Μια μέρα του Αυγούστου του 2012 ο Μοχάμεντ Φαρίς μπήκε μαζί με την πενταμελή οικογένειά του στο αυτοκίνητό του, φόρτωσε διακριτικά κάποιες βαλίτσες με τα απαραίτητα, διέσχισε οδηγώντας προσεκτικά δρόμους στο Χαλέπι της Συρίας, δρόμους που έφεραν το όνομά του, πέρασε από ένα πανεπιστήμιο που είχε την προτομή του στην είσοδο και συνεχίζοντας να οδηγεί αργά, δήθεν ανέμελα, σαν να ζει στο παρελθόν και να πηγαίνει μια ξέγνοιαστη οικογενειακή εκδρομή, κατευθύνθηκε προς τα σύνορα με την Τουρκία.
Στα σύνορα, η αναγνωρίσιμη φιγούρα του δεν προκάλεσε πρόβλημα. Οι πόρτες για την Τουρκία άνοιξαν και η νέα ζωή του «Γκαγκάριν του αραβικού κόσμου» ξεκινούσε. Ο πιο διάσημος αυτοεξόριστος πρόσφυγας της Συρίας είχε κάνει την επιλογή του. Είχε αφήσει το μέρος που τον τιμούσε σαν εθνικό ήρωα, είχε κάνει μια ηθική επιλογή που δεν μπορούσε να μην κάνει.
Τον Αύγουστο του 1987 τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Η διακριτικότητα δεν ήταν μέρος του πλάνου. Για την ακρίβεια, η δημοσιότητα ήταν το μόνο πράγμα που αναλογούσε στον πιο φημισμένο Σύρο εκείνη την εποχή. Την πέμπτη από τις επτά ημέρες που πέρασε στο Διάστημα, η κρατική τηλεόραση της Συρίας έζησε τη δική της στιγμή Νιλ Αρμστρονγκ. Το πρόγραμμα διακόπηκε και ο τότε πρόεδρος της Συρίας, Χαφέζ αλ Ασαντ, ο «ματωμένος σατράπης» και πατέρας του νυν δικτάτορα της χώρας Μπασάρ αλ Ασαντ, καθισμένος στο πολυτελές γραφείο του, μίλησε σε ζωντανή μετάδοση με τον πρώτο σύρο αστροναύτη. «Διοικητή Μοχάμεντ Φαρίς, είμαι χαρούμενος που σου μιλάω από τη Γη, όπως και όλοι οι Σύροι, όπως και όλος ο αραβικός κόσμος. Τι βλέπεις από εκεί πάνω;» ρώτησε. Ο Φαρίς, αιωρούμενος σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στον διαστημικό σταθμό Mir, ο πρώτος Σύρος που είχε βρεθεί ποτέ στο Διάστημα ως μέλος του διαστημικού προγράμματος της Σοβιετικής Ενωσης Interkosmos, απάντησε: «Είμαι χαρούμενος που βλέπω την όμορφη χώρα μας, τις όμορφες ακτές, τα βουνά και τη γη της. Είμαι ευτυχισμένος και ευλογημένος».
Σήμερα, μιλώντας στο ΒΗΜΑgazino από τη Γη, συγκεκριμένα από την Τουρκία, στην οποία o 64χρονος Φαρίς ζει σαν πρόσφυγας, μέλος της αντίστασης στο καθεστώς Ασαντ, έχει διαφορετική άποψη: «Προφανώς και ήταν προπαγάνδα εκείνη η συνομιλία. Δεν εκφράζω τον δικτάτορα Ασαντ, ούτε τον πατέρα του. Είμαι δίπλα στον κόσμο της Συρίας και όχι στους δολοφόνους τους».
Οταν ο Φαρίς επέστρεψε στη Γη το 1987 ήταν ένας εθνικός ήρωας. Το καθεστώς τον χρησιμοποίησε σαν ένα δείγμα ανωτερότητας της Συρίας, ακόμη και αν είχε προσπαθήσει νωρίτερα να τον κόψει από το πρόγραμμα Interkosmos της Σοβιετικής Ενωσης.
Ο ίδιος το εξηγεί: «Επιλέχθηκα από μια μεγάλη ομάδα σύρων πιλότων. Μείναμε δέκα και μια επιτροπή ήρθε από τη Σοβιετική Ενωση και μας διάλεξε. Εκεί, έξω από τη Μόσχα, έπειτα από μήνες, είχαμε μείνει τέσσερις υποψήφιοι. Ημουν ο μόνος σουνίτης και δεν ήμουν προτιμώμενος από το καθεστώς. Ο Ασαντ είχε στείλει μια επιτροπή για να «βοηθήσει» τους Σοβιετικούς να επιλέξουν τον αστροναύτη, αλλά αυτοί ευτυχώς αρνήθηκαν. Ετσι, πήγα στο Διάστημα».
Το πρώτο πράγμα που ζήτησε από τον Ασαντ μόλις συναντήθηκαν μετά την προσγείωσή του ήταν να ιδρυθεί ένα εθνικό ινστιτούτο Διαστήματος για να βοηθήσει την εκπαίδευση των Σύρων. Η απάντηση ήταν ένα κατηγορηματικό «όχι». «Ο Ασαντ και ο γιος του ήθελαν πάντα να έχουν τον κόσμο αμόρφωτο, με μέτρια αντίληψη για τη ζωή και τις επιστήμες. Ετσι μένουν οι δικτατορίες στην εξουσία. Η γνώση είναι ο εχθρός τους» λέει σήμερα.
Το 2000, ο Χαφέζ πέθανε και την εξουσία πήρε ο γιος του, Μπασάρ. «Τον γνώρισα ασφαλώς, αλλά οι απόψεις του ήταν ίδιες. Οταν ξεκίνησαν οι διαδηλώσεις, για μήνες ήταν ειρηνικές. Συμμετείχα και εγώ με τη σύζυγό μου, ζητώντας αλλαγή καθεστώτος μέσω της ειρήνης. Σύντομα, οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν. Ο Ασαντ θεωρεί τον εαυτό του θεό, υπεράνω κριτικής. Οταν ξεκίνησε η βία, παρακολουθούσα τους φοιτητές μου, πώς άλλαξε το μυαλό τους, πώς υπέστησαν πλύση εγκεφάλου. Αρχισαν να επιτίθενται ο ένας στον άλλον, τους είχαν πείσει πως αν δεν πολεμούσαν μεταξύ τους θα πέθαιναν. Πολλοί από τους φοιτητές μου στη στρατιωτική ακαδημία πιλότων είναι σήμερα πολέμαρχοι του καθεστώτος». Ο Μοχάμεντ Φαρίς μιλάει ήρεμα, επιδεικνύει τα παράσημα από τη Σοβιετική Ενωση, είναι ψύχραιμος και λυπημένος. Δεν έχει λύσεις, αλλά μιλώντας στο ΒΗΜΑgazino έχει μια σιγουριά: πως οι χώρες δεν καταστρέφονται τόσο εύκολα. Πως ακόμη και έτσι θα επιστρέψει στη Συρία και η ζωή θα συνεχιστεί.
Ηταν δύσκολο να αφήσετε μια χώρα στην οποία ήσασταν εθνικός ήρωας και να φύγετε με όλη σας την οικογένεια; «Οχι, δεν ήταν δύσκολο. Ηταν αναπόφευκτη κίνηση απέναντι σε ένα καταπιεστικό καθεστώς. Δεν ήταν δύσκολο γιατί ήταν μια απόφαση ηθικής. Το δύσκολο είναι να μείνεις και να συνεργαστείς με αυτό το καθεστώς, να είσαι συνεργάτης σε κάτι τόσο άδικο, τόσο δολοφονικό».
Πώς ήταν η εμπειρία σας από το Διάστημα; Είδατε τον κόσμο με άλλα μάτια μετά την επιστροφή σας; «Ηταν προφανώς μια μοναδική εμπειρία, μία από αυτές που σου αλλάζουν τη ζωή. Μία από αυτές που λίγοι άνθρωποι έχουν την ευλογία να ζήσουν. Κοιτώντας από απόσταση την όμορφη, πολύχρωμη σφαίρα επάνω στην οποία ζούμε, τον μόνο πλανήτη που –απ’ όσο γνωρίζουμε –κατοικείται, βλέποντάς τη χωρίς τα αρνητικά της, καταλαβαίνεις γιατί τα σύνορα, οι πόλεμοι, τα τείχη δεν έχουν κανένα νόημα. Η Γη είναι ένα υπέροχο μέρος, ένα προνόμιο που δεν εκτιμούμε. Είναι όμορφη –αρκεί να τη βλέπεις από την κατάλληλη απόσταση».
Πώς σας επέλεξαν για το ταξίδι; «Με επέλεξε μια μεγάλη ομάδα σύρων πιλότων. Ηρθε μια επιτροπή από τη Σοβιετική Ενωση και μας διάλεξε για το πρόγραμμα Interkosmos. Είχαμε μείνει τέσσερις υποψήφιοι όταν ταξιδέψαμε έξω από τη Μόσχα το 1985. Υπήρχε ένας Αραβας στο Διάστημα πριν από εμένα, ο Σουλτάν μπιν Σαλμάν αλ Σαούντ, μέλος της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, αλλά ποτέ επαγγελματίας αστροναύτης. Εκείνη την εποχή, οι σχέσεις μας με τη Σοβιετική Ενωση ήταν πολύ καλές, ήταν η εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Η ΕΣΣΔ στήριξε τον πατέρα του Μπασάρ αλ Ασαντ, Χαβέζ, ο οποίος ήρθε στην εξουσία με πραξικόπημα το 1970. Ως ανταπόδοση, οι Σοβιετικοί είχαν το δικαίωμα να ανοίξουν μια ναυτική βάση στην πόλη Ταρτούς, που παραμένει και σήμερα σε ρωσικά χέρια».
Ποια είναι η γνώμη σας για την Ευρω-παϊκή Ενωση και τον χειρισμό της στο προσφυγικό ζήτημα; «Η ιστορία που πρέπει να πούμε είναι η εξής: η Συρία είναι λίκνο του ανθρώπινου πολιτισμού, είναι μια χώρα με παράδοση δέκα χιλιάδων ετών. Θα επιβιώσει από την προσπάθεια του Ασαντ να τη δολοφονήσει. Εχει επιβιώσει από χειρότερα. Είναι μια χώρα στην οποία οι άνθρωποι επαναστάτησαν εναντίον του δικτάτορά τους, του συστήματος καταπίεσης που είχε επιβληθεί για δεκαετίες. Η Ευρώπη, ένα μέρος του πολιτισμένου κόσμου, θα έπρεπε να σταθεί στο πλάι των Σύρων. Οχι μόνο για γεωγραφικούς λόγους, όχι μόνο επειδή είναι τόσο κοντά στην Ευρώπη, αλλά επειδή δεν μπορείς να καταλάβεις την αλήθεια πίσω από την καταπίεση μιας δικτατορίας αν δεν τη ζήσεις».
Πιστεύετε πως η Ευρώπη έχει ειλικρινείς προθέσεις όταν λέει πως θέλει να βοηθήσει; «Νομίζω πως όχι. Οι περισσότεροι παγκόσμιοι ηγέτες δεν είναι ειλικρινείς όταν λένε πως θέλουν να βοηθήσουν. Αν ήθελαν, θα βοηθούσαν. Πώς ακριβώς; Αν ήθελαν, θα είχαν ενεργήσει για την ανατροπή του καθεστώτος που τα προκάλεσε όλα, του Ασαντ. Θα ενεργούσαν έτσι ώστε να μην υπάρχουν πρόσφυγες, ώστε οι άνθρωποι να επιστρέψουν στο σπίτι τους…».
Η συμφωνία Τουρκίας – ΕΕ κατακρίθηκε από πολλούς παγκόσμιους οργανισμούς ως υποκριτική. Η εφαρμογή της είναι υπό αίρεση. Ποια είναι η άποψή σας; «Θα ήθελα πολύ να βοηθήσει τους σύρους πρόσφυγες. Δεν ξέρω, όμως, πώς μπορεί να γίνει αυτό. Στην Τουρκία συνεργάζομαι με τις Αρχές προσπαθώντας να εφαρμόζονται οι κανόνες και να μην παραβιάζονται οι ανθρώπινες συνθήκες. Αλλά είναι μια δύσκολη, χαοτική κατάσταση…».
Ποιο είναι το μήνυμά σας προς τις χώρες της Ευρώπης που κλείνουν τα σύνορα; «Ελπίζω να έχουν μια καλύτερη, ανθρωπιστική ματιά στα πράγματα. Να δουν τον κόσμο όπως είναι στην πραγματικότητα και όχι μέσα από τα στενά όρια των βραχυπρόθεσμων συμφερόντων τους. Θα ήθελα να είχαν την ευκαιρία να δουν τη Γη όπως και εγώ, από απόσταση, και να αντιληφθούν πως είμαστε ένα μικρό διαστημόπλοιο που πλέει στο Διάστημα. Να καταλάβουν πως δεν υπάρχει λόγος να επανεφεύρουμε τον τρόμο και τα λάθη του παρελθόντος. Πως μπορούμε να ζήσουμε μαζί με ανεκτικότητα, χωρίς να είμαστε εκτεθειμένοι στους φόβους και στις συμφορές του παρελθόντος».
Εχετε ένα μήνυμα για τους πρόσφυγες που βρίσκονται στην Ελλάδα; «Είναι κρίμα, γιατί είναι άνθρωποι που ζουν ανάμεσα σε δύο τείχη –αυτό των συνόρων και αυτό της πατρίδας τους, στην οποία δεν μπορούν να επιστρέψουν. Είναι άνθρωποι που έχουν εκτεθεί σε κάθε είδους φόβους και δυσκολίες. Είναι εξόριστοι. Μπορεί να ζουν καλύτερα από το να βρίσκονται σε μια χώρα που βομβαρδίζεται, αλλά, και πάλι, είναι άνθρωποι χωρίς σπίτι. Ανθρωποι που δεν θα έφευγαν εάν δεν υπήρχε λόγος».
Η θρησκεία παίζει ρόλο στον πόλεμο; «Ολες οι θρησκείες μιλούν για ειρήνη, για αγάπη, αποκηρύττουν τη βία, τον φόνο, τον πόλεμο. Αλλά οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να διαστρεβλώνουν τη θρησκεία. Τη χρησιμοποιούν για να αλλάξουν τα νοήματά της, να βρουν μια χαραμάδα μέσα στο μίσος του καθενός και να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Τα χρήματα είναι η θρησκεία τους και πυροδοτούν την ένταση ανάμεσα σε κράτη, σε συμφωνίες όπλων, σε ποσά που δίνονται σε εγκληματίες πολέμων. Οι κανονικοί άνθρωποι είναι στη μέση».
Ζείτε πλέον στην Τουρκία; Πώς είναι η καθημερινότητά σας πια; «Η Τουρκία έπαιξε θετικό ρόλο στην επανάσταση της Συρίας κατά τη διάρκεια της Αραβικής Ανοιξης. Και γι’ αυτό τη διάλεξα ως τόπο κατοικίας μου μετά την αναχώρησή μου από το βίαιο, δολοφονικό καθεστώς του Ασαντ. Είμαι πολιτικός και ανθρωπιστικός πρέσβης της χώρας μου, προσπαθώ να βοηθάω όσο μπορώ τους σύρους συμπατριώτες μου, ενώ παράλληλα δίνω διαλέξεις για την επιστήμη και για το Διάστημα σε τουρκικά σχολεία και πανεπιστήμια».
Η Σοβιετική Ενωση έχει παίξει μεγάλο ρόλο στη ζωή σας, σας έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψετε στο Διάστημα. Τώρα; Τι πιστεύετε για τον ρόλο της Ρωσίας στον πόλεμο; «Η ρωσική επέμβαση στη Συρία ήταν αρνητική. Με τη βοήθεια της Ρωσίας ο Ασαντ δολοφόνησε χιλιάδες ανθρώπους. Για την ακρίβεια, έχει θυσιάσει σχεδόν ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Εχει βοηθήσει τον Ασαντ να καταστρέψει εκτός από ζωές και νοσοκομεία, σχολεία, χώρους θρησκευτικής λατρείας. Ο Πούτιν δεν έχει σχέση με τη Σοβιετική Ενωση. Με έχουν καλέσει στη Ρωσία να παραστώ σε συνέδρια, σε ομιλίες. Τους έχω απαντήσει πως θα πάω με έναν όρο: όταν σταματήσουν έμπρακτα να στηρίζουν τον Ασαντ. Εχουν αίμα στα χέρια τους…».
Τι περιμένετε από το μέλλον; «Θα ήθελα η ειρήνη να έρθει πάλι στη χώρα μου. Να έρθουν η ελευθερία και η ασφάλεια στη Συρία. Να επιστρέψω στον τόπο μου, να φιλήσω το χώμα, να χτίσω το σπίτι μου ξανά με βάση τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία. Οπως και οι Γερμανοί έχτισαν ξανά τη Γερμανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι και εμείς μπορούμε να τα καταφέρουμε. Θέλω να καθίσω στον κήπο μου ένα ήσυχο απόγευμα και να το απολαύσω. Ξέρω ότι θα τα καταφέρω».
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Μ. Σάββατο 30 Απριλίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
