«Μα η ζωή, όπως και η γραφή, δεν είναι παρά η επανάληψη μιας φράσης κλεμμένης από κάποιον άλλο» λέει ο Φρεντερίκ Μπουαγέ στις Τεχνικές του έρωτα. Είναι ένα από τα δύο μότο του μυθιστορήματος Ανάθεμά σε, Ντοστογιέφσκι. Ο συγγραφέας του, ο Αφγανός Ατίκ Ραχιμί, που από το 1984 ζει αυτοεξόριστος στο Παρίσι, είναι πολύ γνωστός στο ευρωπαϊκό – αλλά και στο ελληνικό – κοινό, αφού άλλα δύο μυθιστορήματά του, το Στάχτες και χώμα και η Πέτρα της υπομονής, που τιμήθηκε το 2008 με το βραβείο Goncourt, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Από τον τίτλο ακόμη αρχίζει να αναρωτιέται ο αναγνώστης: τι δουλειά έχει ο Ντοστογιέφσκι στο Αφγανιστάν και μάλιστα την περίοδο που οι Ταλιμπάν είχαν την εξουσία; Ο ιδιοφυής Ραχιμί χρησιμοποίησε τον μύθο του λογοτεχνικού αριστουργήματος Εγκλημα και τιμωρία. Αλλά στη θέση του ντοστογιεφσκικού Ρασκόλνικοφ τοποθετεί έναν νεαρό Αφγανό, τον Ρασούλ. Μόνο που πρόκειται για πρόφαση, αφού ο Ρασούλ είναι ένας αποτυχημένος Ρασκόλνικοφ, ο οποίος προσπαθεί να κατανοήσει τη χώρα του, το σκοτάδι, τον φόνο και την παραφροσύνη που την κυβερνούν και όπου ένα έγκλημα δεν σημαίνει τίποτε όταν οι πάντες σκοτώνουν. Γιατί ο φόνος είναι ένα τίποτε όταν ο παραλογισμός υπερβαίνει τη ζωή και το παρόν ταυτίζεται με την απόλυτη δυστυχία.
Στην κοινωνία των Ταλιμπάν, αν έχεις λόγο να σκοτώσεις, δεν εγκληματείς. Αν ξεπλένεις οτιδήποτε έχει να κάνει με την υποτιθέμενη τιμή σου δολοφονώντας αυτόν που σε προσέβαλε, δεν είσαι δολοφόνος. Ο Ρασούλ ομολογεί ένα έγκλημα το οποίο οι άλλοι θεωρούν πράξη τιμής: δολοφόνησε μια άθλια προαγωγό. Αλλά μόνον ο ίδιος θεωρεί δολοφόνο τον εαυτό του. Παραδίδεται μόνος του, θέλει να τιμωρηθεί για το έγκλημά του. Στην αφγανική κοινωνία, όμως, ακόμη και αυτό είναι σχεδόν αδύνατον – για τούτο «ανάθεμά σε, Ντοστογιέφσκι».
Η αφήγηση του Ραχιμί είναι αριστοτεχνική. Ολα συμβαίνουν σε έναν παρατεταμένο ενεστώτα, όπου οι στιγμές διαδέχονται η μία την άλλη μέσα από κοφτές φράσεις σαν να πρόκειται για απανωτές εκρήξεις βομβών στην κόλαση της Καμπούλ. Και αποτελεί επίτευγμα το ότι ένα τόσο σκληρό μυθιστόρημα είναι ταυτοχρόνως τόσο ατμοσφαιρικό ώστε ο αναγνώστης να το διαβάζει με αμείωτο ενδιαφέρον από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Ασφαλώς σε αυτό συμβάλλει ουσιαστικά η εξαίρετη μετάφραση του Θωμά Σκάσση.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