H Caitlin, ο ελέφαντας στο δωμάτιο και ο ενήλικος

Η Πέμπτη 23 Ιουνίου 2016, θυμάμαι, ξεκίνησε με Skype-call στο σπίτι της Caitlin και του Θωμά στο Lancaster.

– Καλά, στον ύπνο σου μας έβλεπες;

Ο τόνος της φωνής του Θωμά με έκανε να κοιτάξω το ρολόι μου και να συνειδητοποιήσω ότι εκεί ήταν μόλις 7.30.

– Δεν πήρα για εσένα αλλά για την Caitlin.

Η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση και αποφάσισα να θέσω τη θεωρία στην πράξη.

– Καλημέρα, Σπύρο.

Η βαριά σκωτσέζικη προφορά της γυναίκας του Θωμά με έκανε πάντα να πεθυμώ τα φοιτητικά μας χρόνια.

– Καλημέρα, Caitlin. Τι ώρα θα πας να ψηφίσεις στο δημοψήφισμα;

Μια αμήχανη σιωπή ακολούθησε την ερώτησή μου.

– Εεεεε… Δεν θα μπορέσω να ψηφίσω, Σπύρο. Εχω μια πολύ σημαντική σύσκεψη στο πανεπιστήμιο και πρέπει να είμαι εκεί. Αλλά μην ανησυχείς. There is no way Brexit first-passes the post (σ.σ.: Δεν υπάρχει περίπτωση το Brexit να επικρατήσει).

Ο σύντομος αυτός διάλογος συμπυκνώνει όλη τη σύγχρονη βρετανική τραγωδία. Από τη μια μέρα στην άλλη η Βρετανία «αποφάσισε», υπό το άχρονο μοιρολόι του λαϊκισμού και μιας παραδοσιακής ευρωφοβίας που πλέον στον 21ο ηχεί τόσο γραφική, να απεκδυθεί της προνομιακής της θέσης στο εσωτερικό της ΕΕ – μια σχέση με αμοιβαία κέρδη αλλά και εκατέρωθεν υποχωρήσεις – και να φλερτάρει με το συστημικό περιθώριο.

Ακόμη και σήμερα η λύση περί ενός ομαλού διαζυγίου μεταξύ Βρυξελλών και Λονδίνου δεν έχει βρεθεί, με αποτέλεσμα να απειλείται η εύρυθμη τάξη στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και η ίδια η συνοχή αυτού του τόσο σημαντικού κράτους. Ο κύριος λόγος για την αδυναμία εξεύρεσης ομαλής λύσης έχει να κάνει με το πολύπλοκο θεσμικό περίβλημα του Ηνωμένου Βασιλείου και πιο συγκεκριμένα με τις εξελίξεις που θα λάβουν χώρα στη Βόρεια Ιρλανδία.

H επονομαζόμενη ιρλανδική back-stop λύση προνοεί για τη δημιουργία ενός ασφαλούς διαδρόμου από το Ηνωμένο Βασίλειο προς την ΕΕ και το αντίστροφο, με στόχο να μπορεί η Βρετανία να έχει ένα κομμάτι της συμβατό με την ενωσιακή νομοθεσία, ενώ παράλληλα επιδιώκει να διατηρηθεί το πνεύμα της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, ώστε να μην επιστρέψει η Βόρεια Ιρλανδία στον λαβύρινθο της βίας. Ενα μεγάλο κομμάτι του βρετανικού βαθέος κράτους δεν συμφωνεί με αυτή την προοπτική, θεωρώντας – όχι απαραίτητα δίχως αιτία – ότι μια τέτοια απόφαση αποδομεί οριστικά την ενότητα του Ηνωμένου Βασιλείου αλλά και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Παράλληλα, ένα μεγάλο τμήμα των Βρυξελλών αρνείται να δώσει την ευκαιρία στο Ηνωμένο Βασίλειο να αποχωρήσει με τους δικούς του όρους από την Ενωση, διατηρώντας δηλαδή τη δυνατότητα εξαγωγής των εμπορικών και γεωργικών του προϊόντων με τους προ Brexit προνομιακούς όρους και έπειτα από μια μεγάλη χρονική περίοδο θεσμικής μετάβασης, μην επιθυμώντας προφανώς να στείλουν το μήνυμα της ελαστικότητας απέναντι στο κράτος που προτίμησε την απομόνωση πέραν της Μάγχης από τον κοσμοπολιτισμό της Γηραιάς Ηπείρου.

