Από τη «λίστα της UBS» ως τη «λίστα Λαγκάρντ»

Τα περιλάλητα Panama Papers είναι το έκτο σκάνδαλο παγκοσμίου βεληνεκούς που «σκάει» την τελευταία δεκαετία για να αποκαλύψει ένα τμήμα μόνο του σκοτεινού κόσμου των φορολογικών παραδείσων, της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος χρήματος. Και οι έξι αποκαλύψεις έγιναν κατόπιν διαρροών στοιχείων από τράπεζες, εξειδικευμένα δικηγορικά γραφεία, εταιρείες συμβούλων και ορκωτούς λογιστές. Και με τη συνεργασία εθνικών κυβερνήσεων, φορολογικών αρχών, υπηρεσιών και θεσμών με αποστολή την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος.

Ο δημοσιογράφος της «Le Monde» Μαξίμ Βοντανό σε πρόσφατο δημοσίευμα της εφημερίδας σκιαγραφεί τα πέντε μεγάλα σκάνδαλα της δεκαετίας που προηγήθηκαν των Panama Papers και περιγράφει λακωνικά και το αποτέλεσμα των αποκαλύψεων. Σημειωτέον ότι η γαλλική εφημερίδα και τα στελέχη της διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην αποκάλυψη των Panama Papers και άλλων σκανδάλων, καθώς έχει στενή σχέση συνεργασίας με το διεθνές δίκτυο δημοσιογραφικής έρευνας και αποκάλυψης χρηματοοικονομικών εγκλημάτων.

Τον Νοέμβριο του 2008 η αμερικανική Δικαιοσύνη κατηγόρησε την ελβετική τράπεζα UBS ότι το διάστημα 2000-2007 βοήθησε δεκάδες χιλιάδες πλούσιους Αμερικανούς να μεταφέρουν παράνομα στους λογαριασμούς της περί τα 20 δισ. δολάρια (14,7 δισ. ευρώ) προκειμένου να μη φορολογηθούν.

Το 2009 η UBS, για να αποφύγει την αφαίρεση της άδειας δραστηριοποίησής της στις ΗΠΑ, δέχθηκε να καταβάλει πρόστιμα ύψους 780 εκατ. δολαρίων στις αμερικανικές αρχές και να αποκαλύψει τα ονόματα περίπου 4.450 αμερικανών πελατών της.

Κατόπιν ασφυκτικών πιέσεων από την Ουάσιγκτον και υπό τη δαμόκλειο σπάθη των προστίμων, πολλές ελβετικές τράπεζες δέχθηκαν να συνεργαστούν με τις Αρχές για να αποφύγουν εξονυχιστικές έρευνες. Επιτακτικά αιτήματα για την αποκάλυψη φοροφυγάδων διατύπωσαν και οι αρχές της Γερμανίας και της Γαλλίας στις ελβετικές τράπεζες. Το 2015 η γερμανική Δικαιοσύνη παρέδωσε στις φορολογικές αρχές της Γαλλίας ηλεκτρονικά δεδομένα για 38.330 γάλλους πελάτες της UBS.

Τα Offshore Leaks αποκάλυψε η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ), που αποκάλυψε και τα Panama Papers, με τη συνεργασία 36 εφημερίδων και εν γένει μέσων ενημέρωσης σε ολόκληρο τον κόσμο. Η αποκάλυψη αφορά τη διαρροή 2,5 εκατ. φακέλων οι οποίοι συνδέονται με 122.000 υπεράκτιες επιχειρήσεις που διαχειρίζονταν τα γραφεία Portcullis TrustNet στη Σινγκαπούρη και Commonwealth Trust Limited στις βρετανικές Παρθένες Νήσους.

Τα Offshore Leaks συνεισέφεραν τα μάλα στην κατανόηση των εσωτερικών μηχανισμών λειτουργίας των υπεράκτιων επιχειρήσεων, που επιτρέπουν την απόκρυψη φορολογητέων εσόδων επιχειρήσεων και εισοδημάτων ιδιωτών. Ως συνέπεια των αποκαλύψεων σε διεθνές επίπεδο είχαμε την παραίτηση του επικεφαλής του αυστριακού τραπεζικού ομίλου Raiffeisen Bank International Χέρμπερτ Στέπιτς, λόγω της offshore που αποκαλύφθηκε ότι είχε ιδρύσει.

Επίσης έναν μήνα μετά τις αποκαλύψεις οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Αυστραλία απέκτησαν πρόσθετα στοιχεία για offshore επιχειρήσεις, αντίστοιχα με εκείνα που αποκάλυψε η ICIJ, τα οποία στη συνέχεια μοιράστηκαν με άλλες χώρες. Τα Offshore Leaks έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην οργάνωση από τον ΟΟΣΑ και το G20 ενός αγώνα κατά των φορολογικών παραδείσων, που αποσκοπεί στη γενίκευση της αυτόματης ανταλλαγής στοιχείων μεταξύ των κυβερνήσεων.

Τον Ιανουάριο του 2014 η ICIJ και μια μικρότερη ομάδα διεθνών ΜΜΕ αποκάλυψαν περίπου 20.000 «πελάτες» φορολογικών παραδείσων με υπηκοότητα κινεζική ή του Χονγκ Κονγκ. Πολλοί εξ αυτών είναι «κόκκινοι πρίγκιπες», αποτελούν στελέχη της κομματικής νομενκλατούρας της Κίνας. Μεταξύ αυτών αποκαλύφθηκαν τα ονόματα του ετεροθαλούς αδελφού του προέδρου Ξι Ζινπίνγκ, του γιου και της κόρης του πρωθυπουργού Γουέν Ζιαμπάο και επίσης συγγενών των πρώην προέδρων, πρωθυπουργών και ανώτατων κομματικών στελεχών Ντενγκ Χσιαοπίνγκ, Λι Πενγκ, Πενγκ Ζεν και Χου Ζιντάο.

Οι κινεζικές αρχές λογόκριναν τις πληροφορίες που είδαν το φως της δημοσιότητας μπλοκάροντας τις ξένες ιστοσελίδες. Οι αποκαλύψεις αυτές της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων απεκρύβησαν από τον κινεζικό λαό και δεν δόθηκε καμία συνέχεια στο θέμα από τις κινεζικές αρχές.

Τον Νοέμβριο του 2014 η ICIJ από κοινού με περίπου 40 διεθνή ΜΜΕ αποκάλυψαν 28.000 σελίδες με εμπιστευτικές, φορολογικού χαρακτήρα συμφωνίες που είχαν υπογράψει από το 2002 έως το 2010 οι αρμόδιες αρχές του Λουξεμβούργου και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, όπως οι αμερικανικές Apple, Amazon, Verizon, AIG, Heinz, Pepsi, αλλά και η σουηδική ΙΚΕΑ.

Τα Luxemburg Leaks δεν αφορούν τη φοροδιαφυγή ιδιωτών μέσω αδιαφανών και καλά προστατευμένων τραπεζικών λογαριασμών, αλλά τη «φορολογική βελτιστοποίηση» 340 μεγάλων επιχειρήσεων με διεθνή παρουσία, με τη συνεργασία ασφαλώς των λουξεμβουργιανών αρχών. Η «βελτιστοποίηση» αυτή καθίστατο δυνατή με την παράκαμψη του κοινοτικού δικαίου και τη διαπραγμάτευση των όρων φορολόγησης απευθείας με τις αρμόδιες αρχές του Μεγάλου Δουκάτου.

Πρόκειται για ένα σκάνδαλο που έπληξε σημαντικά το κύρος ενός εκ των ειλικρινέστερων ευρωπαϊστών ηγετών της Ενωσης σήμερα, του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, και μάλιστα λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς την επίμαχη χρονική περίοδο υπογραφής των συμφωνιών με τις πολυεθνικές ήταν πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου.

Η αντίδραση των χωρών-μελών της ΕΕ ήταν άμεση, καθώς σε χρόνο ρεκόρ (τον Οκτώβριο του 2015) υιοθέτησαν οδηγία για την αυτόματη ενημέρωση των διαφόρων συμφωνιών που υπογράφουν οι ευρωπαϊκές φορολογικές αρχές. Η Κομισιόν (υπό την αιγίδα Γιούνκερ…) ετοιμάζει και άλλες οδηγίες, με στόχο να υποχρεωθούν οι πολυεθνικές να ανακοινώνουν ακριβείς λεπτομέρειες για τις δραστηριότητές τους σε κάθε χώρα-μέλος.

