Οι γρίφοι ως μέσο μάθησης και απόλαυσης

Μία χρωματιστή πινακίδα, που παραπέμπει σε σταυρόλεξο και ένα χρωματιστό μονοπάτι οδηγούν στο Μουσείο Γρίφων του Πανταζή Χούλη. Στεγάζεται στο σπίτι των παππούδων του που κτίστηκε το 1887. Το οίκημα έχει επιβιώσει από δύο πολέμους, τον καταστροφικό σεισμό των 8 ρίχτερ του 1926 και τη φοβερή πυρκαγιά που αποτέλειωσε ό,τι είχε απομείνει στο νησί από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών. Εκεί μας υποδέχθηκε ο πάντα χαμογελαστός Πανταζής και μας χάρισε μια εκ βαθέων συνέντευξη με την ειλικρίνεια και την ευχάριστη διάθεση που τον χαρακτηρίζουν. Από μικροί τον φωνάζουμε με το μικρό του όνομα. Θα ήταν λοιπόν μεγάλη υποκρισία αν για χάρη της συνέντευξης του μιλούσαμε στον πληθυντικό.

Πού γεννήθηκες;

«Βασικά, ήθελα να γεννηθώ στο Καστελλόριζο, αλλά γεννήθηκα στην Αυστραλία, στο Περθ. Ο πατέρας μου ήταν ένας από τους επιζήσαντες του ναυαγίου του «Εμπάιρ Πατρόλ», που έφερνε πίσω ένα μέρος από τους Καστελλοριζιούς που είχαν καταφύγει για δύο χρόνια στα στρατόπεδα της Παλαιστίνης όταν το νησί βομβαρδιζόταν από τους Γερμανούς. Πήγε στη Δυτική Αυστραλία μαζί με άλλα αδέλφια. Ηταν συνολικά δέκα. Τα μισά πήγαν στην Αυστραλία για να βοηθήσουν τα υπόλοιπα που έμειναν πίσω».

Και στην Ελλάδα πότε ήρθες;

«Ευτυχώς ο πατέρας μου με έφερε σε πολύ μικρή ηλικία – έξι χρονών. Ηταν το 1976 προς 1977. Οταν ήρθαμε στην Ελλάδα, δεν μείναμε καθόλου στην Αθήνα, ούτε καν στη Ρόδο, κατευθείαν Καστελλόριζο. Τελείωσα την πρώτη τάξη του σχολείου εδώ και έκανα και ένα μέρος της δεύτερης, αλλά μετά, επειδή δεν είχαμε δασκάλους, τίποτα σχεδόν, πήγαμε Ρόδο. Τότε ήμασταν μόνο 78 κάτοικοι».

Εβδομήντα κάτοικοι;

«Μετρημένοι. Το ’78, 78 κάτοικοι (γέλια) όταν φύγαμε. Πήγαμε λοιπόν στη Ρόδο και νοικιάσαμε εκεί σπίτι, όπως και πολλοί άλλοι ντόπιοι. Κάποιοι έμειναν πίσω και έστελναν τα παιδιά τους στο ορφανοτροφείο, που ήταν απέναντι από το 6ο Δημοτικό που ήμασταν και εμείς, όχι γιατί ήταν ορφανά, αλλά για να βοηθηθούν και να μπορέσουν να τελειώσουν το σχολείο».

Τελείωσες το σχολείο στη Ρόδο και αποφασίζεις να σπουδάσεις μαθηματικά.

«Αυτό είναι λίγο περίεργο. Ηταν μια σειρά τότε στην ΥΕΝΕΔ με το μαγικό τετράγωνο. Είναι ένα τετράγωνο – κάπου το έχω – 3Χ3. Πρέπει να καταφέρεις να έχεις το ίδιο άθροισμα οριζόντια, κάθετα και διαγώνια. Εγώ, θα ήμουν επτά-οκτώ χρονών τότε, τον έλυνα αυτόν τον γρίφο, ενώ οι γονείς μου και ο αδελφός μου δεν μπορούσαν. Θα ακουστεί λίγο εγωιστικό, αλλά εμένα μου άρεσε που οι άλλοι δεν μπορούσαν να το λύσουν ενώ εγώ μπορούσα».

