Στα τέλη του Οκτωβρίου του 1868 έφτανε σιδηροδροµικώς στη Βερκελώνη ένας ψηλός και γενειοφόρος σαραντάχρονος Ιταλός ονόµατι Τζουζέπε Φανέλι. Ισπανικά δεν ήξερε και οι γνώσεις του για τη χώρα που επισκεπτόταν ήταν πολύ λίγες. Χρήµατα επίσης δεν είχε – ούτε και γνωριµίες. Το ταξίδι το οργάνωσε ο Μιχαήλ Μπακούνιν, ο οποίος µετά βίας είχε καταφέρει να εξασφαλίσει τα χρήµατα τα οποία απαιτούνταν για το εισιτήριο του Φανέλι. Αλλά ο τελευταίος ήταν ικανότατος και έµπειρος επαναστάτης που στην Ιταλία είχε πολεµήσει στο πλευρό του Γαριβάλδη. Ο Μπακούνιν τον είχε στείλει στην Ισπανία να στρατολογήσει µέλη για την Πρώτη ∆ιεθνή. Ο Φανέλι κατάφερε µε δυσκολία να συναντήσει τον γάλλο ανθρωπολόγο και οπαδό του Μπακούνιν Ελί Ρεκλί και να τον πείσει να του δανείσει κάποια χρήµατα, µε τα οποία πήγε στη Μαδρίτη. Εκεί δηµιούργησε µια µικρή οµάδα οπαδών, η οποία δεν υπερέβαινε τα είκοσι άτοµα. Αυτοί όµως θα έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο στη διάδοση των αναρχικών ιδεών στην Ισπανία. Χωρίς µέσα, χωρίς χρήµατα, χωρίς να γνωρίζει ισπανικά, ο Φανέλι στους λίγους µήνες που έµεινε στην Ισπανία κατόρθωσε αυτό το οποίο δεν επέτυχαν 13 χρόνια νωρίτερα οι οπαδοί του Προυντόν: έθεσε τις βάσεις για τη δηµιουργία οργανωµένου αναρχικού κινήµατος. Το 1936, λίγο προτού ξεσπάσει ο ισπανικός εµφύλιος πόλεµος, η αναρχοσυνδικαλιστική CNT (Confederation Νacional del Trabajo – Εθνική Συνοµοσπονδία Εργασίας) αριθµούσε 1.000.000 µέλη, αριθµός απίστευτος για µια χώρα µε 24.000.000 κατοίκους.
Αφήνοντας κατά µέρος τις µικρότερες αναρχικές οργανώσεις, σηµαντικότερη από τις οποίες ήταν η FAΙ (Federacion Anarquista Iberica – Αναρχική Οµοσπονδία της Ιβηρικής), αντιλαµβανόµαστε το µέγεθος της επίδρασης των αναρχικών ιδεών στην Ισπανία, ανάλογη της οποίας δεν υπήρξε σε καµία άλλη χώρα. Ας θυµίσω ότι µέλος της FAI υπήρξε ο θρυλικός Μουαναβεντούρα Ντουρούτι (1896-1936), ο οποίος µε τα στρατεύµατά του στις 19 Νοεµβρίου έσπασε την πολιορκία της Μαδρίτης και σκοτώθηκε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Την ιστορία, τις εκφάνσεις και τις περιπέτειες του αναρχικού κινήµατος στην Ισπανία ερευνά ο Μάρεϊ Μπούκτσιν, από τους σηµαντικότερους ριζοσπάστες διανοούµενους των ΗΠΑ, σε αυτό το φορτισµένο ιδεολογικά αλλά απόλυτα τεκµηριωµένο βιβλίο που φωτίζει την περίοδο από το 1868, τη σηµαδιακή χρονιά όπου έφτασε ο Φανέλι στη Βαρκελώνη, ως το 1936 που ξέσπασε ο εµφύλιος πόλεµος. Είναι τα «ηρωικά χρόνια» που δεν έχουν επαρκώς µελετηθεί. Οπως λέει στην εισαγωγή του, θέλησε να καταλάβει τους ανθρώπους εκείνους «που αγάπησαν τόσο πολύ την ελευθερία, που προέλασαν, αγωνίστηκαν και πέθαναν κατά χιλιάδες κάτω από τα µαυροκόκκινα εµβλήµατα του αναρχοσυνδικαλισµού», αποτίοντας φόρο τιµής στον ιδεαλισµό τους, αλλά και ασκώντας την αναγκαία κριτική στις οργανώσεις τους.