Μια οδυνηρή (όπως τη χαρακτηρίζει η «Monde», λόγω της παραβίασης της ελευθερίας της έκφρασης) συνέπεια των Luxemburg Leaks είναι η απαγγελία κατηγοριών κατά του γάλλου δημοσιογράφου Εντουάρ Περέν και δύο πρώην στελεχών της εταιρείας ορκωτών λογιστών PriceWaterhouseCoopers για «εσωτερική κλοπή», για «ξέπλυμα χρήματος» και για «παραβίαση εταιρικής εχεμύθειας». Τις κατηγορίες κατά των τριών, που θεωρούνται οι υπεύθυνοι της «κλοπής» των στοιχείων, απήγγειλαν οι αρχές του Λουξεμβούργου.

Πρόκειται για τα έγγραφα που υπέκλεψε ο πρώην υπάλληλος στο τμήμα τεχνικής υποστήριξης της βρετανικής τράπεζας HSBC Ερβέ Φαλσιανί για να τα παραδώσει στους Ερευνητές Δημοσιογράφους (ICIJ) και σε 55 διεθνή μέσα ενημέρωσης. Πρόκειται δηλαδή για την καθ’ ημάς «λίστα Λαγκάρντ». Τα υποκλαπέντα στοιχεία αφορούν τα ονόματα περίπου 130.000 πελατών της τράπεζας, υπόπτων για φοροδιαφυγή, καθώς και 20.000 υπεράκτιων εταιρειών.

Σημειωτέον ότι η συνεργασία του Φαλσιανί με τις αρχές ευρωπαϊκών κρατών για τη διαρροή ονομάτων δικαιούχων τραπεζικών λογαριασμών είχε ξεκινήσει από το 2008 και η λίστα Λαγκάρντ οφείλει την επωνυμία της στο γεγονός ότι η γαλλίδα επικεφαλής του ΔΝΤ ήταν τότε υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Σαρκοζί.

Κάποιοι λογαριασμοί δεν έχουν τίποτε το μεμπτό. Πρόκειται για λογαριασμούς ελβετών υπηκόων, έστω και πολιτογραφημένων, που ζουν, εργάζονται και φορολογούνται στη χώρα αυτή –ένας εξ αυτών είναι, ας πούμε, ο πρώην ποδοσφαιριστής Κριστιάν Καρεμπέ. «Κάποιοι, όμως, είναι παράνομοι διότι χρησιμοποιήθηκαν για την απόκρυψη εισοδημάτων, όπως της Αρλέτ Ρίτσι, κληρονόμου του οίκου μόδας Nina Ricci» αναφέρει το δημοσίευμα της «Monde».

Οι συνέπειες των Swiss Leaks είναι πάμπολλες, καθώς οι σχετικές λίστες έχουν φθάσει στις φορολογικές αρχές πολλών κρατών. Η Αρλέτ Ρίτσι, για παράδειγμα, καταδικάστηκε σε τριετή φυλάκιση και σε πρόστιμο 1 εκατ. ευρώ για φοροδιαφυγή. Στη Γαλλία η ΗSBC Private Bank, θυγατρική της βρετανικής τράπεζας, κατηγορήθηκε για «συνέργεια σε διακεκριμένη φοροδιαφυγή και ξέπλυμα χρήματος», στη Βρετανία βουλευτές ξεκίνησαν έρευνα για τις πρακτικές της HSBC, στη Βραζιλία έπειτα από την έναρξη δικαστικής διερεύνησης των πρακτικών της εκεί θυγατρικής η HSBC έκλεισε τη θυγατρική της.

Σε άλλες χώρες η βρετανική τράπεζα διαπραγματεύθηκε την καταβολή προστίμου για να γλιτώσει τις δικαστικές προσφυγές –στην Ελβετία, για παράδειγμα, κατέβαλε 38 εκατ. ευρώ.

Οσο για τον Γαλλοϊταλό Ερβέ Φαλσιανί, κατηγορήθηκε στην Ελβετία για «διακεκριμένη οικονομική κατασκοπεία, κλοπή προσωπικών δεδομένων και παραβίαση του τραπεζικού και εμπορικού απορρήτου» και διέφυγε στην Ισπανία, η οποία αρνήθηκε να τον εκδώσει, επειδή συνεργάστηκε με τις ισπανικές φορολογικές αρχές. Μετά τη διαβεβαίωση ότι δεν πρόκειται να εκδοθεί στην Ελβετία, ο Φαλσιανί επέστρεψε στη Γαλλία. Τον Νοέμβριο του 2015 το Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Ελβετίας καταδίκασε ερήμην τον Φαλσιανί σε πενταετή κάθειρξη –είναι η μεγαλύτερη ποινή που θα μπορούσε να επιβάλει το δικαστήριο για παρόμοιο αδίκημα.