Κατασκοπεία: το δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα

Τρία διαφορετικά θέματα τα οποία άκουσα ή είδα σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Την κατασκοπεία. Ηταν η καταπληκτική σειρά «Ο κατάσκοπος», με πρωταγωνιστή τον Σάσα Μπάρον Κοέν, έναν αληθινό χαμαιλέοντα της υποκριτικής, ο οποίος από τη μια μπορεί να γυρίζει κωμικές εξτραβαγκάντζες τύπου «Μποράτ» κι από την άλλη να αναλαμβάνει ρόλους με κολοσσιαίο βάθος, όπως εκείνον του διαβόητου ισραηλινού κατασκόπου Ελι Κοέν, ο οποίος έφτασε να γίνει μέχρι και… υφυπουργός Αμυνας της Συρίας, ενώ ταυτόχρονα τροφοδοτούσε το Ισραήλ επί χρόνια με τις πιο μύχιες λεπτομέρειες του στρατιωτικού μηχανισμού της χώρας. Η ζωή του δεν είχε ευτυχές τέλος. Κάποια στιγμή η τεχνολογία τον ξεπέρασε. Οι Σύροι χρησιμοποίησαν έναν υπερσύγχρονο μηχανισμό ανίχνευσης σημάτων και τον έπιασαν κυριολεκτικά στα πράσα. Εκτελέστηκε σε κεντρική πλατεία της Βαγδάτης, παρόλη τη διεθνή καμπάνια διάσωσής του.

Το δεύτερο ήταν η εξέλιξη της υπόθεσης της απόπειρας δολοφονίας του Αλεξέι Ναβάλνι με τον νευροτοξικό παράγοντα Νόβιτσοκ. Ο ίδιος ο Ναβάλνι τηλεφώνησε, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο, σε δύο μέλη της ομάδας της υπηρεσίας πληροφοριών FSB της Ρωσίας που φαίνεται να προσπάθησαν να τον δολοφονήσουν. Ο ένας τον αναγνώρισε αμέσως και το έκλεισε. Ο δεύτερος, ο Κονσταντίν Κιντριάβτσεφ, ξεγελάστηκε και πίστεψε ότι μιλούσε με συνεργάτη κορυφαίου στρατηγού της FSΒ και του αποκάλυψε τα πάντα χαρτί και καλαμάρι. Είπε ότι εκείνος και οι συνάδελφοί του τοποθέτησαν την ουσία Νόβιτσοκ στις «εσωτερικές ραφές» των εσωρούχων του Ναβάλνι. Η ρωσική ηγεσία βέβαια προσπάθησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις μιλώντας για το γέλιο που τους προκάλεσαν οι δηλώσεις Ναβάλνι, ενώ πρόσφατα ο ίδιος ο Πούτιν είχε δηλώσει ευθαρσώς πως αν οι υπηρεσίες πληροφοριών ήθελαν να τον σκοτώσουν, θα είχαν «τελειώσει τη δουλειά».

Το τρίτο ήταν «δικό μας». Η υπόθεση κατασκοπείας στη Ρόδο, στην οποία εμπλέκονται ο 35χρονος γραμματέας του Τουρκικού Προξενείου στη Ρόδο και ο 52χρονος μάγειρας εμπορικού πλοίου που κατέγραφε τις κινήσεις των ελληνικών πλοίων σε Ρόδο και Καστελλόριζο.

Λένε πως η κατασκοπεία είναι το δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα μετά την πορνεία. Κατάσκοποι υπήρχαν από την εποχή της Αρχαίας Ελλάδας (Εφιάλτης). Η αρχαιότερη αφήγηση με κατασκοπευτικό επεισόδιο αναφέρεται στη Ραψωδία Κ σ. 35 της Ιλιάδας του Ομήρου, όπου ένας Τρώας κατασκοπεύει το στρατόπεδο των Ελλήνων, τον πιάνουν και του κόβουν το κεφάλι: «…τὸν πρότερος προσέειπε βοὴν ἀγαθὸς Μενέλαος· τίφθ ̓ οὕτως ἠθεῖε κορύσσεαι; ἦ τιν ̓ ἑταίρων ὀτρυνέεις Τρώεσσιν ἐπίσκοπον;». Μετάφραση: «…Πρώτος εμίλησε ο βροντόφωνος Μενέλαος τότε κι είπε: Ποιος λόγος, έτσι που αρματώνεσαι, καλέ μου; Θες να στείλεις κανένα σύντροφο κατάσκοπο στους Τρώες;» (μετάφραση Καζαντζάκη –  Κακριδή). Η πρώτη τους «εμφάνιση» καταγράφεται κατά την εποχή των Φαραώ.