Και σπουδάζεις μαθηματικός
στην Κρήτη.

«Ναι. Εκεί ήταν λίγο περίεργη η κατάσταση, γιατί δεν πέρασα με την πρώτη. Είχα περάσει Ηλεκτρονική στα Χανιά, γιατί τα είχα φορτώσει στον κόκορα. Ενώ μέχρι τη Β’ Λυκείου είχα υψηλή βαθμολογία, στην τελευταία τάξη οι γονείς μου θέλοντας να με βοηθήσουν με έστειλαν σε φροντιστήριο. Στο σχολείο έλεγα «δεν πειράζει, θα πάω στο φροντιστήριο και θα τα μάθω εκεί». Στο φροντιστήριο έλεγα «θα τα μάθω στο σχολείο». Τελικά, δεν τα έμαθα πουθενά και πάτωσα τελείως. Μου έκανε ουσιαστικά κακό το φροντιστήριο (γέλια). Οταν το πήρα στα σοβαρά, πέρασα δεύτερος σε όλη την Ελλάδα, στο Ηράκλειο. Ακόμη θέλω να μάθω ποιος με πέρασε και ήρθε πρώτος (γέλια)».

Μετά μεταπτυχιακές σπουδές, μάστερ; Πώς έγινε;

«Οταν τελείωνα και επειδή είχα την αυστραλιανή υπηκοότητα, συζήτησα με τον καθηγητή μου Μιχάλη Λάμπρου, που διοργανώνει και τον μαθηματικό διαγωνισμό «Καγκουρό», και με άλλους καθηγητές. Μου έγραψαν συστατικές επιστολές και με τη βαθμολογία που είχα κατάφερα και πήρα υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές στην Αυστραλία. Το μάστερ μου ήταν στην Αλγεβρική Θεωρία Γραφημάτων. Ουσιαστικά είχε άμεση σχέση με γρίφους. Ηταν όμως κάτι τόσο εξειδικευμένο, τόσο στα σύννεφα, που δεν μπορούσα να βρω δουλειά. Αυτοί ήθελαν να πληρώνουν κάποιον χωρίς μάστερ, γιατί βάσει νόμου αν έχεις μεταπτυχιακό ο εργοδότης πρέπει να πληρώνει παραπάνω. Κανείς δεν με ήθελε. Αλλά εγώ τι έκανα; Πήγα στην Ηλεκτρονική Μηχανολογία και έκανα διδακτορικό στα Συστήματα Ελέγχου. Το θέμα που μου ανατέθηκε ήταν μια θεωρία που ήταν λίγο περίεργη. Δεν την καταλάβαινε κανένας. Ούτε ο υπεύθυνός μου. Είχε να κάνει με λάθος σε υπολογισμούς. Με τη μικρότερη βελτίωση στο λάθος, ακόμη και σε 1%, γινόταν δημοσίευση σε επιστημονικά περιοδικά. Εγώ κατάφερα και το μίκρυνα στο μισό σε σχέση με τους άλλους. Ηταν φοβερό! Μπαμ! Το ελάττωσα στο 50%. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η θεωρία μου, την εφάρμοσα στα F-16. Στη συνέχεια δούλεψα στο Πανεπιστήμιο».

Μας είπες πότε έλυσες τον πρώτο σου γρίφο. Πότε ασχολήθηκες ξανά; Πότε έφτιαξες τον πρώτο δικό σου γρίφο;

«Πάντα ασχολιόμουν. Δεν σταμάτησα ποτέ. Οταν ήμουν μικρός, πήρα ένα τετράγωνο ξύλο που είχε η μητέρα μου για τα κουλουράκια. Εβαλα ατσαλόκαρφα, τοποθέτησα δύο μανταλάκια, όπως έχουν τα φλιπεράκια για να χτυπάς τη μπίλια, και με πετονιά έφτιαξα έναν λαβύρινθο που περνούσε από τα ατσαλόκαρφα για να προχωράει αρκετά ομαλά η μπίλια. Πρέπει να ήμουν κοντά στα 10. Δεν θυμάμαι ακριβώς, αλλά έφαγα το ξύλο της ζωής μου. Κατέστρεψα το εργαλείο της μαμάς μου».