Για τον σύγχρονο αναγνώστη έχει τεράστιο ενδιαφέρον το συµπέρασµα του Μπούκτσιν ότι σε αντίθεση µε τα ισχύοντα σήµερα – αλλά και µε τα όσα ίσχυαν στην Ευρώπη του 19ου αιώνα – ο αναρχισµός στην Ισπανία δεν είχε ριζώσει µόνον ανάµεσα στο προλεταριάτο, αλλά και σε µεγάλες µάζες του αγροτικού πληθυσµού. ∆εν ήταν µόνον οι βιοµηχανικοί εργάτες της Καταλωνίας, ήταν και οι αγρότες της Ανδαλουσίας, οι «σκλάβοι» των λατιφούντιων (των τσιφλικιών θα λέγαµε) που πύκνωναν τις τάξεις του. Και πριν από τη δηµιουργία της CNT, όπως άλλωστε και κατόπιν, οι εξεγέρσεις των αναρχικών σε όλη την Ισπανία διαδέχονταν η µία την άλλη συνεχώς και όλες σχεδόν καταπνίγονταν στο αίµα.
Το αναρχικό κίνηµα στην Ιβηρική δεν το καθοδήγησαν διανοούµενοι – ο ρόλος τους, συγκριτικά µε εκείνων που στρατεύτηκαν στην κοµµουνιστική υπόθεση, ήταν σχεδόν µηδαµινός. Ο Μπούκτσιν φυσικά δεν αγιοποιεί τους αναρχικούς της Ισπανίας, δεν παραγνωρίζει ότι υπήρξαν ανάµεσά τους και οπορτουνιστές ή ακόµη και προδότες. Κατά τη γνώµη του ωστόσο σπάνια θα βρει κάποιος µορφές αντίστοιχες του Σαλβοτσέα, του Ανσέλµο Λορέντσο ή του Ντουρούτι σε άλλα επαναστατικά κινήµατα. Αυτοί και πολλοί άλλοι εκφράζουν σε επίπεδο προσώπων εκείνο το οποίο συνιστά και τον πυρήνα της ανάλυσής του: πως ό,τι πέτυχε ο ισπανικός αναρχισµός οφειλόταν στη συνδικαλιστική οργάνωσή του, στο γεγονός δηλαδή ότι οι ισπανοί αναρχικοί δεν θεωρούσαν το συνδικάτο όργανο πάλης (όπως το θεωρούσαν τα κοµµουνιστικά κόµµατα) ή διεκδικήσεων (όπως το αντιλαµβάνονται οι σηµερινοί συνδικαλιστές) αλλά πυρήνα της µελλοντικής κοινωνίας. Για αυτό υλοποίησαν την κολεκτιβοποίηση στη βιοµηχανία και στις αγροτικές περιοχές εθελοντικά και δηµοκρατικά – και όχι διά της βίας, όπως οι µπολσεβίκοι. Ανάµεσα στους αναρχικούς της Ισπανίας ήταν δηµοφιλείς τόσο ο Μπακούνιν όσο και ο Κροπότκιν. Υπήρχαν ακόµη και οπαδοί του εγωτικού αναρχισµού του Μαξ Στίρνερ. Αν κρίνει κάποιος από τα γεγονότα θα έλεγε ότι η θεωρία περί διαρκούς επανάστασης του Τρότσκι εφαρµόστηκε στην πράξη µόνον από τους ισπανούς αναρχικούς, οι οποίοι τόσο στις παραµονές του εµφυλίου πολέµου όσο και κατά τη διάρκειά του ήταν οι κατ’ εξοχήν ασυµβίβαστοι, έστω κι αν σε στιγµές οξύτητας κατέφευγαν στην τροµοκρατία. Το πείραµα, λέει ο Μπούκτσιν, ήταν συναρπαστικό. Ποτέ άλλοτε το όραµα για µια «ελευθεριακή κοινωνία βασισµένη στη συγγένεια της εργασίας» δεν βρέθηκε τόσο κοντά στην πραγµατικότητα.
Ο Μάρεϊ Μπούκτσιν (1921-2006), θεμελιωτής της Κοινωνικής Οικολογίας, υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα της αμερικανικής Αριστεράς που ενέπνευσε τους νέους της δεκαετίας του ‘60. Η επίδρασή του βέβαια δεν είχε το ίδιο μέγεθος με την αντίστοιχη του Πολ Γκούντμαν, όμως δεν είναι τυχαίο που και οι δύο θεωρούνται εκφραστές της λεγόμενης μεταπολεμικής έκφρασης του αναρχισμού η οποία βασίζεται στον κοινοτισμό, στην αντιαυταρχική εκπαίδευση και στο αίτημα για μια οικολογική κοινωνία. Στο βιβλίο του αυτό προβαίνει σε εξαίρετες παρατηρήσεις συγκρίνοντας τον ισπανικό αναρχισμό με τον αντίστοιχο της δεκαετίας του ‘60, όταν την παλιά ηθική της εργασίας των αναρχοσυνδικαλιστών την αντικατέστησε το αίτημα για «διεύρυνση της εμπειρίας». Και μολονότι σήμερα «ο καπιταλισμός έχει υπονομεύσει όχι μόνο τα τιμημένα ιδανικά του ριζοσπαστισμού αλλά ακόμη και την ίδια τη γλώσσα και τον τρόπο να τα διατυπώσουμε», το αίτημα, κατά τον Μπούκτσιν, να αποκτήσουμε πλήρη και άμεσο έλεγχο της καθημερινής μας ζωής παραμένει επίκαιρο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
