Ο αριστερός λαϊκισμός, ο Λακλάου και ο Τσίπρας

Ο ΣΥΡΙΖΑ φτωχοποιεί συστηματικά τη μεσαία τάξη και ταυτόχρονα προσπαθεί να διατηρήσει τη φιλολαϊκότητά του με τη δημαγωγία των αντιμέτρων. Είναι θύμα εκβιασμού «του Σόιμπλε και του ΔΝΤ» ή μήπως πρόκειται για ένα πείραμα «μόλυνσης» της ευρωζώνης με τον αριστερό λαϊκισμό της Λατινικής Αμερικής; Μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί η ελληνική δημοκρατία μέσω της φτωχοποίησης των ανώτερων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων ώστε να διατηρηθεί η ιδεολογική επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ ακόμα κι αν χάσει την εξουσία; Τον Φεβρουάριο του 2015 o βρετανικός «Guardian» δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Γιατί ο Ερνέστο Λακλάου είναι ο πνευματικός ταγός του ΣΥΡΙΖΑ και των Podemos». Είναι και του Ζαν-Λικ Μελανσόν, αλλά αυτόν δεν έπιασε το ραντάρ του αρθρογράφου. Ο αργεντίνικης καταγωγής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ και κορυφαίος θεωρητικός του αριστερού λαϊκισμού δεν πρόλαβε να δει τους νεοσσούς που βγήκαν από το ιδεολογικό του εκκολαπτήριο να ανοίγουν τα φτερά τους. Πέθανε στη Σεβίλλη τον Απρίλιο του 2014. Εκείνη την εποχή τα αριστερά λαϊκιστικά κινήματα ενσάρκωναν την ελπίδα, μια ζωντανή εναλλακτική λύση απέναντι στο νεκρό παλαιό πολιτικό σύστημα, στις ελίτ, στον νεοφιλελευθερισμό.

ΣΥΡΙΖΑ και Λακλάου

«Στην Ελλάδα, έχετε ένα ισχυρό κίνημα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη εξέλιξη, συνδυάζοντας και την κινηματική διαδικασία των λαϊκών κινητοποιήσεων και τον σχεδιασμό ανοικοδόμησης του κράτους» δήλωνε ο Λακλάου το 2013 στην «Αυγή». Οι Podemos δεν ήταν ακόμη κόμμα, έγιναν τρεις μήνες πριν από τις ευρωεκλογές του 2014. «Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ έχει καθοδηγηθεί ευθέως από τις ιδέες του Λακλάου και την κοόρτη του Εσεξ, η περιλαμβάνει και τον υπουργό Γιάνη Βαρουφάκη» σημείωνε ο «Guardian». Τι πρέσβευε η κοόρτη του Εσεξ; Οτι ο λαϊκισμός καθαυτός δεν είναι κακός ούτε αντιδημοκρατικός, είναι ένα αναγκαίο στοιχείο προκειμένου να «κατασκευαστεί» ο λαός. Ο αριστερός λαϊκισμός, όπως εκφράστηκε από τον περονισμό και μετέπειτα από τον κιρχνερισμό, αξιολογείται θετικά ως ανάχωμα στον δεξιό λαϊκισμό, που συνοδεύεται από ξενοφοβικό λόγο, όπως αυτός της Μαρίν Λεπέν.

Παρά τη θερμή υποδοχή της πρώην προέδρου της Αργεντινής Κριστίνα Κίρχνερ από τον Αλέξη Τσίπρα δημοσίως ομολογημένη θέση της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ ότι αποδέχεται ή εμπνέεται από τις απόψεις του Λακλάου περί «λαϊκιστικής πολιτικής» δεν υπάρχει. Σε αντίθεση με τους Podemos και τον Μελανσόν, που πιστεύουν ότι η διαίρεση Αριστερά/Δεξιά έχει ξεπεραστεί και στη θέση της έχουν βάλει τη διαίρεση «λαός» εναντίον «ελίτ».

Ο Λακλάου δεν έζησε για να δει στην πράξη την εφαρμογή των θεωριών του, αυτό όμως δεν ισχύει για τη συνεργάτιδα και σύζυγό του Σαντάλ Μουφ. Η Μουφ έχει εκδώσει βιβλίο με τον Ινίγο Ερεχόν, έναν από τους επικεφαλής στρατηγικού σχεδιασμού των Podemos, ο οποίος το 2011 ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στον σύγχρονο μπολιβαριανό λαϊκισμό εμπνεόμενος από τη θεωρία των Λακλάου και Μουφ. Τον Ιανουάριο του 2015, αμέσως μετά τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, η Μουφ έλεγε στο Βερολίνο ότι οι ιδέες της βρίσκουν τη δικαίωσή τους στην Αθήνα.