Πόσους γρίφους έχεις φτιάξει;

«Καμιά εφτακοσαριά, οχτακοσαριά, μαζί με τα πρωτότυπα. Κάποια είναι πατέντες κι άλλα παρόμοια με άλλους. Εμένα μου αρέσουν οι νέες ιδέες. Το να είναι ένας κύβος 3Χ3 και να τον κάνεις 100Χ100 δεν λέει τίποτα. Η μεθοδολογία να το λύσεις είναι η ίδια. Απλά χρειάζεσαι περισσότερο χρόνο και καταντάει λίγο περίεργο. Μου αρέσει να είναι κάτι τόσο απλό που να αποτελείται από δύο-τρία, το πολύ τέσσερα-πέντε κομμάτια, να μην είναι καν συναρμολογούμενο. Να μπορεί ο άλλος και να το καταλαβαίνει και να εντυπωσιάζεται. Μα με τόσα λίγα κομμάτια, να είναι τόσο δύσκολο; Πώς γίνεται; Πρέπει να μπορούμε να έχουμε τον αιφνιδιασμό. Αν αιφνιδιάζεις αυτόν που έρχεται, τότε εντυπωσιάζεται».

Πες μας για το Μουσείο Γρίφων. Πώς προέκυψε;

«Το μουσείο είναι πολύ παλιά ιδέα που είχα όταν ήμουν στην Αυστραλία. Σκεφτόμουν: Θα γυρίσω στην Ελλάδα και θα ανοίξω ένα μουσείο γρίφων. Οταν γύρισα το 2013, έπρεπε να οργανωθώ. Καλά-καλά ούτε σπίτι δεν είχα. Αυτό το μέρος ήθελε πολλή δουλειά για να μπορέσει να στεγάσει οτιδήποτε. Τελικά, ύστερα από τόσα χρόνια, τα κατάφερα. Είχα γνωστοποιήσει σε αρκετούς το όνειρό μου, αλλά δεν είδα πολλούς να ενδιαφέρονται. Ισως γιατί δεν ξέρουν… Εφόσον δουν τι υπάρχει και μετά, τότε θα καταλάβουν».

Πόσα μουσεία γρίφων
υπάρχουν στον κόσμο;

«Υπάρχουν διάφορα μουσεία με γρίφους. Τα περισσότερα είναι εξειδικευμένα σε ένα μόνο είδος γρίφων, όπως κάποιο που μπορεί να έχει μόνο παζλ. Εδώ μιλάμε για μουσεία που εξειδικεύονται σε όλα τα είδη των γρίφων και όχι μόνο σε ένα και, δεύτερον, να είναι και διαδραστικά. Ισως να είναι και το μόνο. Τα υπόλοιπα είτε είναι διαδραστικά, όπως κάποια επιστημονικά κέντρα για μαθητές, είτε μουσεία που δεν μπορείς να αγγίξεις τα εκθέματα. Να τα συνδυάζουν και τα δύο είναι κάτι πολύ σπάνιο. Πέντε, μπορούμε να πούμε, αλλά δεν δίνουν τις ιδιότητες που δίνω εγώ. Εχω πει στους άλλους συλλέκτες, τους φίλους μου, ότι εγώ είμαι ο εφιάλτης σας. Γιατί όταν ένας συλλέκτης βρίσκει ένα κομμάτι, το βάζει σε ένα κουτάκι και το αφήνει εκεί για πάντα για να ανέβει η αξία του. Εγώ λέω όταν πάμε σε μουσεία με πίνακες και γλυπτά, τα γλυπτά και οι πίνακες είναι φτιαγμένα για να τα βλέπεις. Οι γρίφοι όμως είναι φτιαγμένοι για να παίζεις. Δεν έχει νόημα να τα έχω μέσα στο κουτί. Χάνεται ο λόγος ύπαρξής τους. Ακόμη και το πιο σπάνιο στον κόσμο να είναι, εφόσον είναι σε καλή κατάσταση, όποιος έρθει εδώ πέρα θα έχει την ευκαιρία να το προσπαθήσει».

