«Τα σκυλιά» είναι ένα έργο που δεν χαρίζεται. Δεν λέει απλώς μια ιστορία, αλλά ανοίγει έναν χώρο σκέψης. Δεν είναι δηλαδή αυτό που παραδοσιακά ονομάζουμε θέατρο τεκμηρίωσης ή ντοκιμαντέρ, αλλά ξεκινούν από ένα αληθινό περιστατικό: την κακοποίηση και θανάτωση ενός σκύλου σε τουριστική περιοχή (ας πούμε την Αράχοβα;). Ενα «υλικό» και μια αφορμή από το οποίο εκκινεί ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς, γνωστός για τη βαθιά ερευνητική του προσέγγιση και τη διαρκή αναζήτηση τρόπων έκφρασης που να συνομιλούν με την εποχή μας, για να καταθέσει μια ακόμη παράσταση με ισχυρό πολιτικό πυρήνα.
Εκτός από τη σύλληψη και τη σκηνοθεσία της παράστασης, είναι υπεύθυνος και για τη δημιουργία του έργου το οποίο συνέγραψε μαζί με τους Μιχάλη Πητίδη και Γεράσιμο Μπέκα. Γι’ αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι μετά την επιτυχία τους στο περσινό Φεστιβάλ Αθηνών, όπου παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά σε παραγωγή του Προγράμματος Grape και κέρδισαν το Πρώτο Βραβείο Κοινού – Mastercard, μετά από σχετική ψηφοφορία, επιστρέφουν μέσα από το θέατρο Κιβωτός (από τις 25 Απριλίου, για δέκα μόνο παραστάσεις).
Με τους ίδιους ηθοποιούς αλλά και μια ηχηρή εξαίρεση, τον Τούρκο Τζεμ Γιτ Ουζούμογλου, στον οποίο επιβλήθηκε απαγόρευση εξόδου από τη χώρα του λόγω των δημόσιων τοποθετήσεών του απέναντι στο καθεστώς Ερντογάν (τον αντικαθιστά ο Μιχάλης Πητίδης). «Είναι από τις στιγμές αυτές που η πραγματικότητα έρχεται με σκληρό τρόπο να μας υπενθυμίσει ότι η δημοκρατία και η ελευθερία δεν είναι μία δεδομένη συνθήκη, αλλά απαιτείται διαρκής εγρήγορση και αγώνας από εμάς» θα πει φορτισμένος ο Αζάς.
Ο Ανέστης Αζάς. Φωτ: Nikos Katsaros
Τα σκάνδαλα συγκάλυψης
Ο ίδιος σίγουρα δεν εφησυχάζει. «Οταν η ιστορία με τη φρικτή κακοποίηση του σκύλου είδε το φως της δημοσιότητας προκάλεσε συγκίνηση, αποτροπιασμό και οργή στα σόσιαλ μίντια, έπειτα όμως κουκουλώθηκε και γρήγορα ξεχάστηκε. Ξεκινάμε λοιπόν να αφηγηθούμε αυτή την ιστορία ως μια θεατρική αλληγορία για τα διάφορα σκάνδαλα συγκάλυψης που δυστυχώς ορίζουν σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα στη χώρα μας και μας προκαλούν ένα αίσθημα ανασφάλειας και αδυναμίας.
Με “Τα σκυλιά” θέλαμε να κάνουμε μια πολιτική αλληγορία για τη σημασία της δικαιοσύνης. Θέλαμε το έργο να μιλάει για όλα αυτά και να είναι αιχμηρό, όχι όμως διδακτικό ή καταγγελτικό, με την κακή έννοια, έπρεπε δηλαδή να βρεθεί τόσο κειμενικά όσο και παραστασιακά η αισθητική προσέγγιση για αυτό το θέμα».
Ο Αζάς και η ομάδα του ανέπτυξαν αυτό το πρωτότυπο έργο κατά τη διάρκεια των προβών. Μία από τις πρωτοτυπίες της έγκειται στο ότι οι ηθοποιοί αναλαμβάνουν τον ρόλο σκύλων, υιοθετώντας μια μη ρεαλιστική αλλά απολύτως εύγλωττη φόρμα.
Κοινώς, καθώς η τοπική κοινωνία προσπαθεί να προστατέψει την τουριστική σεζόν, κρατώντας το συμβάν κρυφό, την υπόθεση αναλαμβάνει ένας σκύλος-ντετέκτιβ (εξαιρετικός ο Γιώργος Κατσής στον ρόλο), ο οποίος συλλέγει καταθέσεις από τα οικόσιτα σκυλιά, σε μια ευφυή αντιστροφή των ρόλων. Μέσα από αυτή τη μεταφορά, το έργο σχολιάζει τα ανθρώπινα – και δη τη βία που ασκείται στους «κάτω» από τους «πάνω».
Η φορά της βίας
«Τα αδύναμα ζώα εδώ χρησιμοποιούνται ως μεταφορά για όλα τα αδύναμα πλάσματα γενικώς, δηλαδή για την κοινωνία των ανθρώπων. Νομίζω είναι ένα θέμα που θα έπρεπε να μας απασχολήσει περισσότερο, με την έννοια ότι η βία εναντίον των κοινωνικά πιο αδύναμων είναι μια μορφή πολιτικής βίας που διαιωνίζει σχέσεις κυριαρχίας. Δείτε την καθημερινότητα στον δρόμο, για παράδειγμα, δείτε την ευκολία με την οποία ένας άνδρας οδηγός θα επιτεθεί λεκτικά σε μια γυναίκα οδηγό.