Οι Podemos δεν είχαν πρόβλημα να ενστερνιστούν τη θεωρία του καλού αριστερού λαϊκισμού. «Εμείς δεν είμαστε ούτε αριστεροί ούτε δεξιοί. Ερχόμαστε από κάτω και πάμε προς τα πάνω» έλεγαν στις πλατείες των «αγανακτισμένων» της Ισπανίας. Στην Ελλάδα, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπόρεσε να ξεπεράσει αυτό το ταμπού και ποτέ δεν δέχθηκε ότι είναι λαϊκιστικό κόμμα αναγνωρίζοντας λαϊκισμό μόνο στον χώρο της Δεξιάς.

Οι Λακλάου και Μουφ υποστηρίζουν ότι η μορφή που λαμβάνει κάθε φορά η κοινωνία καθορίζεται μέσα από μια κατάσταση σύγκρουσης και από όπου προκύπτει η δύναμη που ηγεμονεύει. «Η «λαϊκιστική πολιτική»», εξηγεί ο Ανδρέας Πανταζόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ, «μετωνυμία της λεγόμενης «ριζοσπαστικής πολιτικής», εξιδανικεύει τον «λαό» και θεωρώντας τον αδιάσπαστη, ομοιογενή και ενάρετη κοινότητα, τον στρέφει με πολεμικό τρόπο κατά των «ελίτ». Οπως λέει ο Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ, ο λαϊκισμός πριν από καθετί είναι ένα πράγμα: είναι «ενάντια». Αυτός είναι ο πυρήνας του λαϊκιστικού ύφους. Ουσιοποιεί και καθιστά ευθέως πολεμικές τις ταυτότητες «εμείς» vs «οι άλλοι»».

«Είτε το ομολογούν είτε όχι, οι Λακλάου και Μουφ», προσθέτει, «συσχετίζουν άμεσα τον λαϊκισμό με τον εθνικισμό, το μοντέλο τους είναι ο λατινοαμερικανικός εθνικολαϊκισμός. Χαρακτηριστική είναι η παρότρυνση του Λακλάου το 2013 προς τον Μανώλη Γλέζο να ξανανέβει στην Ακρόπολη και να υψώσει πάλι την ελληνική σημαία, ως «απάντηση της Ελλάδας στην κρίση»».

Κοινωνική διαίρεση

Η βασική διαίρεση, παρατηρεί ο κ. Πανταζόπουλος, πάνω στην οποία πατάει ο λαϊκισμός, «λαός» vs «ελίτ», δηλαδή λαός κατά κατεστημένου, φτωχοί κατά πλουσίων, πάντα προσλαμβάνει και εθνικό χρωματισμό: για τους λαϊκιστές, οι καταγγελλόμενες ιθύνουσες ελίτ είναι πάντα στην υπηρεσία των «ξένων», μαζί εκτελούν τα «άνομα» σχέδιά τους για υποδούλωση του λαού και σφετερισμό της «εθνικής κυριαρχίας» του. Πάντα στον λαϊκισμό, η βασική κοινωνική διαίρεση, λαός κατά ελίτ, αποκτά εμφυλιοπολεμική διάσταση.

Στην Ελλάδα το κατά Λακλάου «εσωτερικό σύνορο» –η διχοτόμηση του κοινωνικού και πολιτικού πεδίου –χαράχθηκε την περίοδο 2011-2014. Η βία ήταν συστατικό στοιχείο των διαδηλώσεων αλλά ήταν και λεκτική και ιδεολογική. «Μαύρο μπλοκ, μαύρη πολιτική, μαύρη προπαγάνδα» ήταν η περιγραφή της κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου από τον κ. Τσίπρα. Οι υπουργοί της ήταν εθελόδουλοι, προδότες, γερμανοτσολιάδες, ενώ οι αριστεροί κυκλοφορούσαν με το φωτοστέφανο του ηθικού πλεονεκτήματος. Δεν υπήρχε πολιτική αντιπαράθεση αλλά εξόντωση των αντιπάλων, οι οποίοι απογυμνώνονταν από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους. Ηταν «χοντροί», «σαπιοκοιλιάδες», «λαμόγια», «πουλημένοι, που έκαναν περιουσίες ξεζουμίζοντας τον κοσμάκη».