Τι θα λέγατε για μια πρόσκληση σε γεύμα με κρέας από κλωνοποιημένο μοσχάρι που έχει διατραφεί με γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι ή για έναν καφέ με κρέμα γάλακτος από κλωνοποιημένη αγελάδα; Το 64% των Αμερικανών πάντως λέει ότι δεν θα αισθανόταν άνετα με μια τέτοια πρόσκληση και το 46% απαντά ότι θα ένιωθε πάρα πολύ άσχημα, πιστεύοντας όλοι ότι μια τέτοια διατροφή δεν είναι ασφαλής για την υγεία. Το 14% επίσης των Αμερικανίδων θα σταματούσε να καταναλώνει οποιοδήποτε γαλακτοκομικό προϊόν σε περίπτωση που κυκλοφορούσε στην αγορά γάλα από κλωνοποιημένα ζώα, αγελάδες, αίγες ή πρόβατα.


Μιλούν για «ασφάλεια»


Και όμως ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων και Ποτών (FDA) υποστηρίζει σήμερα ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, όπως φαίνεται από μια μελέτη αξιολόγησης, 700 σελίδων, που δημοσιοποιήθηκε στις 28.12.2006. Σημειώνεται ότι η κλωνοποίηση ζώων είναι νόμιμη στις ΗΠΑ από το 2001, ενώ το 2003 ο FDA επέτρεψε τη δοκιμαστική έγκριση κλωνοποίησης ζώων για κατανάλωση, ως τροφή. Υπήρξε επίσης ένα εθελοντικό εν πολλοίς μορατόριουμ για την πώληση κρέατος και γάλακτος από κλωνοποιημένα ζώα· το μορατόριουμ αυτό υποτίθεται ότι ίσχυε ως τον Απρίλιο του 2007, για να κατατεθούν σε αυτές τις 90 ημέρες τα σχόλια της δημόσιας διαβούλευσης και να υποβληθούν σε επεξεργασία ως το τέλος του 2007.


Τα επιχειρήματα υπέρ της ασφάλειας κατανάλωσης των εν λόγω προϊόντων προέρχονται από ένα ερευνητικό σχετικό κέντρο στη Νεβάδα των ΗΠΑ και βασίζονται σε σχετικές συγκριτικές μελέτες που αφορούν τη σύσταση του κρέατος και του γάλακτος κλωνοποιημένων και φυσιολογικών ζώων. Τα αποτελέσματα ως προς τις πρωτεΐνες, τα λίπη, τα μέταλλα, τις βιταμίνες κ.ά. έδειξαν, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, ότι δεν υπήρχαν σημαντικές διατροφικές ή τοξικολογικές διαφορές· ωστόσο ο σκεπτικισμός παραμένει και εκφράζεται από το Κέντρο Ασφαλείας Τροφίμων των ΗΠΑ στη βάση της συλλογιστικής ότι τα ζώα που έχουν κλωνοποιηθεί και αναλυθεί είναι λίγα για ασφαλή συμπεράσματα. Παρ’ όλα αυτά ο FDA απορρίπτει ακόμη και τη σήμανση τέτοιων προϊόντων με το συμπερασματικό επιχείρημα ότι δεν διαφέρουν από τα συμβατικά.


Κλωνοποίηση… δολαρίων


Η κλωνοποίηση θηλαστικών επετεύχθη το 1996 με τη γέννηση της Ντόλυ· το 1998 κλωνοποιήθηκε η πρώτη αγελάδα και το 2000 το πρώτο γουρούνι, ενώ έχουν κλωνοποιηθεί επίσης αίγες, πρόβατα, άλογα, γάτες, σκύλοι και πρόσφατα λύκοι, αν και το τελευταίο αμφισβητείται. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση επιτυγχάνεται με την απομάκρυνση του πυρήνα του ωαρίου και την αντικατάσταση με πυρήνα διαφοροποιημένου κυττάρου τού υπό κλωνοποίηση ζώου. Αν όλα πάνε καλά, τότε επάγεται το επανασχεδιασμένο ωάριο, που είναι ισοδύναμο του ζυγωτού, του κυττάρου δηλαδή που προέρχεται από τη γονιμοποίηση ωαρίου με σπερματοζωάριο, να αναπτυχθεί σε έμβρυο το οποίο εμφυτεύεται στη μήτρα θηλυκού ζώου για την κύηση και τη γέννηση. Πολλοί επιστήμονες θεωρούν συνήθως τους κλώνους ως δίδυμα με διαφορετικό χρόνο γέννησης, ενώ ο FDA εκλαμβάνει την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ως μια φυσική έκταση της τεχνητής γονιμοποίησης και της γονιμοποίησης στον σωλήνα (in vitro).


Είναι βέβαια γνωστές οι τεχνικές ατέλειες της κλωνοποίησης, όπως και οι πάμπολλες βιοηθικές ενστάσεις. Ωστόσο η επιχείρηση προχωρεί καθώς υπόσχεται πολλά dollars. Και τούτο διότι η αναπαραγωγή ενός επιτυχημένου συνδυασμού γονιδίων ενός ζώου, που του προσδίδουν πολύ καλά κτηνοτροφικά χαρακτηριστικά, μεγάλη γαλακτοπαραγωγή π.χ., είναι βέβαιη με την κλωνοποίηση, ενώ με τη συμβατική καταστρέφεται ένα μέρος του άριστου αυτού γονιδιακού συνδυασμού. Πέραν τούτου μια αγελάδα αφήνει έναν απόγονο τον χρόνο και οι μισοί της απόγονοι είναι μοσχάρια.