Είναι ένα εύκολο ίσως, αλλά πολύ καθαρό παράδειγμα του πώς αναπαράγεται η λογική αυτή. Ο ίδιος άνθρωπος, ο οδηγός που βρίζει δηλαδή και επιτίθεται, δεν θα το έκανε απέναντι σε κάποιον που θεωρεί ισότιμό του, πολύ περισσότερο δε σε έναν άνδρα πιο δυνατό από τον ίδιο. Αυτή η μορφή βίας, που εκδηλώνεται απέναντι στους αδύναμους ως ενσωματωμένη κοινωνική συμπεριφορά, είναι κάτι που νομίζω θα έπρεπε να μας απασχολήσει περισσότερο. Προσπαθούμε στην παράσταση να το θίξουμε, παράλληλα βέβαια με την αφήγηση της ιστορίας».
Χωρίς ηθικολογίες
Η παράσταση όντως δεν μένει στην καταγγελία και παρά τη σοβαρότητα των θεμάτων που διαχειρίζεται, δεν υιοθετεί τόνο διδακτικό ή ηθικολογικό. Ο Αζάς επιστρατεύει το χιούμορ ως εργαλείο αποστασιοποίησης, επιτρέποντας στον θεατή να αισθανθεί, να στοχαστεί και να προβληματιστεί χωρίς να νιώσει ότι του κουνάει το δάχτυλο.
«Προσπαθώ στη ζωή και στο θέατρο να μη χάνω το χιούμορ, ακόμα κι όταν οι καταστάσεις είναι πολύ πιεστικές. Σχετικά με την παράσταση και την αναπαράσταση εν γένει, έχω ως “οδηγό” τη φράση του Μπένο Μπεσόν, ενός πολύ σημαντικού σκηνοθέτη του περασμένου αιώνα, που έλεγε ότι ποτέ δεν πρέπει στο θέατρο να αισθανόμαστε σαν να είμαστε στο σχολείο ή την εκκλησία και μας κάνουν κήρυγμα. Το θέατρο είναι πρωτίστως μια αισθητική εμπειρία. Δεν θα μπορούσα βέβαια να ισχυριστώ ότι το καταφέρνω αυτό πάντα, αλλά τουλάχιστον το προσπαθώ».
Το ερώτημα παραμένει: μπορεί μια παράσταση να επηρεάσει τη συλλογική συνείδηση; Ο Αζάς δεν τρέφει αυταπάτες, αλλά επιμένει στη δυναμική της τέχνης να «ταράζει» και να ανοίγει ρωγμές. «Μια θεατρική παράσταση είναι ένα μικρό μέρος μόνο από ένα σύνολο ερεθισμάτων που δεχόμαστε στην καθημερινότητά μας. Αν είναι καλή, μπορεί όντως να επηρεάσει και να προκαλέσει μια αλλαγή. Η τέχνη γενικά συνομιλεί με την πραγματικότητα και την επηρεάζει, όχι απαραίτητα όμως με τόσο άμεσο τρόπο, δεν είναι δηλαδή ότι θα δεις μια παράσταση και μετά θα αλλάξει η συμπεριφορά σου, όπως όταν παίρνεις ένα παυσίπονο για να σταματήσει ο πονοκέφαλος. Μάλλον το αντίθετο μπορεί να συμβεί με ένα καλό έργο, δηλαδή να σου προκαλέσει “πονοκέφαλο”, και εννοώ να ταρακουνήσει εδραιωμένες αντιλήψεις και ενδεχομένως να ενοχλήσει. Η επίδραση που έχουν η τέχνη και η παιδεία είναι πολύ ουσιαστική, αλλά θέλει χρόνο για να φανούν αποτελέσματα».
Αυτοί που δεν έχουν φωνή
Ο Αζάς από την πλευρά του κάνει αυτό που μπορεί για να βοηθήσει να ωριμάσουν οι συνθήκες. Επιμένει να δίνει φωνή σε αυτούς/ές που δεν την έχουν, να φέρνει στο προσκήνιο ιστορίες που συνήθως αποσιωπώνται. «Προφανώς και κάνουμε θέατρο ως αντίδραση στην αδικία του κόσμου. Οχι μόνο για αυτό τον λόγο, αλλά σίγουρα και για αυτό τον λόγο. Σε παραστάσεις όπως το “Romaland” ή η “Καθαρή πόλη”, που κάναμε μαζί με τον Πρόδρομο Τσινικόρη, μας ενδιέφερε να ενεργοποιήσουμε τη θεατρική σκηνή ως έναν τόπο ορατότητας, όπου ιστορίες από την οπτική γωνία ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων που σπάνια βρίσκουν χώρο στο δημόσιο βήμα, αυτή τη φορά μέσα από ένα έργο θα ακουστούν. “Η δημοκρατία του μπακλαβά” είναι ένα ψευδοντοκιμαντέρ, ένα παραμύθι για την αδυνατότητα μιας ουτοπίας στο εθνικιστικό και καπιταλιστικό σύμπαν».
INFO «Τα σκυλιά» στο θέατρο Κιβωτός (Πειραιώς 115) για δέκα μόνο παραστάσεις από τις 25 Απριλίου.