Ποια είναι η φιλοδοξία σου
γι’ αυτό το μουσείο;

«Να γίνει έμπνευση ειδικά για τα παιδιά, αλλά και για τους μεγάλους, και να δημιουργούν νέα πράγματα που δεν υπάρχουν αλλού. Αυτός είναι ο σκοπός μου».

Κάθε χρόνο κάνεις και έναν διαγωνισμό.

«Ναι, φέτος έγινε ο τέταρτος. Σε αυτό το ράφι, εδώ αριστερά, έχω τους γρίφους από τον περσινό διαγωνισμό και εκεί πίσω από τον φετινό. Μου στέλνουν γρίφους από όλον τον κόσμο, από Αμερική, Ελβετία, Γερμανία, απ’ όλες τις χώρες, και διαγωνίζονται μεταξύ τους ποιος θα βγει ο καλύτερος».

Δηλαδή δεν είναι κάτι μόνο τοπικό.

«Οχι. Τα δύο πρώτα μέρη του διαγωνισμού έχουν ατονήσει λίγο. Ισως να πρέπει να τα κάνω λίγο πιο πικάντικα, θα δούμε. Ηταν ποιος θα πει την καλύτερη ατάκα για γρίφους και ποιος θα κάνει τον καλύτερο δισδιάστατο γρίφο. Το τρίτο μέρος, που είναι και ενεργό, είναι ποιος θα φτιάξει τον καλύτερο τρισδιάστατο γρίφο, και μπορεί να τον στείλει από οπουδήποτε, δεν χρειάζεται να είναι εδώ πέρα. Υπάρχει και το τέταρτο μέρος που γίνεται εδώ στην Αγορά, όπου πολλά παιδιά διαγωνίζονται μεταξύ τους ποιος θα βγει πρώτος. Φέτος το κέρδισε ο Γιώργος Καραβέλατζης».

Πόσους γρίφους έχεις στη συλλογή σου;

«Κάπου 4.000. Δυστυχώς, έχασα αυτές τις μέρες καμιά εικοσαριά εξαιρετικά σπάνιους γρίφους κατά τη μεταφορά τους από την Αυστραλία».

Οι γρίφοι δεν είναι μόνο για να περνάει κανείς ευχάριστα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στην εκπαίδευση. Ετσι δεν είναι;

«Ναι. Εχουν σχέση με μαθηματικά, φυσική, χημεία, ακόμη και με ηθική, με τα πάντα. Γι’ αυτό και η εμπειρία είναι αρκετά εντυπωσιακή».

Υπάρχει η φιλοδοξία να χρησιμοποιηθούν πιο συστηματικά στην εκπαίδευση;

«Εχω κάνει μια εταιρεία. Αρχικά είχε έδρα τη Σιγκαπούρη, μετά πήγαμε Ταϊλάνδη, γιατί εκεί ήταν ο συνεργάτης μου, και τώρα πήγαμε Ινδία. Οι Ινδοί έχουν παράδοση στα μαθηματικά. Οταν επικοινωνούμε με τη φωνή, είναι μονοδιάστατα σήματα. Οταν διαβάζουμε ή γράφουμε, είναι δισδιάστατα. Ζούμε όμως σε τρεις διαστάσεις. Αρα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μάθουμε είναι με τρισδιάστατα αντικείμενα. Αυτό δεν σημαίνει να αντικαταστήσω τα βιβλία. Οχι, όχι. Τα βιβλία είναι απαραίτητα. Τα βιβλία είναι απαραίτητα. Απλά οι γρίφοι είναι μια ενίσχυση της παιδείας, έτσι ώστε τα παιδιά και να απολαμβάνουν και να μαθαίνουν. Πολλοί έχουν την εντύπωση πως για να μάθεις πρέπει να μοχθήσεις. Δεν είναι πάντα έτσι. Μπορείς να μάθεις διασκεδαστικά».

