Η ιστορία των μυστικών υπηρεσιών

Παύλος Αποστολίδης
Μυστική Δράση
Υπηρεσίες Πληροφοριών στην Ελλάδα
Εκδόσεις Παπαζήση, 2014,
σελ. 328, τιμή 19,17 ευρώ

Ανήκω στη γενιά εκείνη για την οποία το άκουσμα και μόνο της λέξης ΚΥΠ προκαλούσε αυτομάτως αρνητικούς συνειρμούς, για να μη χρησιμοποιήσω έναν πιο σκληρό χαρακτηρισμό. Ηταν ό,τι πιο σκοτεινό και συνωμοσιολογικό θα μπορούσε να φαντασθεί κανείς, καθώς μάλιστα η Υπηρεσία αυτή συνδέθηκε άμεσα με ολόκληρη την ανώμαλη πολιτικά περίοδο που ακολούθησε τον εμφύλιο πόλεμο και είχε ως κατάληξη τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Δοκίμασα λοιπόν μεγάλη έκπληξη όταν πληροφορήθηκα ότι ο Παύλος Αποστολίδης, τη λαμπρή διπλωματική πορεία του οποίου είχα παρακολουθήσει ως διπλωματικός συντάκτης, ανέλαβε το πόστο του διοικητή της Υπηρεσίας αυτής. Τουλάχιστον σκέφθηκα ότι δεν απεκαλείτο πλέον ΚΥΠ αλλά ΕΥΠ και κάτι σήμαινε αυτό για την αλλαγή της εικόνας της απέναντι στον έξω κόσμο.

Και πράγματι βαθμιαία μετά τη Μεταπολίτευση η ελληνική υπηρεσία πληροφοριών έπαψε να ασχολείται με την εσωτερική πολιτική ζωή και το κυνήγι των κομμουνιστών και των συνοδοιπόρων τους, όπως τους αποκαλούσε, και επικεντρώθηκε στην πραγματική της αποστολή, που ήταν κυρίως η συλλογή πληροφοριών για τα γνωστά μας εθνικά θέματα αλλά και τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Ολα αυτά περιγράφονται με έναν εξαιρετικά επιστημονικό, αναλυτικό και συγκροτημένο τρόπο στο βιβλίο του Αποστολίδη, ο οποίος είναι φανερό ότι δεν θέλησε απλώς να μας κάνει κοινωνούς των αναμνήσεών του, όπως πολλοί άλλοι συνάδελφοί του έχουν κάνει στο παρελθόν, αλλά συνέγραψε ένα εξαιρετικά σοβαρό πόνημα για την ιστορία των μυστικών υπηρεσιών στην Ελλάδα. Μια ιστορία που ουσιαστικά συμβαδίζει με την πολιτική ιστορία του ελληνικού κράτους από την ίδρυσή του και μετά. Μια ιστορία με τα γνωστά σκαμπανεβάσματα, τις εξωτερικές εξαρτήσεις, τις εμφύλιες διαμάχες, τις δικτατορίες, τους πολέμους και τις οικονομικές κρίσεις που μας ταλανίζουν ως σήμερα.

Για να το κάνει αυτό ο συγγραφέας στηρίχθηκε σε μια εκτενή βιβλιογραφία και σε μια σειρά πρωτότυπων πηγών και εγγράφων, σε συνδυασμό με τις δικές του προσωπικές εμπειρίες, που έχουν ως αποτέλεσμα μια συναρπαστική αφήγηση των γεγονότων χωρίς πολιτικές αποχρώσεις και υπονοούμενα. Από την ανάγνωση του βιβλίου αυτού μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε γιατί η χώρα μας δεν μπόρεσε τελικά να ακολουθήσει μια ομαλή πολιτική πορεία κυρίως ως τη Μεταπολίτευση και ποιοι ήταν οι παράγοντες εκείνοι που επηρέασαν αρνητικά τις εξελίξεις. Οπως σημειώνει και ο ίδιος, για να μην πελαγοδρομήσει, αποφάσισε να συγκεντρωθεί στις σημαντικότερες φάσεις της ελληνικής ιστορίας προσπαθώντας να διαπιστώσει τη συμβολή των πληροφοριών στη διαμόρφωσή τους.

