Δοκίμια

Η ισότητα είναι κεντρική στο τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης ελευθερία – ισότητα – αδελφότητα και εξακολουθεί να παραμένει το μεγάλο ζητούμενο σε πολλές περιοχές του πλανήτη. Αλλά δεν πρόκειται για απλή έννοια. Εχει την ιστορία της, τις εφαρμογές της, τις προεκτάσεις και τις συνέπειές της παντού. Σήμερα ζούμε την επιστροφή της ανισότητας. Ο αγώνας εναντίον της επομένως προϋποθέτει τη γνώση τού πόσο ίσοι είμαστε. Και αυτή την αποκτά κανείς διαβάζοντας τούτο το σημαντικό βιβλίο.

Στον Δημήτρη Μαρωνίτη οφείλουμε τις εξαίρετες μεταφράσεις και τις μελέτες του από την αρχαία γραμματεία. Και πολλά διεισδυτικά δοκίμια για τη νεοελληνική ποίηση. Εδώ, διαβάζοντας προσεκτικά τα ομηρικά έπη εντοπίζει τα στοιχεία του δράματος που περιέχουν, προδρομικά για την αρχαία τραγωδία, σημαντικότατα από την πλευρά του παραδείγματος αλλά και της διαχρονικής τους εμβέλειας για τη νεότερη ποίηση. Απόσταγμα ζωής, πάθους, αδιαμφισβήτητης γνώσης και αντίστοιχης ευαισθησίας το Επος και δράμα είναι ένα βιβλίο όχι μόνο προσωπικό αλλά και βαθύτατα συγκινητικό.

Darren Oldri­dge
Παρά­ξενες ιστορίες του Μεσαί­ωνα
Μετάφραση Δανάη Γαβρι­η­λίδου
Επιμέ­λεια Αγγελική Στουπάκη
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2014,
σελ. 336, τιμή 16 ευρώ

Υπάρχουν περιστατικά σχεδόν ανεξήγητα στην ανθρώπινη ιστορία. Τι έκανε, λ.χ., σοβαρούς και λογικούς ανθρώπους να πιστεύουν σε μάγισσες και λυκανθρώπους τον Μεσαίωνα; Ή να καταδικάζουν γουρούνια δι’ απαγχονισμού; Κυρίως όμως: γιατί αυτές οι δοξασίες επιβιώνουν παίρνοντας αλλές μορφές και στις ημέρες μας; Ο νεωτερικός κόσμος δεν διάβασε καλά το παρελθόν, γι’ αυτό και πολλά από τα όσα συμβαίνουν σήμερα αδυνατεί να τα κατανοήσει, συμπεραίνει σε αυτό το ερεθιστικό βιβλίο του ο ιστορικός Ντάρεν Ολντριτζ.

Enzo Tra­verso
Τι απέ­γιναν οι διανοού­μενοι;
Μετάφραση Νίκος Κούρ­κουλος
Εκδό­­­σεις του Εικοστού Πρώ­του, σελ. 160, τιμή 12,78 ευρώ

Ο τίτλος του βιβλίου του Εντζο Τραβέρσο είναι ένα ερώτημα που επαναλαμβάνεται εδώ και περίπου 30 χρόνια. Οι διανοούμενοι, διαπιστώνει, δεν έχουν την ίδια επίδραση εξαιτίας της συντηρητικής στροφής που σημειώθηκε σε όλον τον κόσμο τη δεκαετία του 1980, συνοδευόμενη από το τέλος των ουτοπιών. Τους αντικατέστησαν οι εμπειρογνώμονες και οι επικοινωνιολόγοι, με αποτέλεσμα τα κοινωνικά κινήματα να μένουν ορφανά. Αλλά διακρίνει επίσης τα σημάδια που προαναγγέλλουν μια νέα σύνδεση του κόσμου των γνώσεων με την κριτική της εξουσίας. Απλώς χρειάζεται υπομονή.

