Ο πόλεμος των νομισμάτων

Εξι χρόνια μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, όταν ο ανεπτυγμένος κόσμος κατάφερε μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 να αποφύγει το Μεγάλο Κραχ, αφού οι ισχυρές κεντρικές τράπεζες αύξησαν τον ισολογισμό τους κατά σχεδόν 10 τρισ. δολάρια για να στηρίξουν την ανάκαμψη, ένας ιδιότυπος πόλεμος νομισμάτων φαίνεται να βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο πόλεμος αυτός μάλιστα δεν είναι σίγουρο ότι θα δώσει τελικά πραγματική και διατηρήσιμη ώθηση στην παγκόσμια οικονομία.

Την ίδια ώρα ο κίνδυνος του αποπληθωρισμού έχει αυξηθεί και η ανάπτυξη παραμένει ασθενική σε ορισμένες οικονομίες, ενώ η ευρωζώνη και η Ιαπωνία «τυπώνουν» ή ετοιμάζονται να «τυπώσουν» νέο χρήμα, και η ΗΠΑ και η Βρετανία ετοιμάζονται να αυξήσουν μέσα στο 2015 τα επιτόκια.

Αναπτυξιακό εργαλείο

Οι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις που προέκυψαν από τα αλλεπάλληλα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης των ισχυρών κεντρικών τραπεζών έχουν αναδειχθεί πάντως στο επικρατέστερο αναπτυξιακό εργαλείο, αν και τείνουν, όπως λέγεται, να αποδειχθούν παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος, αφού τα αρχικά οφέλη για τις εξαγωγές από μια υποτίμηση των νομισμάτων εξανεμίζονται από παρόμοιες κινήσεις στις οποίες αναγκάζονται να προχωρούν οι άλλοι εμπορικοί εταίροι και ανταγωνιστές. Ορισμένοι αναλυτές επισημαίνουν επίσης ότι ο πόλεμος των νομισμάτων σήμερα δεν έχει να κάνει τόσο με την ανάπτυξη όσο με την αποφυγή του αποπληθωρισμού και αν είναι δυνατόν με την εξαγωγή των αποπληθωριστικών προβλημάτων ορισμένων περιοχών κάπου αλλού.

Ολες οι ισχυρές κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν πάντως να αποδυναμώσουν τα νομίσματά τους μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης. Το «τύπωμα» χρήματος π.χ. στις ΗΠΑ είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του ισολογισμού της Fed από 800 δισ. δολάρια τον Σεπτέμβριο του 2008 σε 4,5 τρισ. δολάρια σήμερα, με το δολάριο να φθάνει σε ιστορικό χαμηλό το 2011.

Η Κίνα, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, ήταν θύτης αλλά και θύμα της πολιτικής των ΗΠΑ. Επί χρόνια η People’s Bank of China αγόραζε μαζικά αμερικανικά ομόλογα για να αποτρέψει τον κίνδυνο ανατίμησης του γουάν, δίνοντας έτσι ώθηση στις εξαγωγές. Εν τούτοις όσο η αμερικανική Fed κατέκλυζε τις αγορές με δολάρια, το Πεκίνο έβλεπε να μειώνεται σημαντικά η αξία των συναλλαγματικών του αποθεμάτων. Σήμερα πάλι, αν λάβουμε υπόψη ότι το κινεζικό γουάν έχει φθάσει σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ (με βάση την ευρεία συναλλαγματική ισοτιμία πραγματικής απόδοσης, η οποία συμπεριλαμβάνει τις συσσωρευτικές επιδράσεις του πληθωρισμού), ενώ η Ιαπωνία έχει καταφέρει να φθάσει σε χαμηλά επίπεδα την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία του γεν, τότε σύμφωνα με τους αναλυτές υπάρχει μια απίστευτη ένταση μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης οικονομίας του κόσμου και των δύο μεγαλύτερων ασιατικών δυνάμεων. Δεν αποκλείουν μάλιστα να επιταχυνθεί η αντίστροφη μέτρηση για πιθανές κινήσεις της Κίνας σχετικά με τη συναλλαγματική ισοτιμία του επίσημου νομίσματός της (RMB).

Αδυναμία

Ωστόσο, αφού η Ιαπωνία συγκλόνισε την παγκόσμια οικονομία με την ανακοίνωση του σχεδίου για ενίσχυση της οικονομίας με ακόμη περισσότερα μετρητά, μέσω περαιτέρω ποσοτικής χαλάρωσης, αν και ο ισολογισμός της κεντρικής της τράπεζας ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι ήδη υπερδιπλάσιος από ό,τι εκείνος της Fed, εύλογο ήταν η μαζική δόση νομισματικής επέκτασης να αποδυναμώσει το γεν. Πάντως ορισμένοι αναλυτές εκτίμησαν ότι τα αποκαλούμενα «Abenomics» στην Ιαπωνία δεν αποτέλεσαν μια νέα οικονομική προσέγγιση, όπως υπόσχονταν, καθώς περιορίστηκαν στην εκτύπωση νέου χρήματος και στη διαρκή ισχυροποίηση του ρόλου του κράτους, αντικατοπτρίζοντας ουσιαστικά την αδυναμία μιας συντηρητικής κοινωνίας με δυσμενή δημογραφικά στοιχεία να αλλάξει.

Η ΕΚΤ πάλι, η οποία με τη δέσμευση του προέδρου της από τον Ιούλιο του 2012 πως «θα πράξει οτιδήποτε χρειάζεται για να σώσει το ευρώ» πυροδότησε υποχώρηση στις αποδόσεις των ευρωπαϊκών ομολόγων και πτώση του ευρώ, εξετάζει πρόσθετα μέτρα τόνωσης της ρευστότητας και ποσοτική χαλάρωση για να αποκρούσει το φάντασμα του αποπληθωρισμού, ανακοινώνοντας αρχικώς τη διεύρυνση του ισολογισμού της κατά 1 τρισ. ευρώ.

Καθώς το 2015 εκτιμάται ότι θα σημειωθούν περαιτέρω απόκλιση μεταξύ των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων και άνοδος στα αμερικανικά επιτόκια, το δολάριο αναμένεται να ενισχυθεί περαιτέρω έναντι των βασικών νομισμάτων φθάνοντας στο 1,15 ως προς το ευρώ, ενώ οι αρνητικές ροές κεφαλαίων προς τις αναδυόμενες οικονομίες θα επιταχυνθούν.

Τα επιτόκια

Σύμφωνα με τους αναλυτές της Credit Suisse, η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ θα αυξήσει τα επιτόκια στα μέσα του 2015, ενώ η Goldman Sachs εκτιμά ότι η Fed θα προχωρήσει σε αύξηση επιτοκίων εντός του γ’ τριμήνου του 2015. Αναλυτές της Deutsche Bank και της Citigroup αναμένουν ότι η ΕΚΤ θα προχωρήσει σε αγορές κρατικών ομολόγων ως το α’ τρίμηνο του 2015. Στη Γερμανία υπάρχουν έντονες αντιδράσεις σε επίπεδο Αρχών για την αγορά κρατικών ομολόγων, αλλά η εξασθένηση της γερμανικής οικονομίας ενδέχεται να επιφέρει αλλαγές σε αυτή τη στάση. Από την άλλη πλευρά, για κάποιους αναλυτές, η πορεία του ρωσικού νομίσματος το 2014, στη διάρκεια του οποίου έχει απολέσει πάνω από το ένα τέταρτο της αξίας του, δείχνει ότι ο πόλεμος των νομισμάτων αποδεικνύεται πολύ πιο αποτελεσματικός από οποιαδήποτε διπλωματική σύγκρουση. Το «κοκτέιλ» μάλιστα οικονομικών κυρώσεων, κάθετης πτώσης στις παγκόσμιες τιμές πετρελαίου και κλιμάκωσης της σύγκρουσης με την Ουκρανία αποδεικνύεται ολοένα και πιο τοξικό για τη ρωσική οικονομία.