Από τι υλικό είναι φτιαγμένα τα σπιτάκια-γρίφοι του Καστελλορίζου και πόσο χρόνο θέλεις για να φτιάξεις ένα;

«Πλαστικό, ξύλο και πετονιά. Απαιτούνται δύο-τρεις ημέρες. Δουλεύοντας όμως συστηματικά και οργανωμένα, τα 100 τα τελείωσα σε τρεις εβδομάδες. Είναι βέβαια και τα υλικά, αλλά η τεχνογνωσία είναι το κλειδί. Χρειάζεται να ξέρεις μέσα-έξω τον μηχανισμό. Δεν είμαι υπερβολικός να λέω ότι είμαι ο ειδικός σε όλον τον κόσμο στον συγκεκριμένο μηχανισμό, γιατί έχω γράψει και το άρθρο. Οταν ο Ρούμπικ είχε φτιάξει τέσσερα διαφορετικά μηχανικά σχέδια, ένας Λιθουανός, που ήταν κάτι σαν μέντοράς μου, είχε φτιάξει καμιά δεκαριά. Είδα τι έκανε και είπα ότι μπορούσαμε να το αναπτύξουμε κι άλλο. Εκανα καμιά εκατοστή μετά. Πήγα σε τελείως διαφορετικό επίπεδο».

Ευχαριστούμε πολύ, Πανταζή, και να πούμε όποιος επισκέπτεται το Καστελλόριζο να επισκέπτεται και το Μουσείο Γρίφων.

Η αντιμετώπισητου κόσμου και η εμπειρία με τον Ρούμπικ

{ERT}Πώς έχει υποδεχθεί ο κόσμος το μουσείο;{ERT}
«Το μουσείο είναι κάτι πρωτόγνωρο για πολλούς. Είναι μία εμπειρία που είναι διαδραστική. Αλλο να το λέω, άλλο να το βλέπω και άλλο να συμμετέχω. Είναι μια τεράστια διαφορά. Υπάρχουν πολλά είδη γρίφων. Υπάρχουν οι αναδιπλούμενοι, στους οποίους έχω και μεγάλη ειδικότητα. Εχουν έναν μηχανισμό που είναι καλύτερος από ό,τι πίστευαν οι υπόλοιποι και τον πήγα σε άλλα ύψη. Γι’ αυτό με κάλεσε ο Ρούμπικ να πάω στο σπίτι του στην Ουγγαρία, στη Βουδαπέστη. Είμαι ο μόνος από τον Διεθνή Οργανισμό Γρίφων που έχει καλέσει ο Ρούμπικ να πάει σπίτι του. Οι άλλοι έχουν πεθάνει από τη ζήλια τους (σ.σ.: γέλια). Οταν πήγα στο Ρούμπικ Στούντιο, του έδειξαν τον γρίφο μου, ο ένας μάλιστα λέγεται “Ο θρόνος των θεών”, γιατί έχει τη μορφή θρόνου και μόνο θεοί μπορούν να τον λύσουν. Ούτε ο Ρούμπικ δεν τον έλυσε, παρότι ήταν δικός του μηχανισμός. Ηταν μόνο πέντε κομμάτια. Αυτό είναι που έλεγα πριν. Κάνω απλούς γρίφους, που είναι όμως μεγάλη πρόκληση. Δώρισα κάποια πράγματα για το μουσείο του Ρούμπικ και μου έδωσαν ένα δίπλωμα δωρεάς. Μετά, είπα θα φτιάξω ένα ωραίο μουσείο, που θα είναι διαδραστικό και δεν θα έχει μόνο τη δική μου συλλογή, αλλά και πράγματα που θα φτιάχνουν τα παιδιά του Καστελλορίζου».