Ας μην περιμένουν λοιπόν οι αναγνώστες να ανακαλύψουν ιστορίες συνωμοσίας ή πολιτικά σκάνδαλα, παρ’ όλο που η σκοτεινή αυτή Υπηρεσία έχει ταυτισθεί με αυτά. Ο Αποστολίδης μάλιστα διευκρινίζει ότι γράφοντας είχε την ανησυχία μήπως προκύψει θέμα στο οποίο θα έπρεπε να αυτολογοκριθεί για την προστασία εθνικών μυστικών ή υπολήψεων ανθρώπων. Δεν χρειάστηκε, διότι κατά την κρίση του όσα γράφονται δεν εμπίπτουν σ’ αυτές τις κατηγορίες. Είναι μάλιστα ενδεικτικό ότι δεν ασχολείται καθόλου με την εξαετία πριν από τη δική του θητεία και ακόμη λιγότερο με την περίοδο μετά το 2004. Ετσι δεν έχουμε εδώ περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση των Ιμίων που συγκλόνισε στα πρώτα της βήματα την κυβέρνηση Σημίτη. Κατά τη διάρκεια όμως της δικής του θητείας στην ΕΥΠ διαπιστώνουμε τη βαρύτητα που είχε ο αγώνας κατά της τρομοκρατίας, ιδίως κατά την περίοδο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, και τη σημαντική συνδρομή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών για τη σύλληψη της ηγεσίας της «17 Νοέμβρη», αλλά και τους εκβιασμούς των Αμερικανών, οι οποίοι απειλούσαν ότι θα απείχαν από τους Αγώνες αν δεν τηρούνταν οι αυστηροί κανόνες ασφαλείας που ουσιαστικά εκείνοι είχαν επιβάλει.

Για μένα πάντως η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή του βιβλίου αφορά τη σκοτεινή δεκαετία του ’50, αμέσως μετά τον Εμφύλιο, οπότε ουσιαστικά ανδρώθηκε και η ΚΥΠ, αναμειγνυόμενη ευθέως στην πολιτική ζωή της χώρας, εν ονόματι του κομμουνιστικού κινδύνου και επηρεάζοντας με τις στρατιωτικές ψήφους τα αποτελέσματα των εκλογών. Γεγονότα που σφράγισαν αρνητικά την πολιτική πορεία του τόπου μεταπολεμικά και τα οποία οδήγησαν τελικά στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ετσι οι βυσσοδομούντες στο παρασκήνιο –και μέσω της ΚΥΠ –στρατιωτικοί ήλθαν στο προσκήνιο, με τα γνωστά αποτελέσματα για τη χώρα. Αλλά και οι ιστορικές αναφορές στον 19ο αιώνα και στο πρώτο μισό του 20ού έχουν την ιδιαίτερη αξία τους καθώς αναδεικνύουν τις προσπάθειες να συγκροτηθεί εκ του μηδενός μια στοιχειώδης κρατική δομή εξουσίας μέσα από πολέμους, δικτατορίες, εθνικές καταστροφές και εμφύλιες διαμάχες που άφηναν ανοικτό το πεδίο στις ωμές ξένες επεμβάσεις. Η δαιδαλώδης αυτή διαδρομή επηρέασε αποφασιστικά τη νοοτροπία των πολιτικών ηγετών της χώρας, όπου ελάχιστοι ήταν εκείνοι που μπόρεσαν να αντισταθούν είτε στην επιβολή μέτρων αντιδημοκρατικής καταπίεσης είτε στην επικράτηση ενός καταστροφικού και φθηνού λαϊκισμού, όπως ακριβώς αυτού που ζούμε και σήμερα. Και είναι χαρακτηριστικό ότι η Ελλάδα προχώρησε μπροστά μόνο στις περιόδους όπου τα αρνητικά αυτά στοιχεία δεν εκδηλώθηκαν.

Θύμα της νοοτροπίας αυτής υπήρξαν και οι μυστικές υπηρεσίες στην Ελλάδα. Οπως μάλιστα επισημαίνεται στο βιβλίο, λόγω της ιδιαιτερότητας της αποστολής της, η ΕΥΠ έχει υποστεί μεγαλύτερες επεμβάσεις από τις αλλεπάλληλες κυβερνήσεις απ’ ό,τι το υπόλοιπο Δημόσιο. Με αποτέλεσμα να προσλαμβάνεται προσωπικό χωρίς προσόντα, με βάση τα γνωστά κομματικά κριτήρια και να διαιωνίζεται έτσι η μετριότητα και κυρίως η αναποτελεσματική λειτουργία της. Η πληροφοριακή απόδοση της Υπηρεσίας μειώνεται μάλιστα σημαντικά όταν με κάθε αλλαγή κυβέρνησης γίνεται και μια ριζική αλλαγή των προσώπων που κατέχουν καίριες θέσεις στην Υπηρεσία. Ετσι και η ΕΥΠ αποτελεί τελικά μέρος της γνωστής προβληματικής ελληνικής δημόσιας διοίκησης, με όλες τις παθογένειές της. Και είναι σημαντική η παρατήρηση του Αποστολίδη, στα Συμπεράσματα του βιβλίου, ότι ουσιαστική συζήτηση για το τι είδους Υπηρεσία Πληροφοριών θέλουμε να έχουμε στην Ελλάδα δεν έχει γίνει, σε μια εποχή μάλιστα όπου ακόμη και η προστασία των κρατικών απορρήτων έχει καταστεί ένα τεράστιο πρόβλημα.