Η διείσδυσή τους στον μηχανισμό του αντιπάλου τούς δίνει ένα μοναδικό πλεονέκτημα. Ο Κρίστοφερ Αντριους, καθηγητής Ιστορίας στο Κέιμπριτζ, στο συναρπαστικό βιβλίο του «Ο Κρυφός Κόσμος: μια Ιστορία των Μυστικών Υπηρεσιών», υποστηρίζει πως η κατασκοπεία είναι η «απούσα διάσταση» της Ιστορίας. Η ιστορία της κατασκοπείας, ισχυρίζεται, είναι πολύ παλαιότερη εκείνης των σημερινών και των πρόσφατων  μυστικών υπηρεσιών. Η ομάδα του Μπλέτσλι Παρκ, η πιο επιτυχημένη μυστική υπηρεσία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που περιελάμβανε τον Αλαν Τούρινγκ κι έσπασε τον Enigma, τον περίφημο κωδικό των Ναζί, δεν είχε ιδέα ότι οι προκάτοχοί τους, σε περιόδους εθνικής κρίσης, είχαν σπάσει τους κωδικούς του Ναπολέοντα κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους αλλά και εκείνους της Ισπανίας, πριν την επιχείρηση της Ισπανικής Αρμάδας.

Οι δραστηριότητες της κατασκοπείας απασχόλησαν φυσικά και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Προβλέπει προστασία για τον κατάσκοπο,  δίνοντάς του δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη, αλλά και διαχωρίζει και αντιμετωπίζει θετικότερα όσους συλλέγουν πληροφορίες χωρίς να «υποδύονται», οι οποίοι δεν χαρακτηρίζονται κατάσκοποι.

Πλέον η κατασκοπεία, εκτός από περιπτώσεις τύπου Ναβάλνι, έχει μεταναστεύσει στο δίκτυο όπου βιώνει πεδίον δόξης λαμπρόν. Στα βαθιά στρώματά του, οργανώνονται κυβερνοεπιθέσεις, διαρροές πληροφοριών και πάσης φύσεως στρατηγικά παιχνίδια τα οποία πιθανόν ποτέ δεν μαθαίνουμε.

Ο κατάσκοπος παρατηρεί και καταγράφει. Η παρατήρηση είναι εγγενής με την ανθρώπινη φύση. Ετσι εξελίσσεται, έτσι προοδεύει. «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί» μας είπε ο σκοτεινός Ηράκλειτος. Πόλεμος σημαίνει πως υπάρχουν δύο αντίπαλοι. Η ανάγκη για γνώση της δύναμης του άλλου, στον αέναο ανταγωνισμό για το όποιο «σκήπτρο», είναι πανάρχαια.

Η δουλειά του κατασκόπου είναι να κλέβει μυστικά. Συνεπώς όχι μόνο πρέπει να υπερβεί εμπόδια, αλλά τα εμπόδια αυτά είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να δημιουργούν τις μεγαλύτερες δυσκολίες. Επίσης, κομβικό μέρος της δουλειάς του είναι η μεταμφίεση, η αλλαγή ταυτότητας, η υποκριτική. Ο κατάσκοπος είναι ένας ηθοποιός της μάχης.

Η επιθυμία να αποκαλύψει κανείς ένα μυστικό μάς ακολουθεί από την παιδική ηλικία. Εκφράζεται από το πάθος για τα σταυρόλεξα μέχρι την επιστημονική έρευνα. Ακόμα και μέσα στο σώμα μας ορισμένα κύτταρα κατασκοπεύουν άλλα.

Οσο για τους κατασκόπους του μέλλοντος θα είναι τα έντομα: Οπως αναφέρει το «Science Illustrated», ερευνητές του Πανεπιστημίου του Michigan εμφυτεύουν σε έντομα ηλιακά κύτταρα και μπαταρίες λεπτού φιλμ καθώς και ειδικά πιεζοηλεκτρικά και θερμοηλεκτρικά στοιχεία τα οποία τροφοδοτούνται με ενέργεια από την κίνηση των φτερών και την ανάπτυξη θερμότητας. Τα στοιχεία αυτά, συνεργαζόμενα, παράγουν αρκετό ηλεκτρικό ρεύμα, ώστε να λειτουργήσουν οι κάμερες, τα μικρόφωνα, οι αισθητήρες και ο υπόλοιπος εξοπλισμός παρακολούθησης που μοντάρεται πάνω στα έντομα. Οι Αμερικανοί δουλεύουν πάνω σε μια τεχνολογία με την οποία διεγείρονται τα νεύρα, οι μύες και τα αισθητήρια όργανα του ζώου.
Οι ερευνητές προσδοκούν ότι ένας συνδυασμός των τεχνικών αυτών θα δημιουργήσει κάποια στιγμή τηλεκατευθυνόμενα έντομα που θα παρακολουθούν και θα εξερευνούν περιοχές που έχουν υποστεί καταστροφές. Σε καιρό πολέμου τα ζωντανά αυτά  ρομπότ θα είναι ιδανικά για αναγνωρίσεις και για κατασκοπεία πίσω από τις γραμμές του εχθρού.

Πλέον η «Μεταμόρφωση» του Κάφκα αποκτά και μια άλλη σημασία!

Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.