί», «Ασφάλεια», τρία από τα σονέτα του πολέμου που δημοσιεύθηκαν στους Times, εκφράζει αισθήματα πατριωτικά, όλον τον ενθουσιασμό και την αυτοπεποίθηση με την οποία μπήκαν οι Βρετανοί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Μπρουκ πέθανε νωρίς, προτού η λυρική και ιδεαλιστική ποίησή του προλάβει να ωριμάσει στο καμίνι του πολέμου και παραμένει μια ελάσσων φωνή της βρετανικής ποίησης, πολύ αντιπροσωπευτική όμως του πνεύματος του καιρού του.

* Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Ρούπερτ Μπρουκ θα πραγματοποιηθούν στη Σκύρο στις 23 Απριλίου. Μεταξύ άλλων, θα γίνουν τα εγκαίνια της οπτικοακουστικής έκθεσης «Ο Ρούπερτ Μπρουκ στη Σκύρο: Ενας άγγλος ποιητής σε μια γωνία του Αιγαίου» που συνδιοργανώνουν η Βρετανική Πρεσβεία και ο Δήμος Σκύρου με την υποστήριξη της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Η έκθεση θα λειτουργήσει στον χώρο του θεάτρου στο Δημοτικό Σχολείο της Σκύρου ως την 1η Σεπτεμβρίου.