Κατέκτησε την αθανασία μέσα από το έργο του, με κλασικές και αξεπέραστες συνθέσεις όπως η «Λίμνη των κύκνων», ο «Καρυοθραύστης», η «Ωραία κοιμωμένη». Το όνομά του – Πιότρ Ιλίτς Τσαϊκόφσκι (1840-1893) – είναι γνωστό σε όλους, όμως η ζωή του, και ακόμη περισσότερο οι προσωπικές του σκέψεις και αγωνίες, παραμένουν λιγότερο οικείες.
Στην παράσταση «Τσαϊκόφσκι» που ανεβαίνει από το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής οι Καγετάνο Σότο και Ντάριο Σούσα αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν τον ταλανισμένο άνθρωπο πίσω από τον ευφυή δημιουργό βάσει των επιστολών του που δημοσιεύτηκαν στα ρωσικά και στα αγγλικά, το 2009 και 2018 αντίστοιχα.
Τον άνδρα που ανέδειξε το μεγαλείο της μουσικής αλλά δεν μπόρεσε να ζήσει το μεγαλείο μιας ζωής που βιώνεται βάσει προσωπικών επιθυμιών καθότι υπήρξε ομοφυλόφιλος, ένα γεγονός που σβήστηκε από την επίσημη εκδοχή της Ιστορίας. «Σίγουρα καταλαβαίνεις πόσο οδυνηρό μου είναι να ξέρω ότι οι άνθρωποι που με αγαπούν ντρέπονται για μένα» ακούγεται κάποια στιγμή στην παράσταση.
Τη χορογραφία της την έχει επιμεληθεί ο Bαρκελωνέζος Καγετόνο Σότο, ο οποίος έχει αναλάβει και τη σκηνοθεσία του έργου, ένας δημιουργός που είχε ξεχωρίσει ήδη από την πρώτη του δουλειά, το «Plenilunio» για το Κρατικό Μπαλέτο Βαυαρίας (βραβείο καλύτερου νέου χορογράφου το 2000 από το γερμανικό περιοδικό «Tanz Aktuell»).
«Ο Τσαϊκόφσκι ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά αυτό δεν είναι ένα γκέι μπαλέτο και σίγουρα δεν αφορά τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Αφορά τα δικαιώματα όλων» έχει διευκρινίσει. Ο Κροάτης Ντάριο Σούσα, συνοδοιπόρος και βασικός συνεργάτης στη σύλληψη του έργου, έχει αναλάβει τη σκηνογραφία, τα κοστούμια και τους φωτισμούς – τα στοιχεία που διαμορφώνουν την κουίρ αισθητική της παράστασης.
Μέσα από σύμβολα εμπνευσμένα από την ποπ κουλτούρα, δημιουργεί ένα οπτικό σύμπαν που ενισχύει τη θεματική και την ατμόσφαιρα του έργου.
Ο Σούσα, με προϋπηρεσία στον χώρο των οικονομικών, ξεκίνησε τη συνεργασία του με τον Σότο ως μάνατζέρ του. Σταδιακά, η εμπλοκή του στις δημιουργικές πτυχές των έργων αυξήθηκε, αναλαμβάνοντας ρόλους καλλιτεχνικού συμβούλου, σχεδιαστή και, πλέον, συνδημιουργού του μπαλέτου «Τσαϊκόφσκι».
Η στενή τους σχέση και η δημιουργική ώσμωση που αναπτύχθηκε μεταξύ τους επιτρέπουν στον Σούσα να εμπλουτίζει και να ενισχύει το καλλιτεχνικό όραμα του Σότο, διαμορφώνοντας από κοινού τη σκηνική ταυτότητα των έργων τους. «Πέρα από το ότι είμαστε δημιουργική ομάδα, με τον Καγετάνο είμαστε ζευγάρι από το 1999. Υποστηρίζουμε και ενθαρρύνουμε ο ένας την πορεία του άλλου σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Οταν δουλεύουμε πάνω σε κάτι δημιουργικό, δεν θέτουμε όρια. Δεν διαιρούμε αλλά αντίθετα πολλαπλασιάζουμε τις οπτικές μας.
Για παράδειγμα, όταν έρχεται η στιγμή να πάρουμε αποφάσεις, πρέπει να συμφωνούμε και οι δύο. Αν ένας από εμάς δεν συμφωνεί με μια ιδέα, αυτή απορρίπτεται και συνεχίζουμε να αναζητούμε άλλες κατευθύνσεις» θα εξηγήσει στο «Βήμα» ο Σούσα.
