Ζιλιέτ Μπινός για «Ορκο της Ευρώπης»: «Συνεπαρμένοι που θα βρεθούμε στο θέατρο της Επιδαύρου»

Για το έργο «Ο όρκος της Ευρώπης», ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, που παρουσιάζεται στο αργολικό θέατρο, μ’ έναν πολυεθνικό θίασο σε μια διεθνή, τρίγλωσση συμπαραγωγή (στα αγγλικά, γαλλικά, ελληνικά), μας μίλησε χθες από τη Γαλλία τόσο ο σκηνοθέτης Ουαζντί Μουαουάντ μέσω διαδικτυακής συνέντευξης τύπου που παρακολουθήσαμε στο Γαλλικό Ινστιτούτο, όσο και οι πρωταγωνιστές του Ζιλιέτ Μπινός, Βιολέτ Σιοβό, Δανάη Επιθυμιάδη, Ντάρια Πισάρεβα, Λόρα Ρίβλιν και Εμανουέλ Σβαρτς.

Από τους πλέον επιτυχημένους σύγχρονους δραματουργούς διεθνώς, ο Λιβανοκαναδός Ουαζντί Μουαουάντ, καλλιτεχνικός διευθυντής τα τελευταία χρόνια του La Colline – Théâtre National, επανέρχεται φέτος με την ιδιότητα του συγγραφέα και του σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, πρώτη φορά όμως στην Επίδαυρο, με ένα νέο έργο -βαθιά πολιτικό, εμπνευσμένο από τις σταθερές των αρχαίων τραγωδιών και τις ηρωίδες τους – που γράφει στο πλαίσιο του Κύκλου Contemporary Ancients. Ο καταγόμενος από το Λίβανο Μουαουάντ είναι ο δεύτερος ξένος σκηνοθέτης, μετά τον Γερμανό Ούλριχ Ράσε που άνοιξε τα Επιδαύρια με την Αντιγόνη του Σοφοκλή, ο οποίος παρουσιάζει στην Αργολίδα μία παράσταση σε διάλογο με το αρχαίο δράμα.

Ο Ουαζντί Μουαουάντ και η σχέση του με την Ελλάδα

Ο Μουαουάντ είχε έρθει στο Ηρώδειο το 2011 με τον κύκλο Γυναίκες, σπονδυλωτή σκηνοθεσία των έργων του Σοφοκλή Αντιγόνη, Ηλέκτρα και Τραχίνιαι, με γαλλοκαναδικό θίασο σε μια διεθνή συμπαραγωγή. Χθες αναφέρθηκε σε όσα τον ενέπνευσαν να γράψει το νέο έργο έχοντας στο νου του την Επίδαυρο και τον μύθο της Ευρώπης σε συνομιλία με το σήμερα. Το έργο εξακολουθεί να γράφεται από τον Μουαουάντ και τους συνεργάτες-ηθοποιούς του παίρνοντας υπόσταση μέσα από τις πρόβες που είναι σε εξέλιξη (υπολείπεται το τελευταίο του μέρος). Προσοχή: ο «Όρκος της Ευρώπης» δεν εξελίσσεται σε κάποιο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Όπως λέει ο ίδιος: «Πριν από δύο χρόνια όταν η Κατερίνα Ευαγγελάτου μου απηύθυνε την πρόσκληση να γράψω ένα έργο για να παρουσιαστεί στο θέατρο της Επιδαύρου, τα τρία στοιχεία που αμέσως μου ήρθαν στο νου μου ήταν ο ουρανός, το φως και οι φίλοι. Σκεπτόμενος αυτά τα τρία στοιχεία, ήταν αδύνατον να αρνηθώ…Ουσιαστικά σκέφτηκα αυτά τα τρία στοιχεία και αναλογίστηκα πως όταν κοιτάζει κανείς τον ουρανό με αυτό το φως και βρίσκεται με φίλους, βρίσκεται σε ένα τόπο συνάντησης που έχει μια ύψιστη σημασία, την Ελλάδα.

