Δεκάδες διαδρομές ενώνουν τις περιοχές της Αθήνας, «παντρεύοντας» το πράσινο και την αναψυχή με την ιστορία και τον πολιτισμό. Διαδρομές που μπορούν να γίνουν πεζή, με ποδήλατο ή πατίνι. Διασχίζοντας την Αθήνα, μέσα από πάρκα και αλσύλλια, συναντά κανείς μνημεία, αρχαία και σύγχρονα. Ανάμεσά τους, εκκλησίες μεγάλες και μικρές, αρκετές από τις οποίες πολλοί δεν γνωρίζουν καν την ονομασία τους.
Ποιος έχει σκεφτεί να κατηφορίσει τη Συγγρού με τα πόδια, για βόλτα, και να φτάσει ως το Φάληρο, στη θάλασσα, ή να ανέβει στην Πάρνηθα; Ή από τον Ποδονίφτη να πάει στο Βοτανικό, καθώς και στην Ακρόπολη ή στις παρυφές του Υμηττού; Ως αφήγημα θα θεωρείτο ανέφικτο εξαιτίας των οχημάτων και των ενοχλητικών θορύβων. Όμως, με τη δημιουργία πράσινων διαδρομών το έργο αυτό μπορεί να πάρει «σάρκα και οστά».
Πρόκειται για ένα σχέδιο το οποίο εκπονήθηκε από τον καθηγητή Γεωπονικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Γρηγόρη Βάρρα, για λογαριασμό του Δήμου Αθηναίων, πριν από αρκετά χρόνια. Είναι ένα από τα σχέδια τα οποία μολονότι δέχονται με ενθουσιασμό ηγεσίες κυβερνήσεων, περιφερειών και δήμων, εντούτοις παραπέμπονται στις ελληνικές καλένδες, ίσως λόγω άλλων προτεραιοτήτων ή επειδή δεν υπήρχε αληθινή πολιτική βούληση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν το εν λόγω σχέδιο – και πολλά άλλα που προηγήθηκαν ή ακολούθησαν – υλοποιείτο, η πρωτεύουσα θα είχε ήδη άλλη όψη, πιο ανθρώπινη.
Αναλύοντας την πρότασή του, ο καθηγητής εξηγεί ότι με την παρούσα πρόταση είναι δυνατόν να συνδεθούν, μεταξύ τους, σημεία, ορίζοντας κάποιους μεγάλους χώρους πρασίνου, όπως πλατείες, λόφους, πεζοδρομήσεις που υφίστανται σε ικανό αριθμό. «Το σχέδιο εξετάζει με ποιόν τρόπο θα μπορούσαν όλα αυτά τα σημεία να συνυπάρχουν ως ένας πράσινος διάδρομος μην επιβαρύνοντας και το οδικό δίκτυο της πόλης, ώστε εναλλακτικά να ενσωματωθούν η πεζοπορία και η ποδηλασία σε μια πόλη με ανθρώπινο τρόπο κι άλλη φιλοσοφία ζωής».
Σαν τη Βοστώνη και το Μπιλμπάο
Παράλληλα, διά μέσου αυτών των διαδρομών δύνανται να αναδειχθούν γεωσημεία της πόλης, ιστορικά, αρχιτεκτονικά στοιχεία κι άλλα, που σε αυτή τη φάση είναι ήττονος ενδιαφέροντος. «Αυτό που συζητούμε δεν είναι κάτι καινούργιο αλλά ακούγεται καινούργιο, ενδεχομένως και πρωτοποριακό, αν σκεφτούμε ότι τα δίκτυα πρασίνου δεν είναι μια νέα ιδέα. Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία βλέπουμε ότι ο Frederick Olmsted, αρχιτέκτονας τοπίου, το 1860 σκέφτηκε ότι υπήρχε ανάγκη να συνδεθούν τα πάρκα μεταξύ τους. Κι αυτό διότι όταν οι άνθρωποι επισκέπτονται ξεκομμένα πάρκα δεν μπορούν να αποκτήσουν την εμπειρία της φύσης».
Σ’ αυτό το πνεύμα έχει δημιουργηθεί το Emerald Necklace της Βοστώνης, το οποίο συνδέει τα πάρκα της πόλης σε ένα τόξο 4,5 μιλίων γύρω από αυτήν. Ομοίως, το Μπιλμπάο της Ισπανίας, όπου κατά μήκος της δεξιάς όχθης του ποταμού δημιουργήθηκε ένα νέο γραμμικό πάρκο 3 χλμ.. Εκεί βρίσκεται και το μουσείο Guggenheim. Τα πλεονεκτήματα γραμμικών πάρκων – πράσινων διαδρομών δίνουν αισθητική αναβάθμιση στην πόλη, επιτρέπουν τη διαφυγή από την καθημερινότητα, προσφέρουν βιοκλιματική βελτίωση, κοινωνικοποίηση, ενώ συνδέουν τους πράσινους χώρους και τις λειτουργίες της.
Το μουσείο Guggenheim
«Σκεφθείτε μια πράσινη διαδρομή από την Ακαδημία Πλάτωνος προς τον Κεραμικό, και από εκεί μέσα από το Θησείο να φθάσεις στην Ακρόπολη. Δε θα είχε μόνο εναλλακτικό οικολογικό τρόπο ζωής, με πεζοπορία εντός της πόλης, αλλά και την αναζήτηση πολιτιστικών στοιχείων, που καθημερινά προσπερνάμε και δε δίνουμε ιδιαίτερη σημασία εμβάθυνσης», σημειώνει ο κ. Βάρρας.
Άλλη διαδρομή θα μπορούσε να είναι αυτή που ξεκινά από την πλατεία Εργατικής Πρωτομαγιάς, κοντά στο Ρουφ, και μέσω της οδού Θεσσαλονίκης να φθάσει κανείς στην πλατεία Αφαίας στο Θησείο. Από εκεί, οι επιλογές είναι πολλές, γεμάτες ιστορία και πολιτισμό.
Η Αθήνα είναι εν δυνάμει δροσερή πόλη
Σύμφωνα με τον κ. Βάρρα, η Αθήνα είναι εν δυνάμει δροσερή πόλη, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται. «Ακόμη και με το υπάρχον αστικό πράσινο, σωστά φροντισμένο κα με κλαδεύσεις τέτοιες ώστε να δημιουργηθούν θόλοι από φυλλωσιές, το μικροκλίμα μονομιάς αλλάζει. Μια και δυο φορές έχουμε περπατήσει ανάλογους δρόμους σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις; Ο προστατευτικός κλοιός του πρασίνου αποδίδει μέχρι και μείωση πέντε βαθμών Κελσίου», σημειώνει.
Κατά τον ίδιο, η Λεωφόρος Βασιλίσσης Σοφίας – ένας από τους ελάχιστους, ευρωπαϊκής φυσιογνωμίας, οδικούς άξονες της Αθήνας – μοιάζει γυμνή, καθώς στερείται φυτεύσεων. «Κι όμως είναι μια δροσερή Λεωφόρος που συνδέει τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, τον πολύτιμο θύλακα του Εθνικού Κήπου και του Ζαππείου, με την περιοχή των Ιλισίων. Αν κλαδευτούν παραγωγικά οι μουριές που είναι φυτεμένες στα φαρδιά πεζοδρόμια της, θα παρέχεται πλήρης σκίαση, ακόμα και σε ημέρες του Ιουνίου και του Ιουλίου που η θερμοκρασία στο κέντρο θα φτάνει τους 38 και 40 βαθμούς.
Η Βασιλίσσης Σοφίας μπορεί να περπατηθεί άνετα ακόμη και με ντάλα ήλιο. Ο πράσινος πλούτος της Αθήνας στοιχειοθετείται από ποικιλία δέντρων. Είναι γεμάτη ακακίες (συχνά γερασμένες), πιπεριές, κερλετέριες, πεύκα, χαρουπιές, σφενδάμια, μουριές και άφθονες νεραντζιές, που δεν παρέχουν ούτε σκιά, ούτε δροσιά, παρά μόνο έχουν καλλωπιστική αξία. Βάσει αυτού του υλικού, αλλά και της συγκυρίας η πόλη να διακόπτεται από λόφους και να περιφρουρείται από βουνά, η χαρτογράφηση του πρασίνου της αποσκοπεί στη δημιουργία μεγάλων πράσινων δικτύων που θα επικοινωνούν μεταξύ τους, είτε με την αποσπασματική ενίσχυση των φυτεύσεων είτε με την ένταξη μέσων σταθερής τροχιάς ως οργανικό κομμάτι των διαδρομών».
Οι πράσινες διαδρομές είναι ένας γενικός όρος που έχει εφαρμοστεί σε ένα ευρύ φάσμα στρατηγικών, εννοιών και σχεδιασμού τοπίου. «Ενώ υπάρχει κάποια συναίνεση σχετικά με τα οφέλη της προστασίας των δικτύων γης, υπάρχει μικρή συμφωνία ως προς την ορολογία. Από αυτόν τον διάλογο προκύπτει μια εννοιολογική συναίνεση που υποδηλώνει ότι τα μελλοντικά τοπία θα πρέπει να δομούνται χωρικά, περιλαμβάνοντας διαδρόμους και σκαλοπάτια, για τη σύνδεση απομονωμένων τμημάτων και, επομένως, να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων του κατακερματισμού», αναφέρει ο καθηγητής και προσθέτει: «Αυτή η χωρική έννοια αντιπροσωπεύει μια απόκλιση από τον συμβατικό “σχεδιασμό τοπίου βάσει περιορισμών”, καθώς πρώτον, χρησιμοποιεί επιθετικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της υποβάθμισης του τοπίου και δεύτερον, δίνει έμφαση στη χωρική συνδεσιμότητα στο τοπίο.
Η εστίαση πολλαπλών χρήσεων απαιτεί η διαδικασία σχεδιασμού να είναι διεπιστημονική, συμπεριληπτική και με υψηλό επίπεδο συμμετοχής του κοινού. Μία από τις βασικές λειτουργίες του σχεδιασμού πράσινων διαδρομών είναι η επίδειξη εναλλακτικών τρόπων συνδυασμού συμβατών χρήσεων και διαχωρισμού ασύμβατων χρήσεων σε πράσινες διαδρομές. Με αυτόν τον τρόπο, ο σχεδιασμός πράσινων διαδρομών γίνεται μια μορφή στρατηγικής μεταμοντέρνας οικοδόμησης συναίνεσης μεταξύ πολλών συμφερόντων».