Γκρέγκορυ Ελλιοτ Χομπσ­μπάουμ. Ιστορία και πολιτική
Μετάφραση Παρασκευάς Μάταλας
Πα­νεπιστη­μιακές Εκδό­σεις Κρή­της,
σελ. 272, τιμή 16 ευρώ

Ο Χομπσμπάουμ υπήρξε ο κορυφαίος ιστορικός στον 20ό αιώνα. Οι μελέτες του για τα μεγάλα κινήματα, την άνοδο και την πτώση των αυτοκρατοριών και την πολιτική που ασκήθηκε είναι τεράστια πανοράματα του πώς διαμορφώθηκε η ιστορική και κοινωνική συνείδηση της εποχής μας. Ο Γκρέγκορυ Ελλιοτ στη μελέτη του αυτή μας φέρνει πιο κοντά στο έργο και στην προσωπικότητα του μεγάλου ιστορικού τονίζοντας ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημερινή κρίση αυτοπεποίθησης της Αριστεράς χωρίς να καταφύγουμε στη σκέψη και στο έργο του Εριχ Χομπσμπάουμ.

Οι προτάσεις της Εφης Γαζή

Η κυρία Εφη Γαζή είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Η χαρτογράφηση της μάχης της Αθήνας

Τα Δεκεμβριανά και μια νέα αφήγηση με βάση δημοσιευμένες αλλά κυρίως αδημοσίευτες πηγές

Μενέλαος Χαραλαμπίδης
Δεκεμβριανά 1944 Η μάχη της Αθήνας
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2014,
σελ. 376, τιμή 21,30 ευρώ

Εχουν γραφτεί αμέτρητες σελίδες για τα «Δεκεμβριανά». Ωστόσο, μολονότι πέρασαν 70 χρόνια από τότε, πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, με κυριότερο το αν θα μπορούσαν να αποφευχθούν, που απασχολεί τους νεότερους κυρίως μελετητές, στους οποίους ανήκει και ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ο οποίος στο βιβλίο του επιχειρεί να εξηγήσει γιατί, μολονότι και στην υπόλοιπη Ευρώπη υπήρξε πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα στις εξόριστες κυβερνήσεις και στην Αντίσταση, στη χώρα μας η αντιπαράθεση αυτή έλαβε χαρακτήρα σφοδρής σύγκρουσης που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο. Νικητές και ηττημένοι χρησιμοποίησαν επιλεκτικά το παρελθόν, διαστρέβλωσαν τα γεγονότα, όταν δεν τα αποσιώπησαν, και συγκάλυψαν (και εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να συγκαλύπτουν) τις πολιτικές ευθύνες τους. Ο συγγραφέας κατέφυγε στις διαθέσιμες πηγές και χρησιμοποίησε και πολλές αδημοσίευτες προκειμένου να προσεγγίσει και να αναλύσει επιστημονικά το θέμα του. Η απόσταση του χρόνου, χωρίς να αποφορτίζει τα γεγονότα από το συναισθηματικό τους βάρος, μας βοηθά να τα κατανοήσουμε καλύτερα. Και αυτό είναι ο καλύτερος φόρος τιμής για τα θύματα των εκτελέσεων και για τους νεκρούς αμάχους από τους βρετανικούς βομβαρδισμούς. Η «χαρτογράφηση» της μάχης της Αθήνας, των οδομαχιών και των βομβαρδισμών μάς δίνει πλήρη εικόνα όχι μόνο της ατμόσφαιρας της εποχής αλλά και των συνθηκών κάτω από τις οποίες στα κατοπινά χρόνια διχάστηκε ένας ολόκληρος λαός.

Henry Kissinger
Παγκόσμια τάξη
Μετάφραση Χρήστος Καψάλης
Εκδόσεις Λιβάνη, 2014,
σελ. 576, τιμή 18, 88 ευρώ

Τέσσερις εκδοχές της παγκόσμιας τάξης ερευνά στο βιβλίο του ο Κίσινγκερ: την ευρωπαϊκή, την ισλαμική, την κινεζική και την αμερικανική. Ερευνά ακόμη το μείζον θέμα της ισορροπίας ανάμεσα στην ισχύ και στη νομιμότητα. Οι Ευρωπαίοι, λέει, πάντοτε επιδίωκαν την ισορροπία, πρώτα μέσα στην Ευρώπη και κατόπιν στον υπόλοιπο κόσμο. Ο Κίσινγκερ είναι εξαίρετος αφηγητής, όπως ήταν και ο Τσόρτσιλ. Το προσόν αυτό σπανίζει πλέον στις ημέρες μας.

Wendy Lower
Οι μαινάδες του Χίτλερ
Μετάφραση Αλέξης Καλοφωλιάς
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2014, σελ. 456, τιμή 16,60 ευρώ

Ο ρόλος των Γερμανίδων στο Ολοκαύτωμα και η συμμετοχή τους στα ειδεχθή εγκλήματα είχε είτε υποβαθμιστεί είτε παντελώς αγνοηθεί. Αλλά χιλιάδες από αυτές συμμετείχαν, συνεργούσαν και συχνά διέπρατταν στυγερά εγκλήματα, όπως αποδεικνύει το βιβλίο της Γουέντι Λόουερ, μιας νεότερης ιστορικού που μελέτησε τις αρχειακές πηγές αλλά και άντλησε πλήθος στοιχεία από τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος και από άλλους μάρτυρες.

Nίκος Π. Μουζέλης
Νεωτερικό­τητα και θρησκευ­τικότητα. Εκκοσμί­κευση, φοντα­μεντα­λισμός, ηθική
Εκδόσεις Πόλις, 2014,
σελ. 216, τιμή 15 ευρώ

Πώς συνδέεται η θρησκευτικότητα με τη νεωτερικότητα, δηλαδή με τις κοινωνίες που προέκυψαν μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία και τη Γαλλική Επανάσταση; Ιδιαίτερα μάλιστα έπειτα από την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και την επιστροφή του θρησκευτικού αισθήματος; Ερευνώντας το πεδίο αυτό ο Νίκος Μουζέλης αναδεικνύει τον αντίστοιχο προβληματισμό.

Δημήτρης Ψυχογιός
Στιγμές της Μεταπολί­τευσης (1974-1984)
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2014,
σελ. 184, τιμή 9 ευρώ

Ενα προσωπικό και αναλυτικό ταυτοχρόνως βιβλίο για τις ελπίδες, τις προσδοκίες, τις ανησυχίες και τα προβλήματα που προέκυψαν μετά την πτώση της δικτατορίας, στην πρώτη δεκαετία της Μεταπολίτευσης. Οπου έγιναν πολλά: τρομοκρατία, επέλαση των περιοδικών, μετασχηματισμοί που η χώρα δεν είχε γνωρίσει στο παρελθόν, ελπίδες για την ανανέωση της Αριστεράς. Αμεσότητα και ένας λόγος ιδιαίτερα προσεγμένος.

Τhomas Piketty
Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα
Μετάφραση Ελίζα Παπαδάκη. Εκδόσεις Πόλις, 2014,
σελ. 744, τιμή 33 ευρώ

Ενα ογκώδες και σημαντικό βιβλίο που ανανεώνει τη σύγχρονη οικονομική σκέψη. Πού οφείλεται η επιθετικότητα του κεφαλαίου σήμερα, η οποία οδηγεί στην αύξηση των ανισοτήτων και κατά συνέπεια απειλεί την ίδια τη δημοκρατία; Πώς περάσαμε από την εποχή της μείωσης των ανισοτήτων (που ήταν ο 20ός αιώνας) στη σημερινή εποχή; Η οικονομία δεν βρίσκεται πέρα και πάνω από την κοινωνία, συμπεραίνει ο συγγραφέας του Τομά Πικετί.

Π. Ντ. Τζέϊμς
Συζητώντας για το αστυνομικό μυθιστόρημα
Μετάφραση Τούλα Τόλια
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014,
σελ. 198, τιμή 12,78 ευρώ

Η Φίλις Ντόροθι Τζέιμς (Οξφόρδη, 1920), που πέθανε στις 27 Νοεμβρίου 2014, έγραψε ένα δοκίμιο για το αστυνομικό μυθιστόρημα, ειδικά το βρετανικό. Το αστυνομικό μυθιστόρημα, λέει, βάζει τάξη στην αταξία, διασκεδάζει, παρηγορεί και ξαλαφρώνει από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Πρόκειται για ένα βιβλίο που θα απολαύσουν εκείνοι που αγαπούν το αστυνομικό είδος, τη λογοτεχνία λαϊκής μορφής, όπως τη χαρακτηρίζει.