Οι χιλιάδες επιστολές
Για τη δημιουργία της συγκεκριμένης παράστασης οι Σότο και Σούσα άντλησαν υλικό από χιλιάδες επιστολές του Τσαϊκόφσκι με σκέψεις του για τη μουσική, την αγάπη και τις σχέσεις του με την γκουβερνάντα του, τη μητέρα του που έχασε νωρίς ή τον δάσκαλό του αλλά και τις ανασφάλειες που είχε για τον εαυτό του. Τις είχε γράψει προς το τέλος της ζωής του και κυκλοφόρησαν στα ρωσικά το 2009 και στα αγγλικά το 2018 ενώ φυλάσσονται στο αρχείο που βρίσκεται στο σπίτι-μουσείο του Τσαϊκόφσκι στο Κλιν, βορειοδυτικά της Μόσχας, εκεί δηλαδή όπου ο συνθέτης έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
«Η δημιουργία ενός βιογραφικού μπαλέτου είναι μια τεράστια πρόκληση, καθώς δεν θέλεις να διηγηθείς μια ιστορία που έχει ήδη ειπωθεί. Ετσι, αναζητείς πτυχές της ζωής του συνθέτη που δεν έχουν εκτεθεί στο ευρύ κοινό. Ο Καγετάνο και εγώ αποφασίσαμε να εστιάσουμε επίσης στα πιο ιδιωτικά ζητήματα του Τσαϊκόφσκι, τα οποία είχαν αποκρυφθεί από το σοβιετικό καθεστώς. Στα γράμματά του ανακαλύψαμε και την ευαισθησία της φύσης του, συναισθήματα που αισθανόταν μόνιμα, όπως ο φόβος και η αμφιβολία για τον εαυτό του.
Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα μπαλέτο όπου απελευθερώνεται αυτός ο πόνος όπως και το πάθος της ζωής του. Συνοψίζοντας, θέλαμε να αποδώσουμε αυτό που βρίσκεται πίσω από τον καλλιτέχνη. Η ζωή αποτελείται από φως και σκοτάδι. Η ψυχή αυτού του μπαλέτου είναι το σκοτάδι μιας ζωής. Θέλαμε να αφήσουμε αρκετό χώρο στο κοινό, να του προσφέρουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες ώστε να ερμηνεύσει τη δική του εκδοχή για τον Τσαϊκόφσκι. Ομολογώ ότι η εικόνα που είχα για αυτόν τον συνθέτη άλλαξε δραστικά ύστερα από την ερευνητική δουλειά που έπρεπε να κάνω για τη δραματουργία» θα καταλήξει ο Σούσα.
Ορισμένα αποσπάσματα των επιστολών θα ακούγονται λοιπόν καθώς οι χορευτές και χορεύτριες της ΕΛΣ θα αναβιώνουν το αφηγηματικό μπαλέτο (πρωτοανέβηκε στη Ριέκα της Κροατίας το 2023) υπό τη μουσική υπόκρουση συνθέσεων του Τσαϊκόφσκι που δεν είναι και τόσο γνωστές στο ευρύ κοινό, ακόμα και ορισμένες που είχαν απαγορευθεί από το σοβιετικό καθεστώς. Θα τις ερμηνεύει η Ορχήστρα της ΕΛΣ υπό τη διεύθυνση του Φιλίπ Φορζέ.
«Ηταν πολύ δύσκολο να εντάξουμε τα έγγραφα του Τσαϊκόφσκι στο μπαλέτο, καθώς δεν θέλαμε να το κάνουμε με τον παραδοσιακό τρόπο. Το πιο καινοτόμο στοιχείο της παράστασης είναι η εναλλακτική αφήγηση στο μπαλέτο. Οταν αποδεχόμαστε μια συνεργασία με μια ομάδα, προχωράμε σε αυτή μόνο αν μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε έξω από τη ζώνη άνεσής μας. Είναι ένα ρίσκο, αλλά είναι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά».
Το θέατρο μέσα στο θέατρο
Η αισθητική προσέγγιση της παράστασης αποσκοπούσε και αυτή στο να αναδειχθεί ο εσωτερικός κόσμος του Τσαϊκόφσκι. «Θέλαμε να φέρουμε το θέατρο μέσα στο θέατρο. Για παράδειγμα, για τις θέσεις της πλατείας, χρησιμοποιήσαμε ειδικά φώτα που χρησιμοποιούνται στον κινηματογράφο. Οσον αφορά τα κοστούμια, η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η απλότητα, πώς με μόνο μία πινελιά μπορείς να παραπέμψεις κάπου, όπως με τα ανθοστέφανα της σλαβικής παράδοσης. Ο Τσαϊκόφσκι ένιωθε επίσης τρομερό τρακ επί σκηνής. Μέσα από κάθε στοιχείο, αποτυπώσαμε τους φόβους και τις προκλήσεις της ζωής του ως ενός από τους πιο σημαντικούς συνθέτες της ρομαντικής εποχής που τύχαινε επίσης να είναι ομοφυλόφιλος».
INFO }«Τσαϊκόφσκι» από το Μπαλέτο ΕΛΣ στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΚΠΙΣΝ) στις 14, 16, 21, 22 και 23 Φεβρουαρίου.
