Η μάχη για την ελευθερία και το βαρύ τίμημα

Η Βέροια καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους με αρχηγό τον Μουράτ Β΄ στις 9 Απριλίου 1433, όπως μαρτυρεί η επιγραφή στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου του Μικρού. Παρότι η πόλη (όπως και η Νάουσα) ενσωματώθηκε στην Ελλάδα κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους τον Οκτώβριο του 1912, λιγότερο γνωστή είναι η συμμετοχή των δύο πόλεων στα απελευθερωτικά κινήματα του 19ου αιώνα, με κορυφαίο αυτό που έμεινε στην Ιστορία ως «Επανάσταση της Νάουσας». Η επανάσταση κηρύχθηκε επίσημα στη Νάουσα την Κυριακή της Ορθοδοξίας 19 Φεβρουαρίου 1822.

Της επανάστασης της Νάουσας ηγήθηκε ο Αναστάσιος Καρατάσος (Γερο-Καρατάσος), γεννημένος στο χωριό Δοβρά το 1764. Ο ίδιος συμμετείχε στην αποτυχημένη επανάσταση της Χαλκιδικής υπό τον Εμμανουήλ Παππά, ενώ αργότερα κατέβηκε στον Νότο για να ενισχύσει τον εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα. Πέθανε το 1830 στη Ναύπακτο.

Στις 21 Φεβρουαρίου 1822, ο γερο-Καρατάσος και άλλοι ναουσαίοι επαναστάτες με αρχηγούς τους Ζαφειράκη Λογοθέτη και Γάτσο επιτέθηκαν στη Βέροια αλλά ηττήθηκαν. Μετά την ήττα κατέφυγαν στη Μονή Παναγίας Δοβρά, ή αλλιώς Ιερά Μονή Κουκουμητριώτισσας ή Ελεούσας (5 χλμ. από τη Βέροια), και τη γύρω περιοχή. Τελικά, οι ελληνικές δυνάμεις υποχωρώντας οχυρώθηκαν στη Νάουσα, αλλά στις 18 Απριλίου οι οθωμανικές δυνάμεις του Λουμπούτ Πασά μπήκαν στην πόλη από την περιοχή «Αλώνια» και από την πύλη του τείχους μπροστά από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Συνεπλάκησαν με τους υπερασπιστές του ναού, βεβήλωσαν τον χώρο και σκότωσαν περίπου 30 εκκλησιαζόμενους. Στη συνέχεια, επί έξι ημέρες διέπρατταν αποτρόπαιες πράξεις, όπως λεηλασίες, βιασμούς, εμπρησμούς, δολοφονίες, μία περίοδος που ονομάστηκε «Ολοκαύτωμα της Νάουσας». Πολλές γυναίκες οδηγήθηκαν στο παλάτι του Λουμπούτ Πασά στη Θεσσαλονίκη όπου και βασανίστηκαν ή μετέβησαν σε χαρέμια της Ανατολής. Αλλες γυναίκες για να γλιτώσουν θυσιάστηκαν στο ποτάμι της Αράπιτσας κοντά στον πύργο του Ζαφειράκη. Το 2010, οι 1.241 Ναουσαίοι που αποκεφαλίστηκαν στο «Κιόσκι» αγιοποιήθηκαν, χαρακτηρίστηκαν νεομάρτυρες και τιμώνται από την Εκκλησία την Κυριακή του Θωμά.

Οσον αφορά τη Βέροια, εβδομήντα τέσσερις βεροιώτες πρόκριτοι φυλακίστηκαν, εκατοντάδες κάτοικοι της πόλης σκοτώθηκαν στους δρόμους – αρκετοί εξ αυτών αποκεφαλίστηκαν και τα κεφάλια τους πετάχτηκαν στο ποτάμι για παραδειγματισμό. Οι μονές της Καλλίπετρας, του Τιμίου Προδρόμου, της Μουτσιάλης καθώς και άλλες μονές και πολλές εκκλησίες λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν. Ο Ν. Φιλιππίδης αναφέρει ότι 120 χωριά καταστράφηκαν και οι κάτοικοί τους σφαγιάστηκαν ή πουλήθηκαν ως δούλοι και κάποια γυναικόπαιδα μεταφέρθηκαν σε χαρέμια.