Τα παιχνίδια, τα βιβλία και τα μονοπάτια

{ERT}Οσον αφορά τον σύλλογο που έχεις δημιουργήσει, τον ΕΝ.Ι.Γ.ΜΑ., θέλεις να μας πεις κάτι για αυτό;{ERT}
«Ναι. Η Ενωση Ιδεών Γρίφων Μαθηματικών έχει δημιουργηθεί για πολλούς λόγους. Εγώ σαν Πανταζής είμαι φυσικό πρόσωπο και δεν μπορώ να κάνω πολλά πράγματα σε συνεργασία με άλλους συλλόγους ή ιδρύματα. Με την ΕΝ.Ι.Γ.ΜΑ. μου ανοίγονται οι δρόμοι να κάνω κάποια πράγματα. Δεν είναι φυσικά μόνο οι γρίφοι. Να τονίσω ότι το μουσείο έχει και μια συλλογή από βιβλία για το Καστελλόριζο, κάποια είναι σπάνια, πραγματικά συλλεκτικά κομμάτια. Δεν είναι για να τα δανείζεται κάποιος. Μπορεί, όμως να έρχεται εδώ και να τα δει στα γρήγορα. Υπάρχει και συλλογή από παλιά ηλεκτρονικά παιχνίδια, που ήταν σε μινιατούρες, το NINTENDO του 1982 για παράδειγμα, αλλά και κάποια πιο μεγάλα. Υπάρχουν βέβαια και τα μονοπάτια στο βουνό, γιατί πρέπει να υπάρχει μία ισορροπία, πνεύματος, ψυχής και σώματος. Οποτε πήγαινα στο βουνό, έβλεπα μέρη απείρου κάλλους. Αλλά πήγαινα μόνος μου και είπα ότι έπρεπε να ανοίξουμε κάποια μέρη ώστε να μην τα βλέπω μόνο εγώ. Να τα βλέπει όλος ο κόσμος. Και εγώ όταν πηγαίνω να μη γίνομαι χάλια, γιατί όποιος περνούσε από εκεί ήταν σαν να έκανε βελονισμό (σ.σ.: γέλια). Τα πόδια μου τα έχω σακατέψει. Εχουμε κάνει πάρα πολλή δουλειά με πάρα πολλούς φίλους. Την πιο πολλή δουλειά την έχουμε κάνει μπορώ να πω με τον Μανόλη τον Ρωξάνα, που έρχεται πάλι τον Δεκέμβριο και μπορεί να ανοίξουμε καινούργια μονοπάτια. Με τον Μανόλη πριν από ακριβώς έναν χρόνο είχαμε ανοίξει ένα μονοπάτι που οδηγεί κατευθείαν στη σημαία όπου έριξαν την κόκκινη μπογιά και γι’ αυτό έγινε και γρήγορα η αποκατάσταση της ζημιάς. Υπήρχε βέβαια ένα παλιό μονοπάτι, αλλά ήταν κλειστό και εμείς το ανοίξαμε».

{ERT}Εχεις φτιάξει και έναν χάρτη.{ERT}
«Ναι. Αυτόν τον χάρτη με τα μονοπάτια τον είχα φτιάξει το 2018. Τότε με τον Δημήτρη τον Καμπούρη είχαμε ανοίξει το μεγαλύτερο μονοπάτι στο Καστελλόριζο, που ξεκινάει από τα Κιόλια, εκεί από του Μπαρμπούτη περίπου και πάει στο νοτιότερο άκρο του νησιού».

Το μοναδικό Μουσείο Γρίφων στην Ελλάδα βρίσκεται στο Καστελλόριζο! Ιδιοκτήτης ο Πανταζής Χούλης, μια πολύπλευρη χαρισματική προσωπικότητα, που εδώ και 15 χρόνια έχει ξεκινήσει και έναν αγώνα να γράφεται το Καστελλόριζο «με δύο λάμδα όπως η Ελλάδα» Ο Πανταζής τρέφει απίστευτο πάθος για τους γρίφους, τον ελληνικό πολιτισμό, το Καστελλόριζο και λατρεύει τη φύση.