Η δύναμη του επιθανάτιου ρόγχου

Το εύρημα πάνω στο οποίο στήνεται η υπόθεση του Ψυχικού φορτίου, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1973 στις ΗΠΑ και πέντε χρόνια αργότερα στη Γαλλία, δεν είναι νέο. Το είχε χρησιμοποιήσει πολύ παλαιότερα ο Γκαίτε στον Μαθητευόμενο μάγο. Δηλαδή, δεν έχει σημασία μόνο να ξέρεις πώς να ενεργοποιήσεις μια θαυμαστή διαδικασία, αλλά και πώς μπορείς να τη σταματήσεις. Και αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους και για όλες τις εποχές.

Το μυθιστόρημα του Γκαρί μάς μεταφέρει στην αρχή της δεκαετίας του 1970, την εποχή δηλαδή της κρίσης του πετρελαίου. Είναι επίσης περίοδος έξαρσης του Ψυχρού Πολέμου και του πολέμου στο Βιετνάμ, ενώ στο παγκόσμιο προσκήνιο εμφανίζεται μια νέα δύναμη, η Κίνα.

Ενας γάλλος επιστήμονας ονόματι Ματιέ τελειοποιεί μια απίστευτη μέθοδο παραγωγής ενέργειας που θα λύσει όλα τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας –κατά συνέπεια και της κοινωνίας –χωρίς να στοιχίζει απολύτως τίποτε. Η ενέργεια αυτή είναι η ανθρώπινη ανάσα και συγκεκριμένα εκείνη που βγαίνει από τον άνθρωπο όταν η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα, τη στιγμή του θανάτου. Ετσι εξηγείται και ο τίτλος Ψυχικό φορτίο. Η συσκευή μετατρέπει την τελευταία ανάσα σε καθαρή ενέργεια η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανάβουν τα φώτα, να δουλεύουν τα ψυγεία, να κινούνται τα αυτοκίνητα, να παράγονται ήχοι, χρώματα, ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί. Οταν, για παράδειγμα, κάποιος εκπνέει, μπορεί να ανάβει το μάτι στην ηλεκτρική κουζίνα.

Το παλαιό ερώτημα πώς χρησιμοποιούνται οι επιστημονικές ανακαλύψεις προεκτείνεται εδώ και στην περιοχή της συνείδησης: ποιος ρωτά αυτούς που η πνοή τους χρησιμοποιείται για να παραχθεί ενέργεια; Και μπορεί αυτό να γίνεται χωρίς την έγκρισή τους;

Οπως θα φανταζόταν κανείς, τα πράγματα παίρνουν κάποια στιγμή άλλη τροπή: ο Ματιέ κατασκευάζει ένα υπερόπλο το οποίο διαθέτει την ενεργειακή δύναμη χιλιάδων ήλιων. Ποιος θα το πάρει στην κατοχή του; Η παγκόσμια ηγεσία θα ζήσει εφιαλτικές στιγμές, γιατί ο Ματιέ αποφασίζει να δώσει την εφεύρεσή του στους Αλβανούς! Αμερικανοί και Ρώσοι καταλαμβάνονται από πανικό. Πώς θα αποτραπεί μια ενδεχόμενη καταστροφή; Σε τίνος χέρια θα φθάσει η εφεύρεση του Ματιέ; Και γιατί ένας επιστήμονας με δυτική και δημοκρατική παιδεία δίνει την εφεύρεσή του στην Αλβανία του Εμβέρ Χότζα;

Από το μυθιστόρημα παρελαύνουν επιστήμονες, στρατηγοί, πρόεδροι και κυβερνητικά στελέχη από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση, ακόμη και ο ίδιος ο Πάπας. Αλλωστε, σημαντικό τμήμα της παγκόσμιας ισχύος δεν είναι και το Βατικανό –απ’ όπου μάλιστα ξεκινά το μυθιστόρημα και όπου ο Αγιος Πατέρας αποκαλείται «η αθάνατη πνοή μας»; Επιπλέον, αφού το μεταφυσικό ερώτημα «τι γίνεται μετά θάνατον» μετατρέπεται σε μαύρη κωμωδία (δεδομένου ότι το ψυχικό φορτίο μετατρέπεται σε ενέργεια), έχει μοιραία κατάληξη: η ενέργεια θα σπαταληθεί τελικά προκειμένου να αποδοθεί δικαιοσύνη, τουτέστιν να αποκατασταθεί η ισορροπία του Σύμπαντος.

Σε ένα θρίλερ δεν πρέπει να αποκαλύπτει κανείς το τέλος –άλλωστε εδώ συνοψίζει ο Γκαρί και τα ηθικά διλήμματα που έχει εκθέσει προηγουμένως. Το Ψυχικό φορτίο είναι έργο ενός ανήσυχου πνεύματος, ενός ενημερωμένου και υποψιασμένου συγγραφέα, μάστορα της αφήγησης και ταυτοχρόνως ικανού να μας δίνει τις αποχρώσεις και τις ψυχικές διακυμάνσεις του καθενός από τα πρόσωπα που περνούν από την αφήγησή του με ελάχιστες αδρές πινελιές.

Υπάρχουν ζητήματα τα οποία ο Γκαρί χειρίστηκε και αξιοποίησε πεζογραφικά πολύ πρώιμα, όπως η εκτεταμένη χρήση του συστήματος των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Τα ηθικά του διλήμματα είναι και μεταφυσικά ταυτοχρόνως. Λ.χ., η μετατροπή της τελευταίας ανάσας σε ενέργεια ως εύρημα προκαλεί ταραχή όχι μόνο στον θρησκευόμενο αλλά και στον αγνωστικιστή, ενώ φέρνει σε αμηχανία και τον άθεο. Οι αναφορές στην πολιτική, στις τέχνες και στη λογοτεχνία είναι οργανικά ενσωματωμένες στην αφήγηση και συνιστούν, θα έλεγα, τον κρυφό φωτισμό της.

Το Ψυχικό φορτίο είναι έργο ενός συγγραφέα που γνωρίζει και μπορεί να κινηθεί με άνεση στην επικράτεια του χρόνου και του πολιτισμού, χωρίς εν τούτοις να παριστάνει τον πολυμαθή. Και διαβάζεται απνευστί.