«Η Ελλάδα έχει ένα μυθικό χαρακτήρα, ο οποίος είναι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου, όταν τη σκεπτόμαστε».

Αυτές οι τρεις λέξεις στις οποίες αναφέρθηκα έχουν ένα κοινό στοιχείο που συνιστά μια αίσθηση παρηγορίας. Η Ελλάδα έχει ένα μυθικό χαρακτήρα, ο οποίος είναι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο νου όταν την σκεπτόμαστε. Και αναφέρομαι προφανώς και στην ιστορία και τη μυθολογία της αρχαίας Ελλάδας, αλλά και στην Ελλάδα ως γεωγραφικό τόπο. Όλα αυτά μαζί, όταν επισκέπτομαι την Αθήνα, μου φέρνουν στο νου αυτό που θα μπορούσε να είναι ο Λίβανος, αν δεν είχε ουσιαστικά βληθεί τόσο πολύ από τις διάφορες συρράξεις.»

Όσο για τις σκέψεις του συγγραφέα και σκηνοθέτη για την Επίδαυρο, όπως μας εξηγεί, ο τόπος αυτός «υπαγορεύει και την δομή και ένα κομμάτι της ουσίας του έργου». Σημειώνει ο ίδιος: «Έχω διαρκώς κατά νου τον ήλιο ο οποίος δεν θα λάμπει προφανώς, γιατί η παράσταση θα λάβει χώρα το βράδυ, αλλά θα υφίσταται και θα είναι κάτι που θα είναι αντιληπτό. Έχω απόλυτη συνείδηση του μεγαλείου και της ιστορίας του χώρου όσο και κατά πόσο τα λόγια θα πρέπει εν τέλει να μπορούν να κοσμήσουν αυτόν τον χώρο».

Σημειωτέον ότι οι περιορισμοί που θέτει ο ανοιχτός χώρος του αργολικού θεάτρου επιβάλλει και την παραμονή των ηθοποιών στη σκηνή κατά τη διάρκεια της παράστασης.

Από το «Μέσα στις φλόγες» στον «Ορκο της Ευρώπης»

Ο Ουαζντί Μουαουάντ, γνωστός στην Ελλάδα κυρίως ως ο σεναριογράφος του υποψήφιου για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας «Μέσα από τις φλόγες» του Ντενί Βιλνέβ (2010), που βασίστηκε στο θεατρικό έργο του «Πυρκαγιές» (Incendies), ένα σκοτεινό οδοιπορικό στον Λίβανο του εμφυλίου καθώς και μια τραυματική οικογενειακή ιστορία, αγαπάει πολύ την ελληνική μυθολογία και την αρχαία τραγωδία, που διατρέχει το έργο του.

Την ίδια εκτίμηση προς τους αρχαίους μύθους μοιράζεται και η Ζιλιέτ Μπινός, την οποία είδαμε πρόσφατα ως Πηνελόπη στην κινηματογραφική προσαρμογή της Οδύσσειας με τίτλο «Η επιστροφή» του Ουμπέρτο Παζολίνι (2024, The Return) με τον Ρέιφ Φάινς ως Οδυσσέα (θυμόμαστε ότι Ζιλιέτ Μπινός και Ρέιφ Φάινς ήρθαν για την ελληνική πρεμιέρα της ταινίας στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης). Η Γαλλίδα ηθοποιός πραγματοποιεί την πρώτη της εμφάνιση στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου.

Ορμώμενος από το δικό του τραύμα ξεριζωμού και απώλειας της πατρίδας του λόγω  του εμφυλίου πολέμου, με ιδιαίτερο θαυμασμό για τον Σοφοκλή, στον οποίο επιστρέφει ανελλιπώς, ο συγγραφέας επισημαίνει ότι αυτό το έργο αναφέρεται στη βία και στην αναγωγή της σε συλλογικό τραύμα. Καθώς αυτό το συλλογικό τραύμα δεν είναι ποτέ γραμμικό αλλά βιώνεται διαφορετικά από τον καθένα, αντίστοιχα και το συγκεκριμένο έργο αντιστοιχεί σε ένα τρισδιάστατο παζλ, τα κομμάτια του οποίου μπορούν να ενσωματωθούν σε οποιοδήποτε σημείο της παράστασης.

«Η αρπαγή της Ευρώπης είναι ένας μύθος, αλλά στην πραγματικότητα πίσω από αυτό τον μύθο μπορούμε να δούμε και μια αληθινή ιστορία, την πρώτη εξιστόρηση της πρώτης μεγάλης σφαγής».

Η θεματολογία του «Όρκου της Ευρώπης», εμπνευσμένη από το αρχαίο δράμα, επιστρέφει στο τραύμα μιας σφαγής που συντελέστηκε πριν από περίπου 80 χρόνια χωρίς να αποδοθούν ευθύνες στους υπαίτιους (πρόκειται για μυθοπλαστικό εύρημα και όχι για συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός). Καθώς μια νέα έρευνα ανοίγει ξανά τις πληγές του παρελθόντος, αναζητούνται μάρτυρες και αμφισβητούνται αυτοί που σιώπησαν.

Εξηγεί σχετικά ο Μουαουάντ: «Η αρπαγή της Ευρώπης είναι ένας μύθος, αλλά στην πραγματικότητα πίσω από αυτό τον μύθο μπορούμε να δούμε και μια αληθινή ιστορία, την πρώτη εξιστόρηση της πρώτης μεγάλης σφαγής. Η αρπαγή της Ευρώπης είναι η εξιστόρηση της πρώτης μεγάλης εισβολής ανθρώπων σε μια χώρα, τη Φοινίκη, όπου συντελέστηκαν απαγωγές και βιασμοί γυναικών και η απόλυτη άλωση του πολιτισμού που υπήρχε. Η Ευρώπη την οποία έχουν απαγάγει, στη συνέχεια θα γεννήσει έναν πολιτισμό, θα γεννήσει κι ένα τέρας. Το τέρας αυτό είναι ο Μινώταυρος, μια συνέχεια της έκφρασης της βιαιότητας που υπέστη η ίδια».

Και είναι πολλές οι γυναίκες οι οποίες υπέστησαν αντίστοιχες βιαιότητες στην αρχαία ελληνική γραμματεία – τονίζει ο σκηνοθέτης – η Αριάδνη, η Φαίδρα, η Αντιγόνη. «Αυτό το διαρκές νήμα βίας εναντίον των γυναικών μέσα στην ιστορία, κάτω από αυτούς τους μύθους, εγώ θέλησα να το αφηγηθώ ως ιστορία βιασμών, οι οποίοι συμβαίνουν και επαναλαμβάνονται από τη μία γενιά στην άλλη γενιά, ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει η εξιστόρηση αυτών των βιαιοτήτων ως υφιστάμενη πραγματικότητα».

Το διαγενεαλογικό τραύμα εν προκειμένω αφορά τρεις γυναίκες και μία δίκη. Καταρχάς την Ευρώπη, «έναν πολύπλοκο χαρακτήρα με σκοτεινές διαστάσεις», που υποδύεται η αναγνωρισμένη Ισραηλινή ηθοποιός, τραγουδίστρια και θεατρική συγγραφέας Λόρα Ρίβλιν και τις τρεις κόρες της, την Ουαντίρα, «μεγαλωμένη από Αλγερινή», την οποία ενσαρκώνει η διάσημη Γαλλίδα Ζιλιέτ Μπινός, τη Μεγάρα, που υποδύεται η Ελληνίδα ηθοποιός Δανάη Επιθυμιάδη και μαζί με τη Ζοβέτ, που ενσαρκώνει η Καναδή ηθοποιός Βιολέτ Σοβό (το όνομα της προκύπτει από το Ζευς, δηλαδή Δίας) αλλά και τη μητέρα τους, καλούνται ως μάρτυρες στο δικαστήριο για τη σφαγή που έχει συντελεστεί πριν από περίπου 80 χρόνια, όπου πρέπει να δώσουν απαντήσεις.

Αναγνωρισμένος μέσα από τις θεατρικές, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές του επιτυχίες, ο ηθοποιός Εμανουέλ Σβαρτς από το Κεμπέκ υποδύεται τον Ζακαρί, γιο της Ζιλιέτ Μπινός (Ουαντίρα), τελευταίο γόνο της γενιάς που συνδέεται με την υπό εξέταση σφαγή και ευθύνεται για το φριχτό έγκλημα της δολοφονίας μιας γυναίκας.

Η γεννημένη στη Μόσχα σε οικογένεια ποδοσφαιριστών με ρωσική, ουκρανική και ιρακινή καταγωγές, Ντάρια Πισάρεβα, υποδύεται μια διπλωμάτισσα του ΟΗΕ με το όνομα Ασία που ερευνά τη σφαγή στον πυρήνα του έργου (ντύνεται ιδιαίτερα, φοράει διαρκώς ψηλοτάκουνες γόβες, κυρίως Louboutin).

Προκειμένου να υποδυθεί τον συγκεκριμένο χαρακτήρα η Ντάρια Πισάρεβα συνεργάστηκε με την ερευνήτρια του ΟΗΕ Αν Κλερ Λεζάντρ και εμπνεύστηκε από αυτήν, χάριν αληθοφάνειας και ρεαλισμού ως προς την θεσμική αντιμετώπιση σύγχρονων γεγονότων. Χρέη συμβούλων στην παράσταση εκτέλεσαν επίσης η καθηγήτρια Ιστορίας στο College de France και ειδική σε θέματα θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα Ονσιάν Πιερντεφόρζ και η δικηγόρος Ντελφίν Μελιέ σε σχέση με τη διαδικασία που αφορά στην υπεράσπιση ενός κατηγορούμενου σε ποινικό δικαστήριο.

Ο διχασμός στην καρδιά της οικογένειας, η πάλη των δύο φύλων, ο ξεριζωμός, η ολέθρια κληρονομιά της προηγούμενης γενιάς στις επόμενες και η αναζήτηση κάθαρσης είναι θέματα που επανέρχονται στα θεατρικά του έργα Ουατζίντ Μουαουάντ, τα περισσότερα σε διάλογο με ήρωες του Αρχαίου Δράματος. Στο Εθνικό Θέατρο ανέβηκε πρόσφατα και το τελευταίο του έργο «Όλοι εμείς πουλιά». Σειρά έχει τώρα ο «Όρκος της Ευρώπης».

«Η σκέψη ότι θα ανεβάσουμε στ’ αλήθεια αυτό το έργο στο θέατρο της Επιδαύρου είναι κάτι συγκινητικό.»

«Αυτό που μπορώ να πω με μεγάλη πεποίθηση και χαρά είναι ότι χαιρόμαστε πολύ που βρισκόμαστε στο ταξίδι που μας καθοδηγεί ο Ουαζντί», δηλώνει η Ζιλιέτ Μπινός από τη Γαλλία. Και προσθέτει: «Το έργο συνεχίζει και γράφεται καθ’ όλη τη διάρκεια των προβών και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον στοιχείο για εμάς τους ηθοποιούς, διότι συμμετέχουμε στη δημιουργία της παράστασης και του κειμένου. Eίμαστε όλοι συνεπαρμένοι από την ιδέα ότι θα πατήσουμε τη σκηνή του θεάτρου της Επιδαύρου, παρά το ότι αυτή τη στιγμή οι πρόβες γίνονται σε ένα υπόγειο και στο σκοτάδι – τελείως διαφορετικό σκηνικό – αλλά δεδομένου ότι έχει καύσωνα, προς το παρόν δεν μας είναι τόσο δυσάρεστο. Η σκέψη ότι θα ανεβάσουμε στ’ αλήθεια αυτό το έργο στο θέατρο της Επιδαύρου είναι κάτι συγκινητικό».

INFO «Ο όρκος της Ευρώπης» του Ουαζντί Μουαουάντ, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, 1 και 2 Αυγούστου. Ώρα έναρξης παράστασης: 21.00