Ο πρώτος ταύρος που κλωνοποιήθηκε για κτηνοτροφικούς λόγους ήταν ο First Down που κόστισε 60.000 δολάρια· με τη λήξη όμως του μορατόριουμ από τον FDA εκτιμάται ότι το κόστος κλωνοποίησης ενός ταύρου ή μιας αγελάδας θα μειωθεί στις 15.000 δολάρια. Ειδικοί εκτιμούν ότι σήμερα στις ΗΠΑ υπάρχουν πάνω από 500-600 κλωνοποιημένες αγελάδες και περισσότερα από 200 κλωνοποιημένα γουρούνια. Επειδή όμως είναι ακόμη ακριβή μια τέτοια τεχνολογία για να καταλήξει ως κρέας ή γάλα στην αγορά, θα χρησιμοποιείται περισσότερο για την αναπαραγωγή απογόνων με συμβατικούς τρόπους.


Αυτό είναι ένα άλλο επιχείρημα του FDA, καθώς με τον τρόπο αυτό θα φθάνουν στην κατανάλωση απόγονοι κλώνων και οι οποιεσδήποτε ανωμαλίες θα έχουν πιθανόν εξαλειφθεί στην επόμενη γενιά. Δεν έχει όμως προλάβει τις εξελίξεις ο FDA, απ’ ό,τι φαίνεται, καθώς μερικοί ιδιοκτήτες κλώνων έχουν ήδη πουλήσει σπέρμα κλώνων, παρά το μορατόριουμ, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς σφαγιάστηκαν, πουλήθηκαν και καταναλώθηκαν. Ενας καουμπόι μάλιστα δήλωσε ότι η οικογένειά του και οι υπάλληλοι της φάρμας του πίνουν το γάλα των κλωνοποιημένων αγελάδων τους.


Επιστήμη και θρησκεία μαζί


Η προαναφερθείσα απέχθεια του πολύ μεγάλου ποσοστού Αμερικανών στην κατανάλωση κλώνων προέρχεται κυρίως από ηθικούς και θρησκευτικούς λόγους. Σε επιστημονική βάση όμως οι λόγοι είναι ισχυρότεροι. Π.χ. καραδοκεί ο κίνδυνος της επιβολής μονοκαλλιεργειών – ιδιαίτερα ευαίσθητων σε ορισμένα σοκ, όπως η γενίκευση μιας ασθένειας – και του συνακόλουθου αφανισμού των ντόπιων ποικιλιών· οι κλώνοι, ως πιο ευαίσθητοι, θα καταναλώνουν περισσότερα φάρμακα και θα πλουτίζουν πάλι οι φαρμακοβιομηχανίες· το πιο παραδοσιακό προϊόν, το γάλα, θα το νοθεύσουμε και αυτό· επιταχύνεται και η κλωνοποίηση του ανθρώπου· διευρύνεται η κακοποίηση των ζώων καθώς οι κλώνοι έχουν πολλά προβλήματα (αποβολές, θάνατοι, υπέρμετρη ανάπτυξη του εμβρύου που μπορεί να σκοτώσει τη μητέρα, ξαφνικές γενετικές αλλαγές, διαφορές στα πρότυπα της γονιδιακής έκφρασης του εμβρύου κ.ά.)· και βέβαια ανοίγει ο δρόμος για μία ακόμη ανεξέλεγκτη τεχνολογία που έχει να κάνει με τη διατροφή.


Αν λοιπόν προχωρήσουν τέτοιες επιχειρήσεις στην Αμερική δεν θα αργήσουν να φθάσουν και σε μας, ως είθισται. Τι πρέπει όμως να πράξουμε; Να ζητήσουμε σήμανση όπως και για τα νεοφανή (γενετικά τροποποιημένα) τρόφιμα; Και ποιος διαβάζει τις μικροσκοπικές ετικέτες; Ή πόσα τέτοια τρόφιμα είναι χωρίς σήμανση; Να γίνουμε χορτοφάγοι; Μπορεί, αλλά αυτό θα είναι καταστροφή για τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι πρέπει να αντισταθούν στις σειρήνες των κλώνων. Μπορεί όμως μέσω της σωστής πληροφόρησης του καταναλωτή να προκληθεί εμπάργκο σε τέτοια αμερικανικά προϊόντα ή ακόμη και σε ευρωπαϊκά αν η Ευρωπαϊκή Ενωση προσχωρήσει κάποτε σε αυτή την τεχνολογία.


Στη νέα αυτή επιχείρηση πρέπει να έχουμε τ’ αφτιά μας και τα μάτια μας ανοικτά για τα δώρα που μας προσφέρουν οι «μάγοι» των πολυεθνικών, οι οποίοι θέλουν το μονοπώλιο στην αγορά διατροφής. Timeo Danaοs et dona ferentes – Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας· για να μη μας αγοράσουν στο τέλος και εμάς! Εχουμε ήδη το παράδειγμα των νεοφανών προϊόντων και των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών. Τώρα αγωνίζονται οι εταιρείες κλωνοποίησης για να κτίσουν νέες μπίζνες. Εμείς τι θα κάνουμε τώρα που γνωρίζουμε κάποιες αλήθειες; Να πράττει ο καθένας μας σύμφωνα με την ευθύνη που του αναλογεί· αυτή είναι η απάντηση.


Ο κ. Σ. Ν. Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.