Λέγεται ότι όποια πέτρα κι αν σηκώσεις, θα βρεις έναν Ελληνα. Στην περίπτωση του Βασίλειου Τσιάνου, αυτό επιβεβαιώνεται καθώς ήταν εκείνος που παρέδωσε στην Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τον μαγνήτη σπανίων γαιών που η πρόεδρος της Κομισιόν παρουσίασε στη Σύνοδο των G7 στον Καναδά ως σύμβολο της ευρωπαϊκής βιομηχανικής αναγέννησης. Ο μαγνήτης πέρασε από τα χέρια του Ντόναλντ Τραμπ και των υπόλοιπων ηγετών, προτού καταλήξει ως δώρο στον καναδό πρωθυπουργό Μαρκ Κάρνεϊ.
Αντιπρόεδρος της καναδικής εταιρείας Neo, που δημιούργησε το πρώτο εργοστάσιο σπάνιων γαιών στην ΕΕ, και πρόεδρος της Παγκόσμιας Ενωσης Βιομηχανίας Σπανίων Γαιών (REIA) με έδρα τις Βρυξέλλες, ο Τσιάνος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε μια βιομηχανία που έχει μετατραπεί σε πεδίο στρατηγικού ανταγωνισμού. Ταξιδεύει από την Ουκρανία και το Καζακστάν μέχρι την Κίνα και τη Γροιλανδία σε αναζήτηση νέων αλυσίδων εφοδιασμού.
Οταν «Το Βήμα» επικοινώνησε μαζί του, βρισκόταν στη Βραζιλία λίγο πριν αναχωρήσει για τη Μαλαισία.
Η Ελλάδα φιλοξενεί κέντρο έρευνας και καινοτομίας της Tesla για κινητήρες ηλεκτροκίνησης. Μπορεί να εξελιχθεί αντίστοιχα και σε ερευνητικό κόμβο ανάπτυξης καινοτόμων μαγνητών σπάνιων γαιών
Γιατί οι σπάνιες γαίες έχουν μετατραπεί σε ζήτημα στρατηγικής σημασίας;
«Οι σπάνιες γαίες είναι τα κρίσιμα μεταλλεύματα για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών. Οι μαγνήτες σπάνιων γαιών είναι κρίσιμο εξάρτημα για κινητήρες κυρίως στις ακόλουθες εφαρμογές: ηλεκτροκίνητα οχήματα, υπεράκτιες ανεμογεννήτριες, αντλίες νερού σε ενεργειακά αποδοτικά κτίρια, σερβομηχανισμούς και συστήματα πρόωσης drones, και στους τουρμποκινητήρες εκκίνησης των μαχητικών αεροσκαφών Rafale και F-35. Η προσθήκη των μαγνητών σπάνιων γαιών σε κινητήρες ξεκλειδώνει κατά μέσο όρο 30% ενεργειακή αποδοτικότητα, που κατ’ επέκταση ξεκλειδώνει την τεχνική σκοπιμότητα και την οικονομική λογική των παραπάνω κρίσιμων τεχνολογιών».
Πόσο ευάλωτη είναι η Ευρώπη σε αυτή τη νέα πραγματικότητα;
«Η Ευρώπη διανύει μέρες που θα διαμορφώσουν δεκαετίες. Μέχρι προ λίγων μηνών, είχε αποκλειστική εξάρτηση για μαγνήτες σπάνιων γαιών από την Κίνα. Το στοίχημα ανασυγκρότησης και αναδιανομής της εφοδιαστικής γεωγραφίας σπάνιων γαιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχημένη μετάβαση της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας στην ηλεκτροκίνηση. Πάνω από το 80% της αγοράς αυτών των μαγνητών αποδίδεται στις αυτοκινητοβιομηχανίες. Το ρίσκο διακοπής εφοδιασμού μαγνητών συνεπάγεται παύση παραγωγής αυτοκινήτων. Φανταστείτε την πολιτική διάσταση ενός τέτοιου ενδεχομένου. Αντίστοιχα στα εξοπλιστικά, πάρα την πολύ μικρότερη κλίμακα ζήτησης, υπάρχει το ενδεχόμενο διακοπής εφοδιασμού μαγνητών Νεοδυμίου ή Σαμαρίου. Αυτή τη στιγμή, η Ευρώπη παραμένει χωρίς καμία εναλλακτική πηγή εφοδιασμού. Τα ελάχιστα ορυχεία σε Λατινική Αμερική, Αυστραλία και Νοτιοανατολική Ασία που έχουν συγκριτικά καλύτερες πιθανότητες έναρξης παραγωγής βαριών σπάνιων γαιών πρέπει να στηριχθούν άμεσα από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και την Κομισιόν. Θεωρώ ότι είναι το μεγαλύτερο ενεργό ρίσκο της ΕΕ σήμερα και αντιμετωπίζεται μόνο με ταχεία κοινή πολιτική επείγουσας προμήθειας, τύπου εμβολίων κορωνοϊού. Στα θετικά, με την καναδική εταιρεία Neo χτίσαμε στην Εσθονία το μεγαλύτερο και ανταγωνιστικότερο εργοστάσιο μαγνητών σπάνιων γαιών του δυτικού κόσμου. Είναι μια σημαντική ανακούφιση για τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες, αλλά εξυπηρετεί μόνο το 10%-15% της ζήτησής τους. Οταν ξεκίνησα, προ πενταετίας, να κάνω “φασαρία” στις Βρυξέλλες για την επιτακτική ανάγκη εισήγησης νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου για ανταγωνιστική παραγωγή σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, όλες οι συζητήσεις γυρνούσαν γύρω από το ρίσκο διαταραχής αλυσίδων εφοδιασμού. Σήμερα, το ρίσκο έχει μετατραπεί σε κρίση. Για αυτό υπάρχει πλέον και η διάθεση για γενναία δημόσια πολιτική στις Βρυξέλλες. Εχω βαθιά εμπιστοσύνη στους θεσμούς της ΕΕ και στην G7. Πιστεύω ότι θα καταφέρουν να συγκροτήσουν έναν οργανισμό ή ρυθμιστικό όργανο για συγκέντρωση ζήτησης και κοινή προμήθεια, καθώς και δημιουργία αποθεμάτων, κάτι δηλαδή αντίστοιχο του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας τη δεκαετία του 1970 για την αντιμετώπιση της κρίσης πετρελαίου».
Ρεαλιστικά, ποιο μπορεί να είναι το αποτύπωμα της Ελλάδας;
«Πρωτίστως η περίπτωση του γάλλιου, ως παραπροϊόν της εξόρυξης και επεξεργασίας βωξίτη σε αλουμίνια. Στην περίπτωση μαγνητών σπάνιων γαιών για αυτοκινητοβιομηχανίες, θεωρώ ότι η ευκαιρία της Ελλάδας είναι πολύ περιορισμένη αλλά εξίσου μοναδική. Η χώρα φιλοξενεί κέντρο έρευνας και καινοτομίας της Tesla για κινητήρες ηλεκτροκίνησης. Ετσι, μπορεί να εξελιχθεί αντίστοιχα και σε ερευνητικό κόμβο ανάπτυξης καινοτόμων μαγνητών σπάνιων γαιών για κινητήρες επόμενων γενεών, τόσο για ηλεκτροκίνητα αυτοκινήτα όσο και για τεχνολογίες του μέλλοντος όπως τα ανθρωποειδή ρομπότ».
Η Τουρκία ανακοίνωσε εντοπισμό σημαντικών αποθεμάτων σπάνιων γαιών και επενδύσεις στην επεξεργασία τους. Πώς το αξιολογείτε;
«Τα τελευταία 20 χρόνια, έχουν ανακοινωθεί 200 ανακαλύψεις κοιτασμάτων εκτός Κίνας. Σε όλο αυτό το διάστημα έχει ανοίξει μόνο ένα καινούργιο βιώσιμο ορυχείο. Ισως είναι ακόμα έκπληξη για κάποιους, αλλά οι σπάνιες γαίες δεν είναι σπάνιες. Αυτό που τις καθιστά δύσκολες στην πρόσβαση και μεταποίηση είναι η εύρεση αποθεμάτων με οικονομική λογική εξόρυξης και διαχωρισμού. Επιτυχία δεν είναι ο εντοπισμός αποθεματικού. Είναι πολυετής ο δρόμος τεχνοοικονομικής μελέτης, κατασκευής και λειτουργίας ορυχείου. Ας ξανακάνουμε αυτή τη συζήτηση σε μια δεκαετία».
