Η Ρουβεντρίνι Μενικντιουέλα, βοηθός ύπατη αρμοστής για τους πρόσφυγες, επισκέφθηκε την Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα όπου συναντήθηκε, μεταξύ άλλων, με τον υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου Θάνο Πλεύρη.
«Το Βήμα» ζήτησε από την υπ’ αριθμόν 2 της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να μεταφέρει τις διαπιστώσεις της αλλά και να εξηγήσει τις ιδεολογικές προσαρμογές που συντελούνται στην αντιμετώπιση των προσφύγων.
Ποιες είναι οι διαπιστώσεις σας από το ταξίδι σας στην Ελλάδα, και ειδικότερα από την επίσκεψή σας στην Κρήτη;
«Συνολικά, η αποστολή ήταν καρποφόρα και επιβεβαίωσε τη δέσμευση της Υπατης Αρμοστείας να συνεργάζεται με τις Αρχές, την κοινωνία των πολιτών και τους πρόσφυγες για να διασφαλίσει την προστασία των ανθρώπων που αναγκάζονται να διαφύγουν καθώς και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των μεικτών ροών.
Στην Κρήτη, με εντυπωσίασε η ακούραστη αφοσίωση των τοπικών αρχών και του Λιμενικού Σώματος. Είναι σαφές ότι η Αγιά δεν πληροί τις βασικές συνθήκες υποδοχής και χαιρετίζω τα σχέδια για πιο κατάλληλες δομές φιλοξενίας. Οπως μοιράστηκε ένας πρόσφυγας από το Σουδάν (σήμερα η εθνικότητα με τις περισσότερες αφίξεις στην Κρήτη), το ταξίδι τους υπαγορεύτηκε από την ανάγκη για ασφάλεια: “Η κατάσταση ήταν τόσο αφόρητη που θα κάναμε αυτό το ταξίδι όποιες κι αν ήταν οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίζαμε στην Ευρώπη”».
Ποια είναι τα συμπεράσματά σας για την κατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα;
«Είναι σαφές ότι η Ελλάδα, ως εξωτερικό σύνορο της ΕΕ, αντιμετωπίζει προκλήσεις, ωστόσο έχει αναπτύξει ισχυρά συστήματα για να καθορίζει ποιοι χρειάζονται προστασία και ποιοι όχι. Είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε με τις Αρχές σε πρακτικές λύσεις που συνδυάζουν τη διαχείριση των συνόρων με τον σεβασμό των διεθνών νομικών υποχρεώσεων.
Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών, όπως αναδείχθηκε στις συζητήσεις μας, είναι πολύτιμος και συμπληρώνει τα κρατικά θεσμικά όργανα. Οι συνδυασμένες αυτές προσπάθειες δημιουργούν επίσης τις συνθήκες για αυτό που οι πρόσφυγες τόνισαν ότι επιθυμούν περισσότερο: να είναι αυτάρκεις. Ομως αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Η στήριξή τους με εκμάθηση γλώσσας και ευκαιρίες απασχόλησης θα τους επιτρέψει να ξαναχτίσουν τη ζωή τους και να συμβάλουν στην ελληνική κοινωνία».
Η Ελλάδα σταμάτησε την επεξεργασία αιτήσεων ασύλου για τρεις μήνες. Το συζητήσατε με τον υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου κ. Πλεύρη;
«Ναι, το συζητήσαμε με τον υπουργό. Οπως γνωρίζετε, η Υπατη Αρμοστεία έχει εκφράσει ανησυχία για το μέτρο. Ωστόσο, ενθαρρύνθηκα βλέποντας ότι εισήχθησαν εξαιρέσεις για ανθρώπους από χώρες που παράγουν πρόσφυγες, όπως το Σουδάν, η Ερυθραία και το Νότιο Σουδάν. Αυτό είναι ένα θετικό βήμα που δείχνει ότι η Ελλάδα προτίθεται να ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις της για την προστασία των προσφύγων».
Η Υπατη Αρμοστεία φάνηκε πρόσφατα θετική προς τα κέντρα σε τρίτες χώρες όπου οι αιτούντες άσυλο θα παραμένουν έως ότου εξεταστεί η αίτησή τους από ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό φαίνεται σαν μια μεγάλη ιδεολογική αλλαγή.
«Δεν αποτυπώνει πλήρως όσα μετέφερε η ΥΑ σε πρόσφατη ενημέρωση, και πράγματι είναι χρήσιμο να το ξεκαθαρίσουμε. Οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν προκλήσεις για να επιστρέψουν εκείνους των οποίων οι αιτήσεις ασύλου απορρίπτονται τελεσίδικα. Η ΥΑ υποστήριζε ανέκαθεν την ανάγκη για ταχεία επιστροφή των αποτυχημένων αιτούντων άσυλο, καθώς αυτό συμβάλλει στη διατήρηση της αξιοπιστίας του συστήματος ασύλου για όσους πραγματικά χρειάζονται προστασία. Ορισμένα κράτη συζητούν σήμερα για κέντρα επιστροφής και για ρυθμίσεις μεταφοράς. Αυτά είναι δύο διαφορετικά ζητήματα.
Οσον αφορά τα κέντρα επιστροφής, η ΥΑ εξέδωσε πρόσφατα κατευθυντήριες γραμμές για αποτελεσματικά συστήματα επιστροφής και την έννοια τέτοιων κέντρων για απορριφθέντες αιτούντες άσυλο, που περιλαμβάνουν τις αρχές που πρέπει να διέπουν τη δημιουργία τους και τον πιθανό ρόλο της ΥΑ σε αυτά.
Σε ό,τι αφορά τις μεταφορές αιτούντων και προσφύγων σε τρίτες χώρες, θέλω να είμαι σαφής ότι η ΥΑ δεν τις προωθεί. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι κάποια κράτη διαπραγματεύονται σχετικές συμφωνίες. Γι’ αυτό εκδώσαμε κατευθυντήριες οδηγίες που διευκρινίζουν τις ασφαλιστικές δικλίδες και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται ώστε τέτοιες πρωτοβουλίες να σέβονται τις αρχές της διεθνούς προστασίας».
Οι ΗΠΑ του προέδρου Τραμπ αμφισβητούν τη Σύμβαση για τους Πρόσφυγες, υποστηρίζοντας ότι κάθε χώρα πρέπει να κάνει ό,τι θέλει. Σας ανησυχεί ότι η τάση θα εξαπλωθεί στη Δύση, όπου ακροδεξιά κόμματα μιμούνται τον Τραμπ;
«Η Υπατη Αρμοστεία είναι έτοιμη να συνεργαστεί εποικοδομητικά με τα κράτη για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων. Τονίζουμε ότι οι χώρες μπορούν να διαχειρίζονται τα σύνορά τους και ταυτόχρονα να τηρούν την υποχρέωση να προστατεύουν ανθρώπους που διαφεύγουν από διώξεις και συγκρούσεις. Το άσυλο δεν είναι ασύμβατο με την εθνική κυριαρχία. Αντιθέτως, η Σύμβαση του 1951 σχεδιάστηκε για να σέβεται την κυριαρχία και την ασφάλεια των κρατών, ενώ βοηθά τις χώρες να διαχειρίζονται την άφιξη ανθρώπων που χρειάζονται προστασία.
Το ζητούμενο τώρα είναι να διατηρηθεί το άσυλο για όσους φεύγουν από συγκρούσεις και διώξεις, να υπάρξει ανταπόκριση στις σημερινές πραγματικότητες με ρεαλιστικό τρόπο, μέσα από συνεργασία μεταξύ των κρατών και της ΥΑ. Αυτό σημαίνει απλούστευση των συστημάτων ασύλου, ταχείες επιστροφές όσων δεν χρήζουν ασύλου, στήριξη των κυριότερων χωρών υποδοχής προσφύγων και διεύρυνση των ασφαλών, νόμιμων οδών μετανάστευσης για πρόσφυγες».
Εξαπλώνεται τελευταίως η άποψη ότι οι πρόσφυγες πρέπει να καταφεύγουν μόνο σε γειτονικές χώρες και να μην «επιλέγουν» οι ίδιοι σε ποια χώρα θα πάνε για να ζητήσουν άσυλο. Είναι αυτό εφικτό;
«Συχνά χάνεται στη δημόσια συζήτηση στη Δύση ότι το 75% των προσφύγων παγκοσμίως φιλοξενούνται σε χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Η Σύμβαση δεν δίνει στους αιτούντες άσυλο το δικαίωμα να επιλέξουν τη χώρα ασύλου τους. Ωστόσο, μπορεί να έχουν θεμιτούς λόγους να αναζητήσουν ασφάλεια σε μια συγκεκριμένη χώρα – όπως οικογενειακούς δεσμούς.
Στην πράξη, οι αιτούντες άσυλο μπορεί να επιστραφούν σε μια χώρα από την οποία διήλθαν, υπό την προϋπόθεση ότι εκεί θα έχουν πρόσβαση σε άσυλο, θα γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους και υπάρχει επίσημη συμφωνία μεταξύ των κρατών που ρυθμίζει τέτοιες επιστροφές».
Πώς μπορεί να πειστεί η κοινή γνώμη στην Ευρώπη να είναι πιο δεκτική στην υποδοχή προσφύγων;
«Παρότι υπάρχουν ανησυχίες για το άσυλο, παγκόσμια έρευνα που διεξήγαμε πέρυσι έδειξε ότι το 73% υποστηρίζει την προσφορά ασύλου σε όσους διαφεύγουν από πολέμους και διώξεις. Πολλοί φόβοι προκύπτουν συχνά από πολιτικοποιημένες παρερμηνείες και όχι από την πραγματικότητα. Η Ευρώπη είχε 200.000 αφίξεις πέρυσι και λίγο περισσότερες από 100.000 φέτος – ένας διαχειρίσιμος, μειούμενος αριθμός.
Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων ασύλου για όσους πραγματικά το χρειάζονται, η άμεση επιστροφή όσων δεν πληρούν τις προϋποθέσεις, η διεύρυνση νόμιμων οδών μετανάστευσης και η στήριξη των προσφύγων στις χώρες πρώτης υποδοχής μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες που εκφράζονται σε ορισμένους κύκλους».