Ενα από τα πλέον επιτυχημένα δόγματα της αμερικανικής διπλωματίας είναι ότι αν σε μια διαπραγμάτευση η λύση δεν είναι πραγματοποιήσιμη, τότε είναι σημαντικό κάποιος να κάνει τις απαραίτητες υποχωρήσεις, being the adult in the room, ώστε να μην καταρρεύσουν τα πάντα. Ο ενήλικος στην περίπτωσή μας οφείλει να είναι η ΕΕ, όσο κι αν αυτό δεν αρέσει σε πολλούς στις Βρυξέλλες, στο Παρίσι ή στο Βερολίνο. Σε καμία των περιπτώσεων δεν υποστηρίζω ότι η Ευρώπη πρέπει να επιτρέψει στο Λονδίνο να υιοθετήσει τον ρόλο του κακομαθημένου παιδιού (αυτός ήταν ο ρόλος των Αθηνών μέχρι το 2010, όταν οι αυταπάτες μας χρεοκόπησαν) και να διαπράττει κομβικά σφάλματα δίχως να έχει συνέπειες. Το Brexit είναι ένα κομβικό λάθος της Βρετανίας και γι’ αυτό το κράτος αξίζει να περάσει το μαρτύριο του Σισύφου. Στη διεθνή πολιτική άλλο είναι να είσαι ο ενήλικος στο δωμάτιο και άλλο η Μητέρα Τερέζα. Στην πραγματικότητα η Μητέρα Τερέζα είναι ο ελέφαντας στον χώρο δημιουργώντας περισσότερα προβλήματα απ’ όσα μπορεί να λύσει. Θα ήμουν ο τελευταίος που θα ζητούσε από την ΕΕ να παίξει τον ρόλο της Μητέρας Τερέζας, ως ανοικτά δεδηλωμένος ρεαλιστής.

Από την άλλη, όμως, το Brexit δεν θα πρέπει να λάβει χώρα υπό το πλαίσιο μιας εθνικής ήττας των Βρετανών. Η Ενωση δεν πρέπει να επαναλάβει τα λάθη που διέπραξε με τους Ελληνες ως προς τη διαχείριση του θυμικού των Βρετανών. Οι Βρυξέλλες θα ήταν ορθολογικό με μια ενδελεχή παρουσίαση να αναλύσουν τις θέσεις της Ενωσης στους βρετανούς πολίτες και να τους υπενθυμίσουν ότι στο βάθος η ολική επαναφορά του Ηνωμένου Βασιλείου στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι δυνατή.

Χρειαζόμαστε τη Βρετανία ως πυλώνα του ΝΑΤΟ, αλλά και ως σημαντικό κρίκο για την επίτευξη της διατλαντικής προοπτικής που αποτελεί το μέλλον για το σύνολο του δυτικού κόσμου, όπως η Βρετανία χρειάζεται την Ενωση για να διατηρήσει την επαφή της με τις εξελίξεις του 21ου αιώνα μέσα από μια ανταγωνιστική προοπτική. Το rapprochement είναι εφικτό και προσωπικά είμαι σίγουρος ότι θα γίνει σε λίγες δεκαετίες από σήμερα. Πότε; Οταν οι 20άρηδες και 25άρηδες, που στην πλειοψηφία τους ψήφισαν υπέρ του Bremain, αναλάβουν τις τύχες του Ηνωμένου Βασιλείου και θέσουν ξανά το θέμα της επιστροφής με ένα νέο δημοψήφισμα. Δεν είμαι βέβαιος ότι η Ευρώπη θα υποδεχθεί το Ηνωμένο Βασίλειο ως ο πατέρας δέχθηκε τον άσωτο υιό στην παραβολή. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι θα ανοίξουμε τα χέρια μας για να τους δεχθούμε πίσω, έστω και δίχως πολλά χαμόγελα. Ο ενήλικος στο δωμάτιο γνωρίζει ότι δίχως τη Βρετανία στον πυρήνα της Ευρώπης ο δυτικός κόσμος χάνει σημαντικό μέρος της ορμής του, δίχως να έχουμε την πολυτέλεια για κάτι τέτοιο, έστω κι αν το φταίξιμο είναι αποκλειστικά της… Caitlin που δεν πήγε να ψηφίσει εκείνο το πρωί της 23ης Ιουνίου